Jak myśli dziecko? Kiedy zaczyna myśleć i czym się to charakteryzuje?

Kiedy dzieci zaczynają myśleć?

Myślenie należy do najbardziej złożonych procesów psychicznych. Nie ma wśród specjalistów pełnej i jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kiedy dziecko zaczyna myśleć. Wyróżnić można co najmniej trzy podstawowe poglądy na temat myślenia. Zgodnie z pierwszym, język determinuje nasze myślenie. Drugie stanowisko głosi, że myślenie rozwija się pierwsze i stanowi warunek rozwoju języka. Jego zwolennikiem jest Jean Piaget. Istnieje też koncepcja przypisująca językowi i myśleniu całkowicie różne źródła – te dwie niezależne od siebie czynności łączą się dopiero później, w trakcie rozwoju jednostki (według Lwa Wygotskiego).

Poszukajmy odpowiedzi w krótkiej analizie poglądu Piageta, twórcy teorii rozwoju poznawczego. Dzięki rozwojowi badań psychologów prenatalnych, rodzące się dziecko nie jawi się jako bezradne i niezdolne do jakiejkolwiek aktywności. Już w okresie płodowym dziecko efektywnie przygotowuję się do życia w nowym środowisku, rozwijając zachowania sensomotoryczne (ssanie kciuka, obroty, przeciąganie się) i przeżywając różne stany emocjonalne.

Rozwój myślenia dokonuje się w toku aktywnych kontaktów dziecka z rodzicami, opiekunami. Aktywność ta jest motorem rozwoju, jego bezpośrednią przyczyną.

Myślenie – rodzaje

Myślenie sensoryczno-motoryczne (zmysłowo-ruchowe)

Charakterystyczne jest ono dla dziecka do 24. miesiąca życia i podzielone na kilka etapów. Myślenie przebiega na materiale konkretnym-zmysłowym, co oznacza, że musi być wykonane pewne działanie dziecka na tym konkretnym przedmiocie, aby w ogóle doszło do procesu myślenia. Przykładowo, w pierwszych miesiącach życia przedmiot istnieje dla dziecka tylko do ćwiczenia odruchów (np. ssania). Roczny maluch, kiedy postukuje czy pociąga zabawką, gromadzi wiedzę o przedmiocie, wykrywa, czym się różni. Półtoraroczny maluch wie już, że przedmiot istnieje, chociaż zniknął z pola widzenia. Uczy się turlać piłkę, wkładać klocki do wiaderka, ustawiać klocki jeden na drugim.

Myślenie konkretno-wyobrażeniowe

Jest ono typowe dla dzieci w wieku przedszkolnym i trwa od 2. do 7. roku życia. Dziecko myśli już za pomocą konkretnych obrazów. To oznacza, że dziecko pozbawione kontaktu wzrokowego i fizycznego z zabawką potrafi o niej myśleć za pomocą obrazów wyobrażeniowych. Myślenie dziecka nadal skupia się na spostrzeganym pojedynczym przedmiocie. Chodzi o konkretny rodzaj przedmiotów, na których przebiega wyobrażeniowe myślenie, np. dla hydraulika będą to rury, a dla dziecka zabawki itd. Zabawy i zajęcia dzieci (początkowo chaotyczne i bezplanowe) stają się stopniowo działaniem celowym i zorganizowanym. Następuje tutaj intensywny rozwój języka, rozwój pojęć, przyswajanie znaków i symboli.

Myślenie słowno-logiczne (symboliczne, pojęciowe)

Powyżej 6. roku życia czynności umysłowe dziecka organizują się w określone struktury logiczne. Pozwala to dziecku na przewidywanie bardziej trafnych skutków własnych czynności i dalszych zmian sytuacji. Okres ten przypada na 7.–11. rok życia. Dzieci zaczynają kategoryzować, grupować, np. potrafią zrobić zbiory guzików z jedną dziurką, dwiema dziurkami i czterema dziurkami. Dostrzegają relacje logiczne (np. zabawa w kółko i krzyżyk).

Myślenie u dzieci – pomoc w rozwoju

Bardzo ważne dla rozwoju myślenia są specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego oraz dominujący rodzaj aktywności dziecka. Czym dziecko żyje, tego się nauczy. Nawet zwykłe przedmioty codziennego użytku – garnek, ręcznik papierowy, łyżka – pełnią funkcję stymulującą rozwój dziecka. Poniżej podano trzy przykłady, które można znaleźć w „Zabawach Fundamentalnych”.

Wiek do 3. miesiąca życia

• Prezentujemy dziecku poszczególne przedmioty (najlepiej o wyraźnych kolorach i/lub wzorach) – fiksacja wzroku, skupianie uwagi na bodźcu.
• Delikatne uderzanie łyżką w garnek – percepcja słuchowa, skupianie uwagi na bodźcu dźwiękowym.
• Szelest i uderzanie łyżką w garnek bliżej i dalej od dziecka – percepcja słuchowa, różnicowanie odległości źródła dźwięku.
• Wrzucanie przez opiekuna łyżki i/lub rolki ręczników do garnka z komentarzem: „nie ma” i odchylanie garnka, tak, aby dziecko mogło zobaczyć, że to jest wewnątrz, komentarz: „jest” – pojęcie stałości przedmiotu, percepcja wzrokowa i słuchowa.

Wiek od 12 do 18 miesięcy

• Wkładanie przez dziecko mniejszych garnków w większe – rozwiązywanie problemów metodą prób i błędów, rozumienie relacji wielkości.
• Umieszczanie przez dziecko łyżki w garnku, kubeczku, rolce, butelce – planowanie motoryczne, podstawowe schematy czynnościowe, precyzja, koordynacja wzrokowo-ruchowa.
• Przesypywanie łyżką substancji sypkich, np. z garnka do garnka – koncentracja, precyzja, planowanie motoryczne, koordynacja wzrokowo-ruchowa, organizacja wzrokowo-przestrzenna.
• Wkładanie łyżek i łyżeczek różnej wielkości do rolki, z komentarzem opiekuna dotyczącym wielkości tych łyżek – budowanie słownika, rozwój pojęć związanych z wielkością.
• Użycie przez opiekuna garnków jako przesłon, schowków, np. 3 garnki, pod jednym z nich zostaje ukryta zabawka, zmiana miejsc na oczach dziecka, które ma za zadanie wskazać właściwy garnek i odkryć, czy jest tam zabawka – koncentracja, myślenie, wyobraźnia, pamięć.

Wiek od 2 do 3 lat

• Zabawa w piasku przy użyciu łyżki i garnka – motoryka mała i duża, równowaga, koordynacja wzrokowo-ruchowa, kreatywność.
• Przelewanie wody i przesypywanie substancji sypkich z garnka do garnka – planowanie motoryczne, motoryka mała, koordynacja, rozwój pojęć związanych z ilością.
• Wkładanie łyżek i łyżeczek różnej wielkości do rolki, dziecko samo określa, czy jest za duża, czy za mała – określanie wielkości, myślenie.
• Robienie korali z „pokrojonych” przez opiekuna rolek po ręcznikach, nawlekanie okręgów na sznurek – koordynacja wzrokowo-ruchowa, planowanie motoryczne.

Myślenie u dzieci starszych

Powyżej 6. roku życia dzieci zaczynają dostrzegać związki logiczne. Dlatego proces dydaktyczny w szkole już od I klasy powinien obfitować w łamigłówki. Są to typowe „łamigłówki mądrej główki”, przykładowo:

• zliczanie możliwości – ustawienia przedmiotów w kolejności: kolejność rosnąca, malejąca;
• porównywanie – więcej, mniej, tyle samo, bardziej niż, mniej niż, twierdzenie, przeczenie, porządkowanie, wyższy od, niższy od;
• orientacja przestrzenna – przed, za, obok, w górę, w dół, nad, pod, na lewo, na prawo;
• dzielenie – na równe części, na nierówne części;
• wnioskowanie – wykluczanie, prawda, fałsz, przeczenie, rozszyfrowywanie.