Małopłytkowość (trombocytopenia) – objawy, przyczyny, leczenie i rodzaje

Czym jest trombocytopenia?

Trombocytopenia, inaczej małopłytkowość to stan, w którym poziom płytek krwi jest obniżony. Płytki krwi (trombocyty), to rodzaj krwinek, krążących w naczyniach krwionośnych. Są niewielkimi, bezbarwnymi fragmentami komórek, które w razie uszkodzenia naczynia krwionośnego, łączą się ze sobą nawzajem i z brzegami rany, „zatykając” ją i zatrzymując upływ krwi. Odgrywają bardzo ważną funkcje w procesie krzepnięcia krwi, dlatego wszelkie związane z nimi zaburzenia, mają wpływ na cały organizm. Nadmiar płytek prowadzi do zlepiania, czyli agregacji i zwiększa ryzyko zakrzepów. Gdy jest ich za mało, wzrasta z kolei ryzyko krwawień.

Trombocytopenia nie jest chorobą, a objawem towarzyszącym wielu innym schorzeniom, takim jak: białaczka, zanik szpiku, czy zaburzenia układu odpornościowego. Bywa także efektem ubocznym przyjmowania różnych leków. Niewielkie obniżenie poziomu trombocytów zwykle jest trudne do zauważenia, dając niewielkie objawy, albo nie dając ich wcale. Często tylko badanie morfologiczne krwi może wykazać nieprawidłowości.

Jednak znaczny spadek poziomu płytek krwi, może spowodować problemy z zamykaniem się przerwanych i pękniętych naczyń. W najpoważniejszych przypadkach, oznacza to ryzyko wystąpienia objawów anemii, a nawet wykrwawienia i niebezpiecznych krwotoków wewnętrznych. Leczenie małopłytkowości zależy od jej bezpośredniej przyczyny. Zwykle znika, jeśli choroba podstawowa została wyeliminowana. Warto prześledzić objawy tego zaburzenia, potencjalne przyczyny i rodzaje małopłytkowości.

Zobacz też: Wysypka na nogach – jakie są przyczyny krostek na nogach?

Małopłytkowość – objawy trombocytopenii

W większości przypadków obniżony poziom płytek daje subtelne objawy, które łatwo przeoczyć:

• łatwo tworzące się siniaki na skórze oraz wybroczyny, często większe niż wskazywałoby na to wcześniejsze uderzenie,
• drobne krwawienia pod skórą i pod błonami śluzowymi, przybierają postać plam na skórze, drobnych, czerwono-fioletowych plamek, przypominających wysypkę. Zazwyczaj pojawiają się na nogach, szczególnie na stopach,
• nietypowo długie krwawienie po skaleczeniach i zranieniach,
• częste krwawienia z dziąseł i nosa,
• krew w kale i w moczu,
• bardzo intensywne miesiączki,
• silne krwawienia po zabiegach chirurgicznych i dentystycznych.

Mała ilość trombocytów we krwi rzadko grozi poważniejszymi konsekwencjami. Jednak schorzenia, którym często towarzyszy i których jest objawem mogą być znacznie poważniejsze, więc każde krwawienie, które nie chce ustać, przedłuża się pomimo prób tamowania, należy traktować jak ostry przypadek, zwłaszcza, gdy krwotoki są masywne.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Małopłytkowość – rodzaje

Małopłytkowość samoistna (immunologiczna, pierwotna, idiopatyczna, choroba Werlhofa), określana także jako samoistna plamica małopłytkowa oznacza nadmierne niszczenie płytek krwi, głównie poprzez autoagresję w kierunku ich przeciwciał. Schorzenie występuje u młodych dorosłych i u dzieci.

Małopłytkowość rzekoma EDTA (bezobjawowa) – przyczyną jest obecność we krwi przeciwciał przeciw płytkom krwi, które je zlepiają. Uaktywniają się w momencie kiedy wejdą w reakcję chemiczną z odczynnikami obecnymi w probówkach. Nie wymaga leczenia. Objawy opisywanego zaburzenia nie wywołują negatywnych skutków w organizmie pacjenta.

Małopłytkowość centralna – powodowana zmniejszoną produkcją płytek. Z kolei obwodowa zależy np. od skali niszczenia ich na obwodzie (powiększona i chora śledziona). Może być także mieszana.

Małopłytkowość genetyczna – rzadko diagnozowane. Mogą towarzyszyć różnym wrodzonym defektom genetycznym.

Małopłytkowość przetoczeniowa (po transfuzji). Występuje bardzo rzadko. W jej przebiegu poziom płytek krwi jest bardzo niski.

Przyczyny trombocytopenii

U normalnego, zdrowego, dorosłego człowieka poziom płytek krwi waha się w przedziale od 150 do 450 tysięcy pojedynczych płytek na mikrolitr krwi. Krwinki te żyją tylko około 10 dni, więc organizm nieustannie musi produkować nowe w szpiku kostnym, specjalnej tkance wypełniającej duże kości ciała. Spadek ilości trombocytów poniżej normy, może wynikać z różnych przyczyn. Organizm może nie produkować ich odpowiednio dużo, może też niszczyć je zbyt szybko i nie nadążać z produkcją nowych komórek.

Małopłytkowość a chora i powiększona śledziona

Śledziona to narząd wewnętrzny rozmiaru pięści, umieszczony w lewej części jamy brzusznej, tuż pod żebrami. Jej zadanie to wspomaganie odporności oraz usuwanie niepotrzebnych fragmentów z krwi, w pewnym sensie odfiltrowywanie z elementów morfotycznych krwi, które nie są już organizmowi potrzebne.

Zaburzenie opisywanego mechanizmu oczyszczania, może odbijać się w wynikach badania krwi. Zazwyczaj towarzyszy temu powiększenie śledziony. Jeśli tak się stanie, zatrzymuje wtedy więcej płytek niż normalnie, powodując obniżenie ich poziomu we krwi. Pacjent obserwuje wówczas typowe objawy małopłytkowości.

Obniżona produkcja płytek krwi

Trombocyty są wytwarzane w szpiku kostnym, więc zaburzenia i choroby tej tkanki, prowadzą do obniżenia poziomu płytek we krwi. Brak komórek macierzystych płytek krwi w szpiku oznacza, że jest to małopłytkowość wtórna. Do tej grupy zaliczają się:

• różne nowotwory jak białaczki, chłoniaki, zwłóknienie szpiku,
• zakażenia bakteryjne i wirusowe szpiku, w tym AIDS,
• wiele trucizn, zwłaszcza insektycydów i toksyn, w tym alkohol, mogą osłabiać zdolność organizmu do produkcji nowych krwinek,
• uszkodzenia wątroby.

Do produkcji płytek krwi, organizm potrzebuje, prócz białka i energii, witaminy B₁₂ i kwasu foliowego. Niewłaściwa dieta, czy problemy z przewodem pokarmowym, mogą powodować niedobory tych substancji, prowadząc to osłabienia produkcji płytek w szpiku kostnym i niskopłytkowość.

Mało płytek krwi – nadmierne ich niszczenie

Niski poziom płytek krwi może być wtedy, kiedy ich utrata jest szybsza niż produkcja w szpiku.

• Dzieje się tak jeśli wystąpi znaczny krwotok, lub liczne drobne krwawienia – trombocytopenia może się utrzymać do czasu wytworzenia przez szpik nowych zapasów płytek krwi.
• Przyczyną może być małopłytkowość samoistna – (ang. ITP), czyli choroba pojawiająca się najczęściej u dzieci, jako skutek wcześniejszego zakażenia wirusowego.
• Za stan niskich płytek odpowiadają choroby autoimmunologiczne – istnieją schorzenia, w których układ odpornościowy zaczyna zwalczać własne komórki traktując je jako „coś obcego”, wrogiego. W tym wypadku białe krwinki zwalczają i niszczą trombocyty. Taka sytuacja może się również zdarzyć po transfuzji.
• bakteriemia – niektóre choroby bakteryjne mogą prowadzić do niszczenia płytek krwi, małopłytkowość pojawia się wtedy zazwyczaj w ciągu 1-3 tygodni od zakażenia, szczepienia, zwłaszcza na żółtaczkę, mogą wywoływać podobny efekt.
• Zakrzepowa plamica małopłytkowa – (ang. TTP) choroba, w której płytki krwi zalepiają się, mają skłonność do łączenia się ze sobą. Agregacja prowadzi do powstania zakrzepów.
• Zespół hemolityczno-mocznicowy – jest to rzadkie zaburzenie, powodujące gwałtowne obniżenie poziomu płytek, zniszczenie czerwonych krwinek i zaburzenie funkcji nerek. Przyczyny są różne, najczęściej choroba rozwija się po zakażeniach bakterią Escherichia Coli. Bakterią tą można zarazić się np. przez kontakt z surowym lub zepsutym mięsem, albo z zanieczyszczoną wodą.
• Małopłytkowość może zdarzyć się także polekowa. Niektóre z nich mogą powodować spadek poziomu płytek, do tej grupy zalicza się aspirynę, leki moczopędne, przeciwnowotworowe, przeciwalergiczne, przeciwpadaczkowe, leki na arytmię serca, chinina (lek na malarię), morfina (silny lek przeciwbólowy), sulfonamidy (antybiotyki) i wiele innych. Jest też dość częstym działaniem niepożądanym po leczeniu, heparyną, powszechnie stosowanym lekiem przeciwzakrzepowym. Warto zawsze przeczytać na ulotce czy dany lek nie wywołuje zaburzeń komórek krwi.

Dość częstym zjawiskiem jest małopłytkowość w ciąży, zwłaszcza pod koniec, w trzecim trymestrze. Wówczas niski poziom płytek we krwi może spadać poniżej normy, spadek wynosi zazwyczaj 10 proc. względem tego co mówi norma.

Małopłytkowość – badania i diagnostyka

Podstawą diagnostyki jest badanie podmiotowe – wywiad i rozmowa z lekarzem. w czasie wizyty należy szczegółowo opowiedzieć o niepokojących objawach i być przygotowanym na wiele szczegółowych pytań. Dotyczą przede wszystkim przebytych ostatnio chorób, zażywanych leków, diety, tego czy wcześniej zdarzały się problemy z krwawieniami oraz historii chorób w rodzinie.

Jeśli lekarz podejrzewa niskie płytki krwi, może zlecić dokładniejsze badania, przede wszystkim badanie krwi w celu określenia poziomu płytek krwi. Jeśli pierwotna przyczyna pozostaje niejasna, badane są możliwe przyczyny takiego stanu. W niektórych wypadkach może być konieczna biopsja skóry lub szpiku kostnego, czyli pobranie żywego, świeżego fragmentu tkanki.

Norma płytek krwi u zdrowych osób wynosi 150–400 tys. w jednym milimetrze sześciennym krwi (w surowicy). Oznacza to, że obniżony poziom tych komórek poniżej 150 tys płytek określany jest mianem małopłytkowości. Rzadko wykonuje się tylko to badanie, podstawą jest pełna morfologia, a w szczególności wzajemny stosunek wszystkich elementów morfotycznych w stosunku do siebie, a więc także określa się poziom erytrocytów i leukocytów.

Leczenie trombocytopenii

Lekkie przypadki trombocytopenii często nie wymagają leczenia, na przykład w ciąży, stan zdrowia wraca do normy wkrótce po porodzie, u dzieci z małopłytkowością samoistną, w znaczącej większości mała ilość płytek krwi również normuje się z czasem samoistnie. We wszystkich przypadkach najważniejsze jest wykrycie pierwotnej przyczyny i jej wyleczenie, i na tym właśnie skupia się uwaga lekarzy.

Należy także bardzo uważać na leki bez recepty i uważnie czytać ulotki, gdyż wiele z nich może wpływać na zdolność do krzepnięcia krwi. Również jeśli w tym czasie jest umówiona wizyta do innego lekarza, z innym problemem, należy wspomnieć o trombocytopenii, żeby lekarz mógł odpowiednio dostosować leczenie małopłytkowości i uniknąć zaostrzenia zaburzeń krzepliwości krwi, przez inne leki.

W ciężkich sytuacjach, gdy poziom płytek jest skrajnie niski, może zajść konieczność transfuzji, czyli przetoczenia zależności od potrzeb albo pełnej krwi, lub samych płytek. W przypadku niektórych chorób, konieczne jest wycięcie śledziony, co prowadzi do stałego wzrostu poziomu płytek. Domowe sposoby na podwyższenie płytek krwi i tak zwane leczenie naturalne nie są skuteczne.

Małopłytkowość – dieta – co jeść, a czego unikać?

Problemy wywołane przez konkretne substancje, jak leki, czy alkohol najczęściej z czasem ustępują, jeśli tylko zaprzestanie się ich przyjmowania. Jeśli trombocytopenię spowodowało zbyt ubogie jedzenie, należy zmienić dietę i do czasu wyrównania zaburzeń stosować suplementację. Kwas foliowy występuje w roślinach strączkowych, owocach i produktach zbożowych, natomiast w witaminę B₁₂ obfitują jajka, produkty mleczne.

Pojawienie się małopłytkowości krwi może być wskazaniem by do czasu wyrównania poziomu płytek krwi unikać sportów kontaktowych i innych aktywności z dużym ryzykiem urazów, jak na przykład jazda konna, narciarstwo, czy wspinaczka.

Dieta przy małopłytkowości zakłada ograniczenie spożycia alkoholu, gdyż osłabia on funkcje szpiku i spowalnia regenerację puli trombocytów.