Mak – właściwości, wartości odżywcze, zastosowanie i przeciwwskazania

Mak – jaka to roślina?

Mak polny to jednoroczna roślina z gatunku makowatych. Rodzimy obszar jej występowania obejmuje głównie Europę, ale też niektóre kraje Afryki oraz Azji. W Polsce pospolicie porasta łąki, pola, przydroża i obszary ruderalne. Mak pospolity jest odporny na zanieczyszczenia. Kwitnie w okresie od maja do sierpnia.

Mak – wartości odżywcze i właściwości

Roślina ta znajduje zastosowanie zarówno jako gatunek ozdobny, jak również w fitoterapii. Nasiona maku niebieskiego znane są jako ważny składnik wielu dań w kuchni polskiej. Jako że mak to roślina oleista, są one bogate w tłuszcz – ziarna maku w 100 g zawierają około 40 g tego składnika w postaci głównie nienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak korzystnie wpływający na zdrowie kwas oleinowy czy linolowy. Przekłada się to także na wysoką kaloryczność maku. Porcja 100 g jest nośnikiem około 500 kcal. Mak kalorie dostarcza głównie pod postacią zdrowych kwasów tłuszczowych.

Mak jest także zasobny w składniki mineralne, a szczególnie wapń i fosfor. Uznaje się go za dobre źródło magnezu, cynku, miedzi, potasu, żelaza. Ziarenka maku zawierają też witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy, witaminę A, D i E. Są także bogate w błonnik pokarmowy. Związki z tej grupy, choć należą do węglowodanów nieprzyswajalnych, pełnią ważną rolę w zachowaniu odpowiedniej funkcji przewodu pokarmowego. Usprawniają rytm wypróżnień oraz ułatwiają detoksykację. Stosowane w fitoterapii kwiaty maku pospolitego są źródłem śluzów, mekocyjaniny, readyny, kwasu mekonowego.

Z żywieniowego punktu widzenia mak niebieski jest źródłem ważnego pierwiastka, jakim jest wapń. W codziennej diecie uznaje się go za składnik niedoborowy. Odgrywa on ważną rolę budulcową oraz regulacyjną. Obecne w maku kwasy tłuszczowe odgrywają ważną rolę w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Jest niezbędny w procesie kurczenia mięśni, przewodzenia impulsów nerwowych, krzepliwości krwi, w zachowaniu przepuszczalności błon komórkowych i regulacji procesów zapalnych.

Mak – gatunki

Mak do jedzenia, czyli najczęściej mak niebieski wykorzystywany jest w kuchni jako składnik wielu dań. W gastronomii spotkać można także biały mak, używany m.in. do wyrobu poznańskich rogali świętomarcińskich, który charakteryzuje się nieco delikatniejszym smakiem.

Mak niebieski właściwości uspakajające zawdzięcza zawartości związków z grupy alkaloidów. Obecne w maku kwasy tłuszczowe odgrywają ważną rolę w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego.

Warto w tym miejscu wspomnieć również o dużej zawartości w maku potasu oraz kwasu foliowego. Dodatkowo, dzięki obecności błonnika, mak jest stosowany na przeczyszczenie. Składnik ten pobudza czynność perystaltyczną jelit i sprzyja usprawnieniu rytmu wypróżnień.

Mak pospolity służy natomiast do pozyskiwania surowca fitoterapeutycznego, jakim są jego kwiaty. Alkaloidy w nich zawarte wykazują działanie przeciwkaszlowe, powlekające, uspokajające i rozkurczowe. W medycynie ludowej napary z płatków maku polnego stosuje się przy infekcjach przebiegających z kaszlem, w stanach zapalnych gardła i jamy ustnej. Dodatkowo wskazane są przy bezsenności, w stanach niepokoju i nadmiernej pobudliwości.

W przypadku maku pospolitego kwiaty suszy się, by przygotowywać z nich napary czy nalewki. Mak leczniczy służy do pozyskiwania makowin oraz nasion. Z tych ostatnich wytłacza się olej makowy. Stosuje się go w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy.

Olej makowy stosuje się w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy. Doskonale sprawdza się też w zastosowaniu zewnętrznym. Pielęgnuje skórę, włosy i paznokcie. W połączeniu z utartymi ziołami używa się go pomocniczo w leczeniu ran, owrzodzeń, odleżyn czy zmian łuszczycowych.

Poza kulinarnymi i farmaceutycznymi zastosowaniami maku warto wspomnieć o tym, że jest on również uprawiany jako roślina ozdobna. Jego płatki służą niekiedy jako barwnik. Uprawa maku odbywa się w celach spożywczych, leczniczych i przemysłowych.

Czy mak jest legalny?

Najczęściej o maku mówi się w kontekście działania narkotycznego zawartych w nim składników. Należy jednak wiedzieć, że do uzyskiwania opium, czyli soku z makówki, którego głównym składnikiem jest morfina, służy specjalna odmiana tej rośliny – mak lekarski, określany niekiedy jako mak leczniczy.

Stężenie alkaloidów i opiatów w nasionach maku lekarskiego, dostępnego do celów spożywczych, jest stosunkowo niskie. Przy rozsądnym spożyciu nie niesie on ze sobą ryzyka odurzenia. Nasiona mają jednak właściwości nasenne i lekko uspokajające.

Mak – przeciwwskazania

Na pytanie, czy mak jest zdrowy, należy zdecydowanie odpowiedzieć, że tak. Warto jednak równocześnie pamiętać, że jest on ciężkostrawny. Dodatkowo, najczęściej konsumowany bywa w potrawach o wysokiej zawartości cukru i tłuszczu (doskonałym przykładem jest makowiec).

Dodatek samego maku do różnych potraw w odpowiednich ilościach może poprawiać ich atrakcyjność smakową i wizualną oraz podnosić wartość odżywczą. Zaleca się jednocześnie unikania częstego spożycia produktów cukierniczych z udziałem maku, ze względu na ich wysoką kaloryczność i zawartość cukru, nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów tłuszczowych typu trans.

Na mak w dużych ilościach powinny uważać kobiety w ciąży i dzieci do 2. roku życia. Zalecenie to jest związane z niewielkim działaniem psychoaktywnym nasion maku. Warto jednak podkreślić, że niewielkie spożycie tego składnika nie będzie dla tych grup szkodliwe. Mak dla dzieci jest więc dozwolony, ale w rozsądnych ilościach. Substancje zawarte w nasionach maku mogą wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, dlatego zaleca się ostrożność w jego konsumpcji osobom leczącym się np. na nadciśnienie.

Mak w kuchni

Warto wiedzieć, że mak mielony zastosowanie w kuchni znajdzie nie tylko jako składnik makowca i innych słodkich dań. Może być dodatkiem do różnorakich wytrawnych potraw. Dobrym przykładem takiego wykorzystania ziarenek maku jest kuchnia azjatycka. Możemy w niej znaleźć wiele przepisów, gdzie dodatek ten pojawia się w daniach mięsnych, w sosach czy jako element sałatek. Przykłady mniej oczywistych przepisów z dodatkiem maku podano poniżej.

Makaron z tartą dynią, makiem i szałwią

Składniki:

• 70 g makaronu,
• ½ szklanki tartej dyni,
• duża łyżka maku,
• ¼ szklanki startego parmezanu,
• szczypta gałki muszkatołowej,
• ½ pęczka liści szałwii,
• 2 łyżki oliwy,
• 2 łyżki masła,
• sól i pieprz.

Masło i oliwę rozgrzej na patelni. Szałwię posiekaj i podsmażaj na tłuszczu przez około 4 minuty. Dopraw solą i pieprzem. Na osobnej patelni przesmaż dynię i dodaj do niej mak. Dopraw solą, pieprzem i gałką. Makaron ugotuj al dente. Pozostaw trzecią część szklanki wody z gotowania, a gdy makaron będzie gotowy, podgrzewaj go z jej dodatkiem oraz parmezanem. Do całości dodaj dynię. Na talerzu danie polej masłem szałwiowym. Możesz dodatkowo posypać je parmezanem i gałką muszkatołową.

Koktajl makowy

Składniki:

• szklanka „mleka” roślinnego,
• dojrzały banan,
• szklanka borówek,
• 2 łyżki zmielonego maku.

Banana obierz i zmiksuj z pozostałymi składnikami.

Mak w kuchni bożonarodzeniowej

Polska tradycyjna kuchnia bożonarodzeniowa to przede wszystkim: karp, barszcz z uszkami, grzyby oraz makowiec lub makówki. Trudno wyobrazić sobie wigilijny stół bez obecności choć jednej potrawy z dodatkiem nasion maku. Używa się ich m.in do przygotowywania:

• kutii,
• strucli,
• tradycyjnego makowca,
• pierogów z makiem,
• łazanek z makiem i bakaliami,
• makówek.

Użycie maku w potrawach wigilijnych to, poza walorami smakowymi, także pewna symbolika. Mak ma on zapewniać dostatek i powodzenie. Jako że wszystkie tradycyjne potrawy z tymi nasionami mają charakter wysokokaloryczny, warto przetestować ich zdrowsze odpowiedniki. Przykładem takiej propozycji może być fit makowiec.

Fit makowiec na spodzie z orzechów i daktyli

Składniki na spód:

• 150 g wiórków kokosowych,
• 75 g namoczonych daktyli,
• 150 g orzechów ziemnych bez soli.

Składniki na masę makową:

• 200 g maku,
• 30 g rodzynek,
• 30 g miodu,
• 30 g posiekanych orzechów włoskich,
• 20 g wiórków kokosowych,
• 2 łyżki soku pomarańczowego,
• kilka kropel aromatu waniliowego.

Wiórki kokosowe blendujemy z orzechami na pył. Dodajemy do nich zmiksowane daktyle. Wyrabiamy masę, którą wykładamy formę o nieprzywierającej powierzchni (np. silikonową). Wstawiamy do lodówki. Mak zalewamy wodą na 1 cm powyżej powierzchni i gotujemy na średnim ogniu około 30 minut. Następie blendujemy go blednerem ręcznym i odparowujemy resztę wody. Dodajemy pozostałe składniki i mieszamy. Po ostudzeniu masę wkładamy do formy na przygotowany wcześniej spód. Posypujemy wiórkami, cynamonem lub innymi dodatkami.

Warto pamiętać, że kupując mak na surowo należy odpowiednio go przygotować. Częstym problemem w sporządzaniu wypieków świątecznych jest gorzki mak. Aby unikać tego zjawiska, zaleca się go płukać w zimnej wodzie, a następnie gotować w mleku. Innym sposobem pozostaje sparzenie maku wrzątkiem z dodatkiem niewielkiej ilości mleka.