Płeć – rodzaje płci. Co decyduje o płci biologicznej?

Czym jest płeć?

Z punktu widzenia biologii płeć to zespół cech pozwalających podzielić osobniki danego gatunku na dwie grupy, oznaczane jako męskie i żeńskie, odgrywające uzupełniające się role w procesie rozrodu – to definicja podawana w słowniku PWN. Płeć dla nas, ludzi, a także dla sporej grupy zwierząt jest niezbędna do tego, aby powstało nowe życie. Ale oprócz różnic w narządach rozrodczych, różnimy się pod wieloma innymi względami. Dlaczego? Po pierwsze, żebyśmy mogli łatwo zauważyć, kto jest innej płci niż my, a co za tym idzie – wybrać potencjalnego partnera/partnerkę. Różnice w tym, jak się zachowujemy, co lubimy, jakie mamy predyspozycje – również w dużej mierze są uwarunkowane przez płeć, ale tworzyły się przez setki lat i są wytworem kulturowym. Dlatego to, co kobiece, a co męskie wcale nie jest takie oczywiste – różni się w zależności od szerokości geograficznej, religii, a nawet uwarunkowań w lokalnej społeczności.

Zobacz też: Seks a kultura

Płeć genetyczna – co to jest?

O tym, kim będziemy pod względem genetycznym, decyduje chromosom Y. Wszystko rozgrywa się już w momencie zapłodnienia. W tej klasyfikacji wyróżniamy dwie płcie:

1. homogametyczną – charakteryzuje się dwiema takimi samymi gametami, czyli XX,
2. heterogametyczną – charakteryzuje się dwiema różnymi gametami, czyli XY.

Chromosom X nie zmienił się u ssaków od milionów lat. W początkowych etapach rozwoju embrionalnego kobiety jeden z dwóch chromosomów X ulega losowej inaktywacji. Proces ten nazywa się lionizacją, a w jego wyniku powstaje ciałko Barra. Celem tej inaktywacji jest zmniejszenie różnic w aktywności genów położonych na chromosomie X między osobnikami żeńskimi a męskimi.

To też może Cię zainteresować: Czym jest androginia?

Przyjmuje się, że chromosom Y powstał w trakcie ewolucji z chromosomu X, który stopniowo tracił materiał genetyczny. Jest on niezwykle ważny, bo to on decyduje o płci genetycznej. U człowieka chromosom Y składa się z 58 milionów par zasad i zawiera 78 genów. Większość sekwencji ludzkiego chromosomu Y jest specyficzna dla mężczyzn, i tylko niewielkie fragmenty ulegają rekombinacji z homologicznymi fragmentami na chromosomie X.

Przeczytaj również: Czy można zaplanować płeć dziecka?

Rodzaje płci

Podstawowy podział płci przedstawia się następująco:

• płeć gonadalna jest uzależniona od posiadania jąder u mężczyzn i jajników u kobiet;
• płeć genitalna/gonadoforyczna jest uzależniona od rodzaju dróg wyprowadzających. U kobiet są to macica, jajowody i pochwa, a u mężczyzn – nasieniowody, pęcherzyki nasienne, najądrza i penis;
• płeć hormonalna jest warunkowana przez ilość oraz jakość produkowanych i wydzielanych hormonów płciowych, które określają ukształtowanie oraz rozwój określonych cech płciowych. Zarówno jądra (męskie gruczoły płciowe), jak i jajniki (żeńskie gruczoły płciowe) produkują oraz wydzielają tak hormony męskie ( androgeny), jak i hormony żeńskie (estrogeny). W normalnie rozwijających się organizmach żeńskich jajniki produkują znacznie większe ilości estrogenów niż androgenów, a w prawidłowo rozwijającym się organizmie męskim jądra produkują znacznie większe ilości androgenów niż estrogenów;

To też może Cię zainteresować: Drag quenn, drag king – kim są?

• płeć metrykalna jest to płeć ustalona przy urodzeniu na podstawie budowy zewnętrznych narządów płciowych przez lekarza lub położną przyjmujących poród. Niestety dość często dochodzi do jej złego określenia;
• płeć psychiczna/gender jest kształtowana przez społeczeństwo i kulturę, w jakiej żyjemy, dzięki nim tworzy się tożsamość płciowa. Nasze poczucie tożsamości jest kształtowane już od najmłodszych lat, pierwszy raz dotyka nas, kiedy się rodzimy i przypisany nam zostaje kolor różowy albo niebieski. Z każdym kolejnym rokiem powinna się rozwijać i umacniać, dzieje się tak dzięki rolom społecznym, jakie są nam przypisywane, zachowaniom naszym i ludzi w naszym otoczeniu, aktywnościom przypisanym konkretnej płci oraz atrybutom, jakie są przypisane do danej płci. Potocznie pojęcia „męskość” i „kobiecość” używane są dla określenia obserwowalnych właściwości i zachowań związanych z płcią, zgodnych z panującymi stereotypami. W każdej kulturze te stereotypy będą wyglądały inaczej, warto podkreślić, że w ciągu ostatnich stu lat nastąpił przełom w pojmowaniu roli kobiecej i to co jeszcze niedawno kompletnie się w nią nie wpisywało. dziś jest normą. Płeć psychiczna jest swego rodzaju identyfikacją roli, w jakiej się widzimy w naszym społeczeństwie;
• Płeć fenotypowa/somatyczna jest uzależniona od wtórnych cech płciowych, można ją określić na podstawie ogólnych cech wyglądu, np. wzrostu, sylwetki, budowy ciała, owłosienia. Wygląd ten może oczywiście ulegać zmianom i jest też uzależniony od okresu życia danej osoby.

Czytaj również: Osoba niebinarna – co to znaczy? Niebinarność płciowa

Zaburzenia różnicowania płci – jakie są przyczyny i objawy?

Różnicowanie płci to proces, którego końcowym efektem jest właściwy rozwój układu rozrodczego. Dochodzi do niego w życiu płodowym, a kolejne etapy przebiegają w ściśle określonej kolejności i czasie. Rozwój gonady męskiej lub żeńskiej zależny jest od genów określających ich prawidłowy rozwój. Pełne różnicowanie płciowe osiągane jest wraz z zakończeniem dojrzewania płciowego. Jeżeli proces ten z jakiś względów zostanie zaburzony, możemy mieć do czynienia z licznymi chorobami:

• w większości przypadków spowodowany jest obecnością dodatkowego chromosomu X lub kilku dodatkowych chromosomów, ale jest to rzadko spotykane, np. XXXY lub XXXXY. Osoby te z wyglądu są mężczyznami z szeroką miednicą, wąskimi ramionami i długimi kończynami. Najczęściej są niepłodni i mają niskie libido;
• zespół Turnera – jest spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Kobiety, u których stwierdzono ten zespół, mają charakterystyczny wygląd: niski wzrost, krepą budowę ciała, tak zwaną twarz sfinksa. Kobiety te są bezpłodne, nie występują u nich trzeciorzędowe cechy płciowe, np. owłosienie łonowe, nie mają miesiączki. Osoby te cechują się niską inteligencją i małym libido. Leczenie (polega na terapii hormonalnej) jest możliwe, nie doprowadzi do eliminacji problemu, ale może znacząco poprawić jakość życia;

Sprawdź również: Syndrom demona nocy – na czym polega?

• zespół feminizujących jąder, czyli obojnactwo rzekome męskie – występuje u osób z męskim genotypem i żeńskim fenotypem. Pod względem genetycznym osoba taka jest mężczyzną, ale wygląda jak kobieta. Osoby takie są bezpłodna, posiadają zewnętrzne narządy płciowe oraz jądra, które są umiejscowione w jamie brzusznej lub w kanale pachwinowym. Są zdolne do współżycia, a wykrycie choroby jest dla nich dużym wstrząsem, zwykle czują się kobietami i trudno im się pogodzić z diagnozą mówiącą co innego;
• zespół nadnerczowo-płciowy wrodzony, czyli obojnactwo rzekome żeńskie – osoby zmagające się z tym problemem mają genotyp XX, ale mogą być fenotypowo zarówno kobietami, jak i mężczyznami. Dziewczynki mają niedorozwinięte jajniki, a ich zewnętrzne narządy płciowe mogą przypominać męskie, np. łechtaczka jest przerośnięta, a wargi sromowe większe przypominają mosznę. Nie miesiączkują. Najczęściej wcześnie przestają rosnąć, z wiekiem nabierają też „męskiego” wyglądu, pojawia się owłosienie i niski głos. Leczenie tego objawu jest objawowe i prowadzi do feminizacji wyglądu, czasem wywołania miesiączki. W przypadku chłopców jądra są małe, można też zaobserwować szczególne cechy wyglądu zewnętrznego, jak niski wzrost, mocne owłosienie. Leczenie polega na podawaniu pochodnych kortyzolu.