Punkcja zatok

Co to są zatoki?

Mianem zatok przynosowych określamy puste, wypełnione powietrzem przestrzenie rozmieszczone w różnych częściach czaszki. Wszystkie znajdują się w otoczeniu jamy nosowej i mają z nią połączenie. Wyróżniamy wśród nich położone po bokach jamy nosowej zatoki szczękowe, znajdujące się nad nią zatoki czołowe, położoną do tyłu od jamy nosowej zatokę klinową oraz tzw. komórki sitowe – niewielkie jamki wypełniające kość sitową. Ściany zatok wyściełane są błoną śluzową podobną do tej, która współtworzy jamę nosową. Ma ona więc zdolność wydzielania śluzu.

Wśród funkcji tych struktur wskazać można między innymi współudział w emisji głosu, nawilżanie i ogrzewanie wdychanego powietrza czy zmniejszenie ciężaru czaszki. W obrębie zatok może rozwijać się wiele chorób, prowadzących często do zapalenia zatok. Jednym z jego objawów jest nasilenie produkcji wydzieliny, co prowadzić może do bólu i uczucia przepełnienia wokół nosa. Rzadszym problemem są rozwijające się w nich guzy nowotworowe.

Na czym polega punkcja zatok?

Punkcja zatok jest zabiegiem inwazyjnym, polegającym na wprowadzeniu igły do zatoki i „przepłukaniu” jej z zalegającej wydzieliny – śluzu lub ropy. Prowadzi to do zmniejszenia lub ustąpienia objawów choroby zatok. Umożliwia również bezpośrednie pobranie wydzieliny i przeprowadzenie na niej badań takich jak posiew (w przypadku podejrzenia infekcji bakteryjnej) czy badanie cytologiczne (pomagające w diagnostyce nowotworów).

W praktyce ze względów technicznych punkcję zatok przeprowadza się głównie na zatoce szczękowej - dzięki swojemu położeniu jest ona najłatwiej dostępna, a ponadto od jamy nosowej dzieli ją cienka ściana. Do zatoki wstrzykuje się roztwór soli fizjologicznej, z którym można podać jednocześnie leki, np. antybiotyk. Dzięki naturalnym połączeniom, roztwór ten wraz z wydzieliną spływa do jamy nosowej i gardła. Punkcja zatoki szczękowej przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym. Rzadziej przeprowadzana punkcja zatok czołowych wymaga znieczulenia ogólnego.

Wskazania do punkcji zatok

Ze względu na to, że punkcja zatok jest zabiegiem inwazyjnym, powinna być przeprowadzana wtedy, kiedy nie można zastosować mniej obciążających metod. Zastosowania zabiegu podzielić można na diagnostyczne i terapeutyczne. Do pierwszej grupy zaliczyć można pobranie materiału do badania mikroskopowego. W przypadku podejrzenia zakażenia bakteryjnego, wykonanie posiewu umożliwia dokładne ustalenie gatunku drobnoustroju powodującego infekcję i odpowiednie dobranie leczenia. Ma to szczególne znaczenie u osób z osłabioną odpornością, u których niegroźna dla innych infekcja prowadzić może do poważnych powikłań. Jeśli podejrzewa się rozwój nowotworu w zatoce, przeprowadzenie badania cytologicznego na próbce wydzieliny ułatwia postawienie rozpoznania. W celach leczniczych wykorzystuje się punkcję w przypadku różnego rodzaju zapaleń zatok. W ich przebiegu w świetle zatok gromadzi się wydzielina lub ropa, co powoduje uciążliwe objawy. Punkcja zatok umożliwia usunięcie płynu i ich złagodzenie.

Jak wygląda punkcja zatok?

Ze względu na to, że punkcję zatok przeprowadza się zwykle w znieczuleniu miejscowym, nie jest wymagane specjalne do niego przygotowanie. Podczas omawiania z lekarzem szczegółów zabiegu, należy pamiętać o przekazaniu mu pewnych podstawowych informacji. Konieczne jest poinformowanie go o wszystkich aktualnych schorzeniach (zwłaszcza zakaźnych jak HBV czy HIV oraz związanych z zaburzeniami krzepnięcia), przyjmowanych lekach (również tych dostępnych bez recepty) i uczuleniach.

Podczas zabiegu pacjent znajduje się w pozycji siedzącej i proszony jest o oddychanie przez usta. Przed rozpoczęciem zabiegu, w miejscu wkłucia igły podany zostanie środek znieczulający. W większości przypadków lekarz wprowadza igłę przez nos, przebijając ścianę zatoki szczękowej w odległości ok. 5 cm od przedsionka nosa. Po jej prawidłowym umiejscowieniu, wstrzykuje przez nią roztwór soli fizjologicznej i jeśli istnieje taka potrzeba – leki. Płyn wydostaje się z zatoki do jamy nosowej, częściowo spływając do gardła, skąd może zostać wypluty. Przepłukiwanie kontynuuje się tak długo, aż treść wydostając się z zatoki będzie klarowna. W przypadku nagromadzenia się w zatoce dużej ilości treści ropnej, ujście zatoki do jamy nosowej może zostać poszerzone, aby ułatwić jej usunięcie.

Po zakończeniu zabiegu igła jest wyjmowana. Do domu wrócić można jeszcze tego samego dnia. Należy stosować się do zaleceń personelu po zabiegu, a zwłaszcza przyjmować przepisane leki przez odpowiedni okres. Ze względu na ryzyko krwawienia, zaleca się unikać wyczerpującego wysiłku przez 48 godzin po zabiegu.

Przeciwwskazania do punkcji zatok

Punkcji zatok nie przeprowadza się w przypadku uszkodzenia kości dolnej ściany oczodołu (stanowią one jednocześnie górną ścianę zatoki szczękowej). Ze względu na duże ryzyko uszkodzenia okolicznych struktur, unika się jej również u dzieci poniżej trzeciego roku życia. Punkcja zatok jest także przeciwwskazana w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok nieleczonym wcześniej antybiotykami – grozi ono rozszerzeniem zakażenia i uszkodzeniem kości. Z uwagi na ograniczenia techniczne, punkcji unika się w przypadku niedorozwoju zatoki szczękowej z zachowaniem grubej ściany zatoki. Podobnie jak w przypadku innych zabiegów inwazyjnych, względne przeciwwskazanie stanowią zaburzenia krzepnięcia krwi.