Powtarzanie klasy w szkole podstawowej

Przyczyny niepowodzeń szkolnych

Pod pojęciem niepowodzeń szkolnych kryją się znaczące braki w wiedzy, jaką uczeń powinien posiadać na określonym etapie edukacji. Nawarstwiające się braki w wiedzy mogą spowodować, że dziecko zostanie na drugi rok w tej samej klasie. Jednak odpowiedź na pytanie, skąd biorą się te braki, nie jest łatwa. Wbrew powszechnej opinii, przyczyną nie musi być ani obniżona sprawność intelektualna ani lenistwo. Do źródeł niepowodzeń szkolnych można zaliczyć:

• trudną sytuację rodzinną (niewystarczająca opieka nad dzieckiem, uzależnienie któregoś z rodziców od substancji psychoaktywnych, silne konflikty w domu, niekonsekwentna postawa wychowawcza, itp.),
• obniżoną samoocenę,
• zaburzenia koncentracji uwagi,
• nadpobudliwość,
• zaburzenia wzroku, słuchu i/lub mowy,
• nadwrażliwość na bodźce (np. na hałas),
• niedojrzałość emocjonalną, społeczną i fizyczną (w tym: manualną),
• niedojrzałość procesów poznawczych,
• niezdiagnozowane specyficzne trudności w uczeniu się,
• postawę wychowawczą rodziców niesprzyjającą motywowaniu dziecka do nauki (niezwracanie uwagi na to, czy dziecko systematycznie odrabia prace domowe i przygotowuje się do lekcji, nieustanna krytyka szkoły),
• sytuację klasową ucznia (np. odrzucenie przez rówieśników, brak wsparcia ze strony innych uczniów, konflikty na linii uczeń – nauczyciel, przebywanie w złym towarzystwie).

Niepowodzenia szkolne a rozwój dziecka

Na szczególną uwagę zasługuje niedojrzałość społeczna i emocjonalna. Wśród rodziców przedszkolaków panuje tendencja do niezwracania uwagi na to, czy dziecko rozwija się w sposób harmonijny, a więc czy jest równie sprawne pod względem emocjonalnym, społecznym i intelektualnym. Uważa się, że jeśli dziecko jest wysoce rozwinięte intelektualnie, to jest to wystarczająca przesłanka do tego, by zapisać je do szkoły rok wcześniej. Niedostatki w rozwoju emocjonalnym i społecznym są ignorowane. Tymczasem to one właśnie są przyczyną niepowodzeń szkolnych wielu dzieci. Mimo wysokich możliwości intelektualnych, dzieci te muszą mierzyć się z frustracją wynikającą z porażek w sytuacjach społecznych i zadaniowych. Uczniowie nie radzą sobie ze stresem i emocjami, mają też wiele trudności z funkcjonowaniem w grupie: nie potrafią nawiązywać kontaktów, o uwagę rówieśników zabiegają w niewłaściwy sposób i nie potrafią zgodnie bawić się z innymi dziećmi. Z biegiem czasu coraz wyraźniej widzą, że odstają od klasy, to zaś wywołuje frustrację i uniemożliwia pełne wykorzystywanie wysokiego potencjału intelektualnego.

Można powiedzieć, że dzieci te zaczynają chodzić do szkoły zbyt wcześnie. Rodzice nie dają im czasu na to, by ich rozwój społeczny i emocjonalny dorównał intelektualnemu.

Powtarzanie klasy – obiegowe opinie

W Polsce niezdanie do następnej klasy jest uważane za porażkę: dziecka, rodziców i szkoły. Panuje powszechne przekonanie, że powtarzanie roku podcina dzieciom skrzydła, demotywuje je do dalszej nauki, psuje im opinię wśród rówieśników, a nawet, że staje się wieloletnią traumą, ponieważ na wszystkich następnych etapach edukacyjnych dziecko musi tłumaczyć się, dlaczego jest starsze od pozostałych uczniów z klasy.

Oczywiście ta opinia nie bierze się znikąd. Dziecko, które powtarza klasę, niestety często i z wielu źródeł ma okazję słyszeć o sobie niepochlebne opinie: zaczynając od własnych (zawiedzionych i rozczarowanych) rodziców, a kończąc na nauczycielach, których stosunek do „drugorocznych” nieraz pozostawia wiele do życzenia. Z kolei podejście rówieśników jest na ogół wypadkową tego, co o „drugorocznych” mówi się w ich domach rodzinnych.

Powtarzanie klasy – szansa dla dziecka

Wbrew pozorom, powtórzenie klasy przez dziecko w szkole podstawowej nie musi być jednoznacznie negatywne. Zostanie na drugi rok w tej samej klasie może stać się dla ucznia szansą na:

• nadrobienie braków (dzięki temu nie nawarstwiają się one w kolejnych latach nauki),
• odzyskanie wiary we własne siły,
• zintegrowanie wszystkich, do tej pory nieharmonijnie rozwiniętych, aspektów rozwoju,
• nawiązanie nowych, pozytywnych relacji z innymi dziećmi.

Powtarzając klasę, dziecko może zyskać czas na to, by koncentracja uwagi oraz pamięć wzmocniły się, rozwój percepcji wzrokowej i słuchowej „dogonił” pozostałe parametry, sprawność fizyczna i manualna wzrosła, a rozwój społeczny i emocjonalny zrównał się z intelektualnym.

Dla wielu dzieci powtarzanie klasy staje się szansą na odzyskanie wiary w siebie. Jeśli przez ostatni rok lub kilka lat doznawały one ciągłych niepowodzeń, ponieważ z różnych przyczyn nie były w stanie opanować wymaganego materiału, zostając drugi raz w tej samej klasie zaczynają lepiej radzić sobie z nauką i dostawać wyższe oceny. Z kolei te dzieci, które oprócz problemów z przyswajaniem wiedzy, doświadczały problemów towarzyskich (takich jak odrzucenie, wyśmiewanie czy prześladowanie) w nowej klasie mają szansę na nawiązanie pozytywnych, satysfakcjonujących kontaktów z dziećmi.

Niezwykle ważna jest tutaj rola wychowawcy, ponieważ w szkole podstawowej ma on znaczący wpływ na to, jak klasa będzie się odnosiła do „drugorocznego”. Może on wytłumaczyć uczniom, że nowy kolega/koleżanka nie znalazł się w klasie dlatego, że jest głupi i leniwy, tylko dlatego, że nie poradził sobie z którymś z przedmiotów. Że potrzebuje sympatii i wsparcia. Wychowawca może również poprosić rodziców uczniów, by porozmawiali w domach ze swoimi dziećmi o nowym koledze/koleżance i nie nastawiali ich negatywnie do kwestii powtarzania klasy. Natomiast ucznia, który powtarza klasę, wychowawca może wspierać, eksponując przed klasą jego mocne strony. O podjęcie tego typu działań wychowawcę może poprosić rodzic dziecka, które powtarza klasę.

Na to, jak dziecko zareaguje na wiadomość, że będzie powtarzało klasę, duży wpływ ma sposób, w jaki ta informacja zostanie mu przekazana. Jeśli do dziecka zostanie skierowany komunikat negatywny (rozczarowanie, złość i docinki rodziców), uzna to za swoją porażkę. Jeśli jednak rodzic/nauczyciel odniesie się do tego w sposób spokojny i zrównoważony, dziecko w powtarzaniu klasy może zobaczyć szansę dla siebie. Można powiedzieć dziecku, że często coś, co pozornie wydaje się być niepowodzeniem, staje się początkiem pasma sukcesów. Można też powiedzieć, że nie jest to porażka dziecka, lecz błędna decyzja rodziców i szkoły o zbyt wczesnym rozpoczęciu nauki. To zdejmuje z dzieci poczucie winy i pomaga im odnaleźć się w nowej sytuacji.