Co wpływa na zachowanie dzieci?

Cechy charakteru i osobowość dziecka

Wiele mówi się o tym, że rodzice mają wielki wpływ na zachowanie dzieci. Oczywiście, jest to prawda. Jednak równie wiele do powiedzenia mają cechy, z jakimi rodzi się dziecko. Maluch przychodzi na świat z pewnymi uwarunkowaniami, które z jednej strony podlegają później dalszym wpływom, a z drugiej - same w sobie również wpływają na to, jak zachowuje się dziecko i jak ono reaguje na wpływ rodziców. Przykładowo, niektóre dzieci od samego początku mogą być bardziej radosne, swobodne i roześmiane. Inne uważnie obserwują otoczenie, są poważne i długo przyzwyczajają się do nowych miejsc, przedmiotów i osób. Wiele dzieci na odwiedzinach u znajomych odważnie oddala się od mam, żeby poznać nowe otoczenie, z kolei inne maluchy najpierw długo obserwują wszystko z kolan rodziców, zanim przejdą do działania.

Wyraźny wpływ na zachowanie dziecka ma impulsywność, czyli skłonność do natychmiastowego reagowania na bodziec. Jest to cecha, która może przyczyniać się do nieposłuszeństwa dziecka. Impulsywny maluch nie potrafi bowiem czekać - wszystko chciałby dostawać od razu. Na wiele bodźców reaguje natychmiast, nie zastanawiając się nad konsekwencjami swoich wyborów. Ma ograniczoną zdolność do samokontroli. Nie uczy się też na podstawie wcześniejszych doświadczeń i błędów, a ponadto ma trudności z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej. Dotyczy to zwłaszcza tych sytuacji, w których jedna z czynności jest bardziej, a druga mniej przyjemna, na przykład: sprzątanie klocków po zabawie lub wyłączenie telewizora i przygotowania do pójścia spać.

Wiek a zachowanie dziecka

Znaczący wpływ na zachowanie dzieci ma ich wiek. Każdy maluch wraz z rozwojem cyklicznie przechodzi od okresu względnej stabilizacji i harmonijnego wzrostu do stanu niepokoju, rozchwiania i niedostosowania.

Przykładowo, wiele dzieci przeżywa trudne chwile w wieku 2,5 lat. Jest to etap buntu, stawiania na swoim i popadania w skrajności. Dzieci czteroletnie są z kolei bardzo ruchliwe:

• biegają,
• wspinają się,
• kopią i uciekają,
• uwielbiają również prowokować innych swoim kontrowersyjnym słownictwem.

W wieku 5 lat wiele dzieci natomiast przeżywa okres harmonii i dobrego przystosowania.

Wszystko to są zmiany zależne nie od rodziców, lecz od etapu rozwoju malucha. Oczywiście, każde dziecko ma w tej sekwencji swoje własne, indywidualne tempo: poszczególne etapy może więc osiągać trochę szybciej lub później.

Zachowania rodziców a zachowanie dzieci

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na zachowanie dzieci, obok ich wieku i charakteru, są wpływy rodzicielskie. Można do nich zaliczyć:

• temperament rodziców,
• metody wychowawcze,
• nastawienie rodziców wobec dzieci,
• naśladowanie przez dzieci zachowań rodziców (modelowanie).

Temperament rodziców ma wpływ na dzieci nie tylko w aspekcie dziedziczności, lecz także obserwacji i naśladownictwa. Rodzice gwałtowni i impulsywni przekazują swoim pociechom inne wzorce niż powściągliwi i ostrożni.

Oczywisty wpływ na zachowanie dziecka mają metody wychowawcze. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj jasne stawianie granic dziecku oraz konsekwencja lub jej brak. Maluchy, których rodzice są niekonsekwentni, mają więcej problemów z zachowaniem i częściej dochodzi do konfliktów między nimi a dorosłymi.

Jeśli dziecko jest impulsywne i często nie słucha poleceń rodziców, na jego zachowanie będzie dodatkowo wpływać nastawienie rodziców. Mają oni w pamięci wiele utarczek z dzieckiem, więc jeśli maluch po raz kolejny zwleka z wyłączeniem telewizora i przyjściem na obiad, rodzice mogą myśleć, że celowo robi im na złość. W wielu innych sytuacjach od samego początku przewidują, że za chwilę nastąpi konflikt, a to zwrotnie wpływa na dziecko. Podobny wpływ może mieć etykietowanie dzieci i mówienie o nich w kategoriach ocen, np. „On jest nieśmiały”, „Ona jest niegrzeczna”, itp. Dzieci miewają podświadome tendencje do zachowywania się zgodnie z „łatkami” przypiętymi im przez rodziców, nawet jeśli wcale nie są takie, jak głosi „łatka”.

Należy pamiętać, że dzieci są uważnymi i czujnymi obserwatorami swoich rodziców. Pełnymi garściami czerpią z przykładów dawanych im przez matki i ojców, dlatego tą drogą można przekazać maluchom wiele informacji, wartości, sposobów postępowania i metod radzenia sobie w różnych sytuacjach. Warto mieć kontrolę nad tym wpływem i zwracać uwagę na swoje zachowanie przy dziecku. Maluchy naśladują wszystkie zachowania rodziców: nie rozróżniają, co warto naśladować, a czego nie. Zdarza się więc, że miewają kłopoty (np. w przedszkolu), gdy odzywają się do kolegów tak, jak w żartach rodzice odzywają się w domu do siebie nawzajem.

Przy okazji warto wspomnieć, że na dziecko znacznie większy wpływ mają zachowania rodziców, niż to, co rodzice mówią. Jeśli więc mama mówi dziecku, że nie wolno obmawiać innych, a potem sama obmawia z tatą koleżankę z pracy, maluch zapamięta ten drugi przekaz.

Inne czynniki a zachowanie dzieci

Na zachowanie dziecka wpływa ogromna ilość czynników. Do opisanych powyżej można doliczyć:

• przeżywanie przez dziecko silnego i/lub przewlekłego stresu,
• ważne wydarzenia w życiu rodziny (np. utrata lub zmiana pracy przez rodziców, przeprowadzki, wypadki, rozwód, śmierć lub przewlekła choroba któregoś z członków rodziny, narodziny kolejnego dziecka),
• choroby przebyte przez dziecko i urazy,
• zatrucia i alergie.

Warto zwrócić szczególną uwagę na alergie, ponieważ dieta dziecka może mieć znaczący wpływ na jego zachowanie. Uczulenie może wywołać praktycznie każdy pokarm, jednak najczęściej zdarzają się uczulenia na mleko, cukier, mąkę, dodatki barwiące i konserwujące, pokarmy zawierające pleśń i drożdże, zboża, orzechy, pomidory i owoce cytrusowe. Jeśli dziecko w szczególny sposób łaknie jakiegoś pokarmu, albo jeśli ten pokarm wywoływał w przeszłości niepokojące zmiany w funkcjonowaniu lub wyglądzie dziecka, należy zachować ostrożność i wykonać testy na alergie pokarmowe.

Grupa rówieśnicza a zachowanie dziecka

Wraz z dorastaniem dziecka coraz większy wpływ na jego zachowanie mają rówieśnicy. Wpływ ten nie jest jeszcze tak znaczący w wieku kilku lat, ponieważ wtedy główną rolę w życiu dziecka grają rodzice. Jednak stopniowo zachowania i zainteresowania równolatków zaczynają nabierać znaczenia, a dojrzewający uczniowie gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych mają na siebie nawzajem ogromny wpływ. Warto pamiętać, że na to, czy będzie to wpływ negatywny oraz jak silnie będzie oddziaływał, niemały wpływ mają rodzice, jakość ich kontaktu z dzieckiem oraz wszystko to, co wypracowali z nim i czego je nauczyli do tej pory.