Zespół PADAM – zespół częściowego niedoboru androgenów u mężczyzn

Zespół PADAM – co to jest?

W literaturze medycznej istnieje dość znaczna niespójność w terminologii opisującej obraz kliniczny związany z niskim poziomem testosteronu u dorosłego mężczyzny. Termin „zespół PADAM” (z ang. partial androgen deficiency in aging male), czyli „zespół częściowego niedoboru androgenów w starszym wieku”, choć nienajgorzej oddaje istotę choroby, to jest już nazwą nieobowiązującą. Aktualnie terminem będącym w powszechnym użyciu (zarówno w środowisku endokrynologicznym, jak i urologicznym) jest zespół niedoboru testosteronu (TDS z ang. testosterone deficiency syndrome).

W wielu opracowaniach dotyczących tego zagadnienia znaleźć można inne nazwy zespołu (należy jednak przyjąć, że są to pojęcia synonimiczne):

• andropauza,
• zespół ADAM (z ang. androgen decline in aging men), czyli zespół spadku androgenów u starzejących się mężczyzn,
• mieszany hipogonadyzm (ang. combined primary and secondary hypogonadism),
• hipogonadyzm o późnym początku (LOH z ang. late-onset hypogonadism),
• wiropauza,
• zespół EDAM(z ang. endocrine deficiency in aging male), czyli zespół częściowych niedoborów hormonalnych w starszym wieku,
• męska menopauza,
• męskie klimakterium.

Niedobór testosteronu u mężczyzn

Częstość występowania zespołu jest trudna do oszacowania z uwagi na brak jednolitych kryteriów klinicznych i biochemicznych w przeprowadzonych do tej pory badaniach epidemiologicznych. Można przyjąć, że jest to zaburzenie spotykane powszechnie, dotykające 6–25% mężczyzn powyżej 45 roku życia. Rozpowszechnienie schorzenia rośnie wraz z wiekiem.

Większość definicji zespołu niedoboru testosteronu podkreśla konieczność współwystępowania związanych z procesem starzenia się:

• objawów klinicznych – tj. obniżenia libido, zaburzeń wzwodu, zaburzeń snu, uczucia przewlekłego zmęczenia i innych,
• zmian hormonalnych (biochemicznych) – obniżenia stężenia testosteronu, (rzadziej) podwyższenia stężenia hormonów gonadotropowych (tj. FSH – hormonu folikulotropowego i LH – hormonu luteinizującego) w surowicy krwi.

Zespół PADAM – objawy niedoboru androgenów

Objawy chorobowe występujące w zespole można zasadniczo podzielić na trzy grupy:

1. objawy swoiste (charakterystyczne, specyficzne) – spadek libido, zaburzenia wzwodu, obniżenie aktywności seksualnej, spadek masy mięśniowej, zmniejszenie objętości jąder, nadmierne pocenie się, uderzenia gorąca, zmniejszenie owłosienia w okolicach androgenozależnych, ginekomastia, spadek masy kostnej i obniżona gęstość mineralna kości.
2. objawy nieswoiste (niecharakterystyczne, niespecyficzne):

• natury psychicznej – zaburzenia snu, zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci, uwagi, koncentracji), obniżenie napędu psychoruchowego (apatia, spadek motywacji), nerwowość (rozdrażnienie), obniżenie nastroju.
• natury somatycznej – anemia (niedokrwistość), wzrost masy ciała (ściślej – wzrost bezwzględnej ilości tkanki tłuszczowej prowadzący do nadwagi i otyłości), zmniejszenie sprawności fizycznej organizmu i siły mięśniowej.

1. schorzenia i zaburzenia często towarzyszące zespołowi – osteoporoza i osteopenia, zespół metaboliczny, niepłodność, cukrzyca i inne.

Zespół PADAM – zmiany hormonalne

W przebiegu zespołu dochodzi do rozwoju tzw. hipogonadyzmu mieszanego, czyli współistnienia hipogonadyzmu pierwotnego z hipogonadyzmem wtórnym. Pod pojęciem hipogonadyzmu należy rozumieć defekt (dysfunkcję) czynności gonad – w tym przypadku jąder.

Komponenta hipogonadyzmu pierwotnego (tj. o przyczynie zlokalizowanej w jądrach) w przebiegu zespołu wiąże się z:

• zmniejszeniem bezwzględnej liczby tzw. komórek Leydiga wydzielających testosteron (co przekłada się na obniżenie stężenia tego hormonu w surowicy krwi),
• pogorszeniem ukrwienia jąder,
• pogorszeniem się funkcji tzw. komórek podporowych Sertolego regulujących proces spermatogenezy.

Komponentahipogonadyzmu wtórnego (tj. o przyczynie zlokalizowanej poza jądrami) występująca w tym zespole polega na zaburzeniu pulsacyjnej sekrecji:

• LH (hormonu luteinizującego) przez przysadkę mózgową,
• GnRH (gonadoliberyny) przez podwzgórze.

Dodatkowym czynnikiem odgrywającym istotną rolę w patogenezie zespołu jest postępujący wraz z wiekiem wzrost stężenia w surowicy krwi SHBG – globuliny wiążącej hormony płciowe. Białko to w warunkach prawidłowych wiąże testosteron, a wzrost jego stężenia zmniejsza wolną (niezwiązaną z białkiem – wolną, aktywną biologicznie) frakcję tego hormonu.

Zespół PADAM – leczenie

Leczeniem zespołu PADAM należy objąć populację mężczyzn z nasilonymi objawami klinicznymi u których stężenie testosteronu jest mniejsze niż 8nmol/L. Przed wprowadzeniem terapii zastępczej testosteronem konieczne jest wykonanie wielu badań i określenie czy istnieją przeciwwskazania do leczenia substytucyjnego – stąd potrzeba co najmniej kilku wizyt w gabinecie urologicznym. Istnieje ponadto bezwzględna konieczność monitorowania leczenia (należy ustalić z lekarzem regularne wizyty) z uwagi na możliwość wystąpienia działań niepożądanych.

Na rynku farmaceutycznym dostępne są preparaty naturalnego testosteronu w formie domięśniowej, przezskórnej, doustnej, podskórnej i podjęzykowej. Pierwsze efekty terapii pojawiają się po kilku tygodniach leczenia i obejmują przede wszystkim objawy nieswoiste. Nasilenie objawów swoistych zmniejsza się dopiero po kilku miesiącach terapii, a pierwsze pozytywne efekty w zakresie zaburzeń towarzyszących zespołowi obserwuje się dopiero po upływie roku.

Zespół PADAM – wypowiedź seksuologa