Omdlenia w ciąży – przyczyny, jak unikać, kiedy do lekarza

Zawroty głowy jako pierwszy objaw ciąży

W erze wiktoriańskiej zawroty głowy były pierwszym objawem ciąży – ma to potwierdzenie w fizjologii. W czasie ciąży układ krwionośny ulega modyfikacji. Akcja serca wzrasta, ponieważ serce pompuje więcej krwi w ciągu minuty, a tym samym rośnie objętość krwi – o 40-45 %. Co więcej, w czasie normalnie przebiegającej ciąży naczynia krwionośne rozszerzają się, a ciśnienie krwi stopniowo się zmniejsza, osiągając swój najniższy poziom w połowie ciąży. Następnie znowu wzrasta i pod koniec ciąży osiąga już poziom wyjściowy.

W większości przypadków układ nerwowy oraz układ krążenia są w stanie poradzić sobie z tymi zmianami, a poziom krwi do mózgu jest dostarczany na odpowiednim poziomie. Czasami jednak oba układy nie adaptują się do zmian tak szybko, co może prowadzić do stanu, w którym ciężarna odczuwa zawroty głowy bądź traci przytomność.

W czasie ciąży kobieta znajduje się zatem w stanie fizjologicznej niedokrwistości. Jest to stan predysponujący do wystąpienia omdleń.

Zawroty głowy i omdlenia w ciąży – przyczyny

Jedną z przyczyn zawrotów głowy może być zbyt szybka pionizacja. Podczas siedzenia część krwi odpływa do nóg i stóp. Jeżeli następuje zbyt szybka pionizacja, to organizm może sobie nie poradzić z transportem krwi do serca i mózgu. W efekcie ciśnienie bardzo szybko spada, co może doprowadzić do omdlenia. Aby temu zapobiec, unikać należy zbyt szybkiego wstawania.

Gdy ciężarna leży, najpierw powinna usiąść ze spuszczonymi nogami na łóżku i pozostać w takiej pozycji przez parę minut, potem powoli wstać przy asyście krzesła albo łóżka.

Krew może również zlokalizować się w stopach i nogach, gdy np. długo się stoi w jednym miejscu. Jeżeli ciężarna musi już stać w jednym miejscu, to należałoby wykonywać ruchy nogami, aby poprawić cyrkulację krwi. W tym celu można np. potrząsnąć nogą, czy pomachać palcami u nóg.

Jeżeli występuje anemia – stan, w którym ma się zmniejszoną liczbę czerwonych krwinek transportujących tlen z mózgu do organów, to może mieć ona wpływ na odczuwanie zawrotów głowy. Niski poziom żelaza jest jedną z najczęstszych postaci anemii, więc trzeba jeść pokarmy bogate w żelazo. Jeżeli jest się w drugim lub trzecim trymestrze ciąży, to jest to szczególnie ważne. Można przyjmować witaminy dla ciężarnych, które zawierają dodatkowe porcje żelaza.

Zbyt intensywne ćwiczenia mogą także spowodować omdlenie. Ćwiczenia należy wykonywać spokojnie. Jeżeli ciężarna odczuwa zmęczenie w czasie wykonywania ćwiczeń, to powinna ich zaprzestać i odpocząć. Dobrą formą aktywności fizycznej jest joga dla kobiet ciężarnych albo spacery na świeżym powietrzu.

Okazjonalnie omdlenia mogą być wynikiem cukrzycy, którą można mieć już przed zajściem w ciążę, ale również może być to związane z cukrzycą ciężarnych, która uaktywnia się w czasie trwania ciąży. Ważne jest wtedy utrzymywanie stałego poziomu cukru we krwi.

Omdlenia będą występowały częściej, jeśli ciężarna ma:

• anemię,
• poranne nudności,
• wymioty,
• jest odwodniona.

Jeżeli omdlenia zdarzają się częściej, mogą sugerować jakiś poważniejszy problem, taki jak np. ciąża pozamaciczna albo krwawienie z łożyska.

Zawroty głowy i omdlenia w ciąży a hiperwentylacja

U kobiet w ciąży zmiany dotyczą również układu oddechowego. Występuje tzw. fizjologiczna hiperwentylacja, czyli pogłębienie oraz zwiększenie częstości oddechów. Jest ona przypuszczalne także spowodowana działaniem progesteronu. Taki sposób oddychania, będący przyczyną spadku prężności dwutlenku węgla we krwi, może dawać uczucie duszności oraz niekiedy być przyczyną zawrotów głowy.

Należy również pamiętać, że u kobiet ciężarnych, jak i u kobiet niebędących w ciąży, może dochodzić do omdleń związanych ze:

• stresem,
• zwiększoną temperaturą otoczenia,
• zwiększoną wilgotnością otoczenia,
• w stanie obniżonego stężenia glukozy we krwi,
• po niewielkim urazie oraz na widok krwi,
• w związku z wysiłkiem fizycznym,
• po posiłku.

Ponadto u kobiet, które dotknięte są wadami serca oraz cierpiących na zaburzenia rytmu, ryzyko omdleń w ciąży jest odpowiednio większe.

Niepowściągliwe wymioty ciężarnych a omdlenia

Wymioty występujące u kobiet w ciąży są powszechnie znaną przypadłością i nie budzą niepokoju, jednak około 0,5-2 % kobiet w ciąży boryka się z jej najcięższą postacią – niepowściągliwymi wymiotami ciężarnych. Nasilone wymioty występujące przed 16. tygodniem ciąży wiążą się z utratą masy ciała (około 5 %) oraz tzw. ketonurią, czyli usuwaniem z moczem nadmiernej ilości ciał ketonowych. Przedłużające się wymioty mogą prowadzić do niedoborów pokarmowych, a zatem niedoborów witamin, do zaburzeń elektrolitowych, metabolicznych, odwodnienia oraz ogólnego osłabienia, którego efektem może być utrata przytomności przez ciężarną. Dla samego płodu wymioty ciężarnej nie niosą jednak negatywnych skutków. Tylko w skrajnych przypadkach występuje ryzyko niskiej masy urodzeniowej czy wystąpienia przedwczesnego porodu.

Omdlenia sytuacyjne – czym są?

Omdlenie sytuacyjne ma charakter odruchowy, niezależny od woli. Jest wynikiem zadziałania czynnika zewnętrznego na nerw błędny. Niektórzy ludzie czują zawroty głowy gdy kaszlą, oddają mocz albo załatwiają się w toalecie. Dzieje się tak, ponieważ wysiłek, jaki jest związany z tymi czynnościami, sprawia, że puls i ciśnienie krwi spadają, co prowadzi do zawrotów.

Czynnikami predysponującymi do wystąpienia tych dolegliwości może być również stan odwodnienia, zdenerwowania, bólu.

Omdlenia w ciąży – jak unikać omdleń?

1. Należy jeść regularnie, aby utrzymać stały poziom cukru we krwi. Trzeba jeść mało, a często. Dobrze jest mieć pod ręką ciasteczko, banana, migdały. Należy unikać słodyczy, które szybko podnoszą poziom cukru, ale i też powodują jego szybki spadek.
2. Trzeba dbać o to, aby pić dużo wody zamiast słodkich, gazowanych napoi. Należy unikać płynów z dodatkiem kofeiny, takich jak kawa czy cola.
3. Należy jeść potrawy bogate w żelazo (mięso, drób, fasole, kalafior), aby zapobiec anemii. Jeżeli jest się w ciąży mnogiej albo odstęp między jedną a drugą ciążą jest krótki, to zapasy żelaza mogą się już kończyć i trzeba je uzupełnić.
4. Można zażywać suplementy diety zawierające żelazo bądź przyjmować witaminy dla ciężarnych, które zawierają odpowiednie dawki.
5. Należy nosić luźne ubrania, które łatwo można zdjąć w razie wystąpienia uczucia przegrzania, gorąca. Jeżeli jest upalny dzień, można używać wiatraka oraz zraszać twarz zimną wodą.
6. W czasie kąpieli w wannie woda nie powinna być za gorąca, a jeśli ciężarna poczuje się słabo w wannie, należy z niej jak najszybciej wyjść. Nie wolno korzystać z saun oraz jacuzzi, bo powodują one wzrost temperatury ciała, a to może doprowadzić do omdlenia.
7. Nie wolno siadać z założonymi nogami, gdyż może to podnieść ryzyko wystąpienia zakrzepów żył głębokich.
8. Należy zaprzestać palenia papierosów, gdyż jest to niebezpieczne dla dziecka oraz nasilić może uczucie omdlenia.

Po 16. tygodniu ciąży nie zaleca się spania płasko na plecach.

Omdlenie – objawy

Kobieta przed omdleniem może odczuwać tzw. objawy przedomdleniowe, jak np.:

• nadmierna perspiracja (pocenie się),
• niepokój,
• zaburzenia wzroku,
• zaburzenia słuchu,
• nudności,
• osłabienie.

Ciężarna wówczas powinna zapewnić sobie dostęp do świeżego powietrza oraz położyć się na lewym boku, dzięki czemu ucisk na naczynia biodrowe i żyłę główną dolną przez powiększoną macicę będzie mniejszy. Zapewni to szybszy przepływ krwi przez naczynia krążenia dużego, w tym naczynia mózgowe oraz poprawę stanu kobiety.

Pierwsza pomoc przy omdleniu

Po pierwsze to, co można zrobić, to położyć się, aby nie upaść i nie zrobić sobie krzywdy. Jeżeli ciężarna znajduje się w miejscu, w którym nie może się położyć, powinna usiąść oraz umieścić głowę między kolanami. Jeżeli ciężarna jest kierowcą i w czasie jazdy odczuwa zawroty głowy, powinna się zatrzymać, aby nie spowodować wypadku.

Można również położyć się na lewym boku, co zwiększy przepływ krwi do serca i mózgu. Pomoże to zabezpieczyć ciężarną przed ewentualną utratą przytomności ale może też złagodzić odczuwanie zawrotów w głowie jednocześnie.

W drugim i trzecim trymestrze wzrastająca macica może spowolnić krążenie krwi w nogach poprzez ucisk na żyłę główną dolną, która to transportuje krew z dolnych partii ciała do serca oraz naczyń w miednicy. Leżenie płasko na plechach może ten stan jeszcze pogorszyć. U około 8 % ciężarnych między 2 a 3 trymestrem ciąży rozwija się zespół żyły głównej dolnej. Gdy leżą one na plechach, serce pompuje mniej krwi, ciśnienie krwi spada, czują się zdenerwowane, mają zawroty głowy i nudności, dopóki nie zmienią pozycji. Aby zapobiec temu problemowi, należy leżeć na lewym boku, zamiast leżeć na plecach. Można również podłożyć pod biodro poduszkę,, co pomoże utrzymać macicę bez ucisku na żyłę główną dolną.

Omdlenia w ciąży – kiedy do lekarza?

Są też inne choroby, stany, które mogą powodować utratę przytomności w ciąży. Te należy skonsultować z lekarzem, celem przeprowadzenia dodatkowych badań.

Należy skonsultować się z neurologiem oraz kardiologiem w sytuacji, jeżeli występuje:

• omdlenie połączone z utratą przytomności, które trwało dłużej niż 15 minut,
• omdlenie połączone z bezwiednym oddaniem moczu,
• omdlenie oraz spłycony oddech, ból w klatce piersiowej, przyspieszone tętno,
• omdlenie połączone z dezorientacją, osłabieniem w kończynach, drętwotą albo z mimowolnymi ruchami kończyn.

Są to bardzo rzadkie przypadki. Większość ciężarnych ich nie doświadczy.

współpraca: Oskar Rosiak

Wypowiedź neurologa na temat przyczyn utraty przytomności