Neuropatia cukrzycowa – objawy, diagnostyka, leczenie

Co to jest neuropatia cukrzycowa?

Neuropatia cukrzycowa to neurologiczne powikłanie cukrzycy o charakterze przewlekłym, prowadzące do uszkodzenia włókien nerwowych. Ze względu na to, że zwykle uszkodzeniu podlega wiele nerwów, zamiennie używa się określenia polineuropatia cukrzycowa (ICD-10 – G63.2).

Badanie w kierunku neuropatii zaleca się wykonać od razu po rozpoznaniu cukrzycy typu 2, natomiast w przypadku cukrzycy typu 1 – po pięciu latach od momentu rozpoznania choroby (chyba, że wcześniej wystąpią objawy neuropatii).

Kto leczy neuropatię cukrzycową? Do jakiego lekarza się zgłosić z objawami? Dolegliwości należy konsultować w poradni neurologicznej z lekarzem neurologiem. Rokowania zależne są m.in. od tego, w jakim wieku neuropatia cukrzycowa się rozwinie, czasu trwania cukrzycy czy obecności nadciśnienia tętniczego. Ryzyko wystąpienia neuropatii w młodym wieku zwiększa się u osób uzależnionych od nikotyny czy spożywających alkohol. Badania ustaliły, że prawdopodobieństwo jej rozwoju podwaja się z każdymi kolejnymi pięcioma latami trwania cukrzycy.

Jakie są przyczyny neuropatii cukrzycowej?

Choć nie wiadomo dokładnie, jak powstaje neuropatia cukrzycowa, znany jest fakt, iż jej mechanizm obejmuje procesy odcinkowej demielinizacji (uszkodzenia osłonek nerwów obwodowych) oraz aksonopatię (zmiany w samych włóknach nerwowych), spowodowane najprawdopodobniej utrzymującą się przewlekłą hiperglikemią we krwi (podwyższonym poziomem cukru).

Do czynników ryzyka neuropatii cukrzycowej, sprzyjających szybkiemu rozwojowi zmian w nerwach obwodowych w przebiegu cukrzycy zalicza się:

• niewyrównaną/niekontrolowaną hiperglikemię we krwi,
• długi czas trwania cukrzycy,
• zaburzenia gospodarki lipidowej (np. hipercholesterolemia),
• nadciśnienie tętnicze,
• wiek podeszły, płeć męską,
• używki (np. alkohol, papierosy).

Kombinacja wyżej wymienionych czynników w większej bądź mniejszej mierze wpływa istotnie na postępujący proces zmian o charakterze neuropatii cukrzycowej i związanych z tym objawów neurologicznych oraz somatycznych.

Neuropatia cukrzycowa – rodzaje

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne wyróżnia kilka zespo łów klinicznych neuropatii cukrzycowej związanych z powikłaniami cukrzycy, które powstają w mechanizmie bezpośredniego lub pośredniego uszkodzenia nerwów obwodowych, do których należą:

• Uogólnione symetryczne polineuropatie (proces obejmujący wiele nerwów obwodowych):
  • polineuropatia przewlekła czuciowo–ruchowa,
  • polineuropatia ostra czuciowa,
  • polineuropatia autonomiczna;
• Ogniskowe i wieloogniskowe neuropatie (niesymetryczne zajęcie nerwów obwodowych):
  • nauropatia nerwów czaszkowych (np. gałkoruchowych, nerwu twarzowego),
  • neuropatia nerwów rdzeniowych (np. piersiowych, lędźwiowych);
• Ogniskowe neuropatie kończyn (np. neuropatia udowa), w tym też zespoły uciskowe nerwów (np. nerwu pośrodkowego – zespół cieśni nadgarstka);
• Proksymalna ruchowa (amiotroficzna – z zanikiem mięśni).

Polineuropatia cukrzycowa czuciowo-ruchowa – jak się objawia?

Przewlekła symetryczna polineuropatia dystalna (dalsza) czuciowo-ruchowa jest najczęściej rozpoznawaną postacią choroby. Pierwsze objawy neuropatii cukrzycowej tego typu zazwyczaj są niezauważalne i z czasem zaczyna ona obejmować dalsze części kończyn dolnych. W zaawansowanym stadium choroby może dojść także do zajęcia kończyn górnych (przede wszystkim rąk). Przy przewlekłej symetrycznej dystalnej polineuropatii cukrzycowej objawy to:

• parestezje w kończynach dolnych (głównie podudzi i stóp) pod postacią zaburzeń czucia, drętwienia, mrowienia, cierpnięcia, pieczenia, palenia, uczucia zimnych nóg czy też kurczy mięśni;
• bóle kończyn dolnych (często mylnie przypisywane powikłaniom choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa odcinka lędźwiowo-krzyżowego);
• objawy zespołu niespokojnych nóg (uczucie dyskomfortu w kończynach dolnych, niekiedy głównie w nocy, ustępujący często w czasie poruszania kończynami);
• niepewny chód, potykanie się.

Klinicznie w badaniu neurologicznym u chorego z tym typem polineuropatii objawy to często także:

• symetryczne osłabienie lub zniesienie odruchów głębokich (skokowego lub/i kolanowego);
• osłabienie lub zniesienie czucia powierzchownego (dotyku, nacisku, bólu lub/i temperatury);
• osłabienie lub zniesienie czucia głębokiego (wibracji, ułożenia części ciała);
• osłabienie siły mięśniowej, niekiedy także z zanikiem mięśni podudzia lub/i stopy.

Neuropatia autonomiczna – układu sercowo naczyniowego i moczowego

Neuropatia autonomiczna oznacza proces uszkodzenia włókien nerwowych układu autonomicznego (wegetatywnego), na który składa się układ współczulny i przywspółczulny, regulujący pracę narządów wewnętrznych i pełniący wiele innych istotnych funkcji w organizmie.

Ze strony układu sercowo-naczyniowego dochodzi najczęściej do uszkodzenia nerwu błędnego, który reguluje między innymi prawidłową czynność serca. W wyniku neuropatii tego nerwu, będącego elementem układu przywspółczulnego, mamy do czynienia na początku z przyspieszoną akcją serca, a następnie po uszkodzeniu włókien współczulnych docierających do serca, dochodzi do „odnerwienia” mięśnia sercowego, co zakłóca regulację czynności układu sercowo-naczyniowego. Konsekwencją są częste, nagłe spadki ciśnienia tętniczego i omdlenia, a także groźne zaburzenia rytmu.

Kolejnym przykładem zespołu objaw ów neuropatii autonomicznej są zaburzenia ze strony układu pokarmowego. Chorzy mogą skarżyć się na nieprawidłową pracę przewodu pokarmowego pod postacią:

• przewlekłych zaparć,
• biegunek,
• uczucia pełności,
• nudności ze względu na opóźnione opróżnianie treści pokarmowej z żołądka.

Autonomiczna neuropatia układu moczowo-p łciowego będzie z kolei prowadzić do zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego, co sprzyja dodatkowo zakażeniom układu moczowego u chorych na cukrzycę. Ponadto mężczyźni cierpią na zaburzenia potencji, włącznie z zaburzeniami erekcji. Kolejnym wskaźnikiem uszkodzenia nerwów układu autonomicznego są zaburzenia potliwości, często pod postacią nadmiernego pocenia się w górnej części ciała, a w dolnej jego brakiem.

Neuropatia cukrzycowa – jakie badania?

Diagnostyka neuropatii cukrzycowej opera się przede wszystkim na dokładnie przeprowadzonym wywiadzie z pacjentem, uwzględniającym przede wszystkim czas trwania cukrzycy oraz dotychczas zastosowane metody jej leczenia. O co zapyta lekarz?

• Czy występują mrowienia i drętwienia nóg lub rąk?
• Czy występuje ból w odpowiedzi na zwykłe bodźce, np. ból przy kontakcie z pościelą (allodynia?)
• Czy występuje nadwrażliwość w postaci przeczulicy (hiperalgezja)?
• Czy występuje obniżone odczuwanie bólu, zimna, temperatury (hipoaglazja/hipostazja)?

Dodatkowo pojawiają się pytania o czas trwania objawów, nasilenie, dobową zmienność charakter (ostre/przewlekłe).

W rozpoznaniu neuropatii cukrzycowej badanie przedmiotowe ma na celu ocenę parametrów czuciowych – sprawdzenie, czy występują zaburzenia odczuwania dotyku, temperatury, wibracji. Szczególna uwaga poświęcona jest wyglądowi stóp. Lekarz sprawdzi, czy w ich obrębie nie pojawiają się niepokojące zmiany i deformacje. Kontroli podlegają również nerwy czaszkowe. Specjalista musi upewnić się, że nie doszło do tzw. mononeuropatii, która może wywoływać zeza, podwójne widzenie czy opadanie powieki.

Do dyspozycji pozostaje badanie przewodnictwa nerwowego czy EMG (elektromiografia).

Objawy neuropatii cukrzycowej należy różnicować z innymi chorobami. Bolące nogi cukrzyka mogą wskazywać np. na miażdżycę kończyn, zakrzepicę, czy zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Pod uwagę trzeba wziąć również inne rodzaje neuropatii, np. neuropatię toksyczną, będącą skutkiem nadużywania alkoholu, neuropatię polekową czy neuropatię w boreliozie.

Leczenie neuropatii cukrzycowej – czy jest wyleczalna?

Jak wcześniej wspomniano, przyczynowe leczenie neuropatii cukrzycowej sprowadza się przede wszystkim do uzyskania jak najlepszej kontroli poziomu glikemii we krwi. Poza tym niezwykle istotna jest prawidłowa kontrola ciśnienia tętniczego, gospodarki lipidowej (cholesterolu, trójglicerydów), niepalenie papierosów oraz zakaz spożywania alkoholu.

W postaci czuciowo-ruchowej neuropatii cukrzycowej leczenie obejmuje stosowanie preparatów zawierających: kwas alfa-liponowy, benfotiaminę oraz inhibitory ACE (konwertazy angiotensyny).

Dla codziennego funkcjonowania chorego ważne jest także to, jakie leki przy neuropatii cukrzycowej zostaną wdrożone. Farmakoterapia objawowa prowadzona jest za pomocą leków przeciwbólowych (NLPZ, opiody), przeciwdepresyjnych (trójpierścieniowych, SSRI, SNRI), a także przeciwdrgawkowych (karbamazepina, gabapentyna, pregabalina). Alternatywę stanowią zabiegi fizykoterapeutyczne oraz akupunktura. To, jakie zabiegi mogą pomóc, należy skonsultować ze specjalistą.

Leczenie zaburzeń układu sercowo-naczyniowego sprowadza się do kontroli czynności serca, poprzez stosowanie farmakoterapii (inhibitory ACE, beta-blokery), a w przypadku dysfunkcji układu pokarmowego – poprzez modyfikację diety oraz leki poprawiające perystaltykę przewodu pokarmowego i hamujące wydzielanie żołądkowe.

Sprawdź: Dutilox – lek z duloksetyną

Podobnie w neuropatii układu moczowo-płciowego dąży się do przywrócenia prawidłowej pracy czynności pęcherza moczowego poprzez odpowiednie leczenie farmakologiczne lub/i doraźne metody (np. cewnikowanie pęcherza), a w zaburzeniach erekcji u mężczyzn stosuje sięinhibitory fosfodiesterazy.

Próba naturalnego leczenia neuropatii cukrzycowej przy wykorzystaniu domowych sposobów nie będzie skuteczna. Ważną rolę odgrywa właściwa dieta, dobrze zbilansowana, pełnowartościowa, zawierające źródła tłuszczów roślinnych.

Jakie są skutki neuropatii cukrzycowej?

Neuropatia cukrzycowa może prowadzić do wielu groźnych następstw. Konsekwencją polineuropatii jest poważne upośledzenie wrażeń czuciowych problemy z poruszaniem, co przekłada się na jakość życia chorego, znacznie ją obniżając. Neuropatia cukrzycowa stanowi również zagrożenie dla funkcjonowania narządów, grozi zawałem serca (w sercowej neuropatii autonomicznej) bądź niewydolnością oddechową. Powikłania neuropatii cukrzycowej stanowią śmiertelne zagrożenia dla życia, dlatego nie należy bagatelizować jej objawów.

Bardzo poważnym następstwem neuropatii cukrzycowej jest stopa cukrzycowa, silne owrzodzenie niejednokrotnie wymagające amputacji.

Czy objawy neuropatii cukrzycowej mogą się cofnąć?

Zaawansowana neuropatia cukrzycowa jest stanem nieodwracalnym, jednak szybka reakcja na pierwsze objawy może przynieść bardzo dobre efekty – skuteczne leczenie bólu czy ustąpienie dokuczliwego mrowienia.

Jak zapobiegać polineuropatii cukrzycowej?

Podobnie jak w przypadku każdego innego przewlekłego powikłania cukrzycy, aby zapobiec rozwojowi neuropatii cukrzycowej należy przestrzegać prawidłowego utrzymania glikemii we krwi w zalecanych granicach. Bardzo ważną rolę odgrywa również niepalenie papierosów i prawidłowe wyniki lipidów we krwi (cholesterolu, trójglicerydów).

Przyjęto, że u chorych na cukrzycę typu 1 powinno się wykonywać badania mające na celu wykrycie patologii nerwów po 5 latach od rozpoznania, a z kolei u chorych na cukrzycę typu 2 już w momencie rozpoznania cukrzycy.

Czytaj również: Nefropatia cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Wypowiedź neurologa na temat polineuropatii cukrzycowej