Pierwsza pomoc przy udarze mózgu

Udar mózgu – transport do oddziału udarowego

Udar mózgu to ogniskowe lub uogólnione zaburzenie jego czynności, które z definicji trwa ponad 24 godziny. W praktyce rzadko jednak zdarza się, aby chory trafił dopiero po tak długim czasie do lekarza, z reguły już w znacznie krótszym czasie dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Udar to stan bezpośredniego zagrożenia życia i w przypadku jego wystąpienia liczy się każda minuta.

Dlatego tak ważne jest szybkie reagowanie i rozpoznanie udaru w jego pierwszych chwilach oraz szybki transport do centrum profesjonalnej pomocy medycznej. Idealnie byłoby, aby każda osoba z podejrzeniem udaru trafiła na oddział udarowy, jednak takich miejsc jest w Polsce nadal zbyt mało. Wraz z upływem czasu narasta obszar trwałej martwicy tkanki nerwowej, co skutkuje ciężkim kalectwem, niepełnosprawnością, a nierzadko zgonem. Ryzyko zgonu zależy też m.in. od jego rodzaju i lokalizacji. Najgorzej rokują pacjenci z krwawieniem do przestrzeni podpajęczynówkowej i udarem krwotocznym.

Jakie są pierwsze objawy udaru? Kiedy wezwać pomoc?

Udar mózgu, jak i zawał serca, często mają miejsce we wczesnych godzinach porannych. Wiąże się to ściśle ze zmianami stężeń hormonów, głównie adrenaliny i kortyzolu, których poziom gwałtownie wzrasta. Przyczyniają się one do wzrostu ciśnienia krwi oraz jej zwiększonej krzepliwości. Nie należy jednak traktować tej zasady jako ogólnej, jednej reguły, ponieważ jak wszędzie, istnieją od niej odstępstwa.

• Powszechnym objawem udaru są zaburzenia świadomości, często utrata przytomności. Zdarza się, że osoba nagle upada, bez żadnej uchwytnej przyczyny lub wykazuje zaburzenia koordynacji ruchowej.
• Bardzo często chory może manifestować różnego rodzaju porażenia mięśni bądź ich niedowłady – wynika to od rodzaju uszkodzonych obszarów mózgu. Te najbardziej widoczne pojawiają się na twarzy.
• Charakterystyczne jest porażenie połowicze jednej połowy ciała, przeciwnie do strony zajętej przez udar. W związku z tym taka osoba może nagle stracić władzę w jednoimiennej ręce i nodze (po tej samej stronie).
• Pojawiają się problemy z mową, a ta staje się niewyraźna, pacjent może mieć problemy z artykulacją. Wynika to z zajęcia mięśni podniebienia oraz opadania kącika ust. Stąd częsty wyciek śliny po jednej stronie i trudności w wypowiadaniu prostych zdań.
• Pacjent często zgłasza zaburzenia widzenia – mroczki przed oczami lub nagłe, całkowite oślepnięcie oraz bóle i zawroty głowy.
• Pojawia się trudność w rozumieniu poleceń, sensu wypowiadanych przez chorego zdań.
• Wylew krwi do mózgu powoduje z kolei objawy wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Dlatego pacjent może też wymiotować, uskarżać się na mdłości, bóle oczu, bóle głowy, sztywność karku.

Pierwsza pomoc w udarze. Co robić przy udarze?

W sytuacji, kiedy udar jest wysoce prawdopodobny, nie należy zwlekać z wezwaniem karetki i zadzwonić pod numer 112 lub 999. To najważniejszy element udzielania pomocy dla osób bez kwalifikacji medycznych. Czas udzielenia pomocy i umieszczenia pacjenta na oddziale udarowym decyduje o szansach na przeżycie i powrocie do sprawności. Jest to tym bardziej ważne, jeśli chory przeszedł już epizod udarowy, gdyż to tym bardziej zwiększa prawdopodobieństwo kolejnego udaru. Każdy następny jest też poważniejszy w skutkach, dlatego liczy się każda cenna minuta.

1. Zadzwoń pod numer 112 lub 999 lub wyraźnie wskaż ze swojego otoczenia osobę, która ma wezwać pomoc.
2. Po połączeniu z dyspozytorem powiedz jak się nazywasz, gdzie dokładnie się znajdujesz, w jakim wieku jest chory i jakie zaobserwowałeś objawy wskazujące w tym przypadku na udar mózgu. Nigdy jako pierwszy nie kończ rozmowy.
3. Oceń stan chorego (czy widzisz i czujesz jego oddech). Osoby bez wykształcenia medycznego nie mają obowiązku sprawdzania tętna.
4. Jeżeli chory oddycha ułóż go w pozycji bocznej ustalonej, pilnie go obserwuj, jeżeli to możliwe utrzymuj kontakt do przyjazdu ratownika.
5. Jeżeli chory nie oddycha, nie reaguje na bodźce, w tym bólowe przystąp do resuscytacji krążeniowo-oddechowej (30 uciśnień na 2 oddechy).

Jeżeli chory jest w stanie połykać, warto podać mu aspirynę, najlepiej podjęzykowo (szybsze wchłanianie). Kwas acetylosalicylowy w aspirynie przeciwdziała agregacji płytek krwi, może zmniejszyć obrzęk mózgu oraz obszar niedokrwienia. Trzeba podawać duże dawki tego leku, nawet 300–600 mg. Istnieją badania, które potwierdzają mniejszą śmiertelność i niepełnosprawność u osób, które w leczeniu przedszpitalnym otrzymały aspirynę.

Pierwsza pomoc w szpitalu u chorych po udarze

Szybki transport pacjenta po przebytym udarze do szpitala stanowi klucz do sukcesu w leczeniu udarów. Po przyjeździe karetki pacjent zostanie oceniony klinicznie, nieodzowne są też badania obrazowe typu tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Pozwolą ona na rozróżnienie udaru krwotocznego i udaru niedokrwiennego bądź postawienie całkiem innej diagnozy. Podobnie do udaru może bowiem przebiegać:

• napad padaczkowy,
• ciężka hipoglikemia (spadek poziomu glukozy we krwi),
• pierwszy epizod otępienny,
• TIA – przemijające epizody niedokrwienne.

Są to lżejsze postaci zaburzeń niedokrwiennych mózgu, trwające krócej i lepiej rokujące. Nie pozostawiają one zwykle głębszych zmian anatomicznych w tkance mózgowej.

Kiedy jednak lekarz potwierdzi udar niedokrwienny, bardzo ważne jest szybkie przekazanie chorego do ośrodka udarowego. Tylko w takim miejscu będzie można podać pacjentowi substancję wybiórczo rozpuszczającą skrzep, jaką jest rTPA – rekombinowany tkankowy aktywator plazminogenu. Jest to jedyna szansa na zahamowanie procesu degeneracji neuronów. Trudniej wygląda leczenie udarów krwotocznych, na szczęście rzadszych. Do ich czynników ryzyka należą głównie przewlekłe, niewyrównane nadciśnienie tętnicze oraz wady anatomiczne tętnic mózgu, np. tętniaki.

Zdarza się też po niekontrolowanym leczeniu przeciwkrzepliwym, przede wszystkim preparatami warfaryny i acenokumarolu, zwłaszcza gdy pacjent nie sprawdza okresowo poziomu INR. Udaru krwotocznego nie można od razu uwidocznić na podstawie technik obrazowych, a ich leczenie polega jedynie na operacji neurochirurgicznej. W pierwszej kolejności neurochirurg może ewakuować wynaczynniona krew oraz założyć drenaż układu komorowego. W sytuacji pękniętego tętniaka mózgu pozostaje leczenie przyczynowe – wyłączenie go z krążenia, zamkniecie światła, które najczęściej wykonuje się zabiegami endowaskularnymi. Są to zabiegi mniej inwazyjne, polegające na wprowadzeniu przez cewnik donaczyniowy materiału zamykającego tętniak (protez wewnątrznaczyniowych, tzw. stent – graftów).

Czytaj również: Ropień mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Rehabilitacja po udarze

Leczenie udaru mózgu nie kończy się w momencie opuszczenia przez pacjenta szpitala. Zawsze nieodłącznym elementem jest regularna, aktywna rehabilitacja, mająca na celu przywrócenie choremu utraconych funkcji na tyle, ile jest to możliwe. Pod pojęciem rehabilitacja kryje się przywrócenie funkcji ruchowych, poznawczych, społecznych, a także zawodowych, niestety nie zawsze wszystkie te aspekty można przywrócić. Wdrożenie rehabilitacji po udarze powinno nastąpić najszybciej jak tylko można.

W związku z faktem, że każdy udar zwiększa ryzyko następnego, który często jest poważniejszy w skutkach, niezbędna jest tzw. profilaktyka wtórna. Obejmuje ona zdrowy tryb życia i kontrolowanie czynników, które pogarszają funkcje naczyń krwionośnych. Takie postępowanie chroni również przed zawałem serca. Podstawą w leczeniu wszelkich chorób na podłożu naczyniowym jest rzucenie palenia, ograniczenie alkoholu, prawidłowe leczenie nadciśnienia, utrzymywanie właściwego poziomu cholesterolu oraz codzienne zażywanie środków chroniących przed powstawaniem zatorów i zakrzepów. Należy do nich m.in. aspiryna, często zalecana przez lekarzy. Nie można zapominać też o zdrowej diecie, niskotłuszczowej i niskosodowej, bogatej w warzywa i owoce.

Pierwsza pomoc przy udarze – wypowiedź neurologa