Zaniki pamięci – jakie są przyczyny, co to oznacza, jak można leczyć?

Problemy z pamięcią

Zaniki pamięci występują najczęściej u osób starszych. Jest to, w większości przypadków, związane z naturalnym, choć niepożądanym procesem starzenia się ośrodkowego układu nerwowego. Zaburzenia pamięci u osób starszych obejmują najczęściej problemy z pamięcią krótkotrwałą, natomiast pamięć długotrwała człowieka w podeszłym wieku może być całkowicie nienaruszona.

Objawiać się to może zapominaniem imion nowo poznanych osób, częstym gubieniem przedmiotów czy nawet zapominaniem o posiłkach. Świetnie pamiętane są natomiast wydarzenia z odległej przeszłości. Zaburzenia pamięci i koncentracji mogą mieć w tym wieku różnorodne przyczyny, bardzo ważne jest, aby odróżnić lekkie – „fizjologiczne” – pogorszenie pamięci od procesu chorobowego o różnorodnej etiologii.

Coraz częściej rozpoznaje się zaniki pamięci w młodym wieku. Mogą być one związane z przeżywaniem silnego stresu, zmianami nastroju, ale też poważniejszymi schorzeniami, takimi jak depresja. Zaniki pamięci krótkotrwałej u osób młodych mogą być spowodowane także urazami czaszkowo-mózgowymi, zmianami hormonalnymi czy niedoborem witamin. Zaniki pamięci po alkoholu to chyba najczęściej występujące zaburzenie związane ze zdolnością zapisywania wspomnień w tej grupie wiekowej.

Przeczytaj też: Tiki nerwowe – przyczyny, objawy, leczenie

Zaniki pamięci a zaburzenia pamięci

Zaburzenia pamięci są pojęciem szerszym niż zaniki pamięci i dotyczą wszelkich stanów związanych z ilościowym i jakościowym zniekształceniem przywoływania i zapisywania wspomnień.

Jakie są rodzaje zaburzeń pamięci? Ilościowe zaburzenia pamięci to:

• amnezja – jest to utrata wspomnień z pewnego okresu czasu,
• ekmnezja – przeżywanie przeszłości jako teraźniejszości,
• hipomnezja – niewielkie trudności w zapamiętywaniu faktów,
• hipermnezja – ponadprzeciętna pamięć, która w skrajnych przypadkach może wiązać się z zapamiętaniem praktycznie każdego wydarzenia z życia.

Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie

Do jakościowych zaburzeń pamięci zaliczamy:

• złudzenia pamięciowe – drobne zniekształcenia wspomnień,
• kryptomnezje – niecelowe i całkowicie nieświadome przypisywanie sobie pewnych wspomnień związanych z inną osobą jako naszych, np. powtórzenie cytatu lub teorii z książki, którą czytaliśmy, jako coś, co sami wymyśliliśmy,
• konfabulacje – luki w pamięci zapełniane są przez fałszywe wspomnienia, bardzo często o negatywnym wydźwięku, np. oskarżenie kogoś o kradzież rzeczy, którą sami wcześniej zgubiliśmy.

Zaniki pamięci będą dotyczyły głównie zaburzeń ilościowych, są bowiem zmniejszeniem zdolności do zapisywania nowych wspomnień lub utratą tych już istniejących. W praktyce mogą towarzyszyć im także zaburzenia jakościowe.

Zanik pamięci krótkotrwałej a zanik pamięci długotrwałej

Istnieje kilka rodzajów pamięci człowieka, które można podzielić ze względu na czas przechowywania wspomnienia, a także na typ informacji.

Rodzaje pamięci człowieka – podział ze względu na czas przechowywania informacji:

• pamięć sensoryczna – tak zwana ultrakrótka,
• pamięć krótkotrwała – przechowuje wspomnienia od kilku do kilkunastu sekund,
• pamięć długotrwała – może przechowywać wspomnienia przez całe życie.

Klasyfikacja ze względu na typ przechowywanej informacji:

• pamięć deklaratywna (semantyczna, epizodyczna, autobiograficzna),
• pamięć niedeklaratywna.

Pamięć operacyjna – psychologia wyróżnia ten rodzaj pamięci jako pewnego rodzaju zdolność do przechowywania, wykorzystywania i przyswajania informacji przez krótki czas. Uważana jest ona za cechę indywidualną i może odpowiadać za inteligencję konkretnej jednostki.

Pamięć krótkotrwała i długotrwała współdziałają ze sobą. Wspomnienie początkowo krąży w strukturach odpowiedzialnych za pamięć krótkotrwałą. Informacja, której dane wspomnienie dotyczy, może być wtedy przez nas łatwo przywołana – jest to pamięć świeża. Jeśli dana informacja zostanie przez nas powtórzona wystarczająco wiele razy, dojdzie do wytworzenia trwałego śladu pamięciowego – jest to pamięć długotrwała.

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej (świeżej) najczęściej występują u osób po 65. roku życia. Uważa się, że zaniki pamięci mogą dotyczyć nawet 10 proc. osób w starszym wieku. Jeśli problemy z pamięcią krótkotrwałą nie są szczególnie nasilone i nie towarzyszą im niepokojące objawy, nie powinny budzić naszych obaw. Oczywiście w każdym przypadku warto udać się na konsultację lekarską. Pogorszenie pamięci i koncentracji na starość to niestety coś, czego nie zawsze da się uniknąć.

Zaniki (utrata) pamięci – przyczyny

Chorobliwy zanik pamięci związany jest z chorobą, która może dotyczyć zarówno ośrodkowego układu nerwowego, jak i być spowodowana innymi przyczynami.

Jeżeli chodzi o utratę pamięci krótkotrwałej, przyczyny to:

• choroba Alzheimera,
• choroba Parkinsona,
• stwardnienie rozsiane,
• zaburzenia funkcji hormonalnej – niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, choroba Addisona,
• niedobory witamin – B₁, B₁₂ i kwasu foliowego,
• zatrucia metalami ciężkimi,
• nadużywanie alkoholu,
• zakażenia ośrodkowego układu nerwowego,
• procesy nowotworowe dotyczące mózgowia,
• zespół Hakima,
• stany obniżonego przepływu krwi przez mózg i udary mózgu,
• urazy.

Wymienione przyczyny mogą powodować zanik mózgu (kory i struktur podkorowych) u osoby starszej, co wywołuje objawy związane z zaburzeniami pamięci.

Chwilowa (przemijająca) utrata pamięci to choroba mogąca mieć różne przyczyny, a najczęstsze z nich to:

• wstrząśnienie mózgu,
• wydarzenie powodujące duży stres (wypadek, gwałt),
• stan silnego upojenia alkoholowego,
• przyjęcie niektórych leków (benzodiazepin, barbituranów).

Do zaników pamięci długotrwałej dochodzi natomiast w przypadku bardzo zaawansowanych procesów chorobowych, dotykających struktury związane z tym typem pamięci. Mogą to być procesy związane z zaburzeniami przepływu krwi lub urazami dotyczącymi hipokampów.

Problemy z pamięcią w młodym wieku – co to znaczy?

Zaniki pamięci i brak koncentracji kojarzone są z osobami w podeszłym wieku, jednak mogą one dotyczyć także ludzi młodych. Zaburzenia pamięci mogą mieć różnorodne przyczyny, jednak – jeśli dotyczą one ludzi młodych – zawsze muszą zostać dokładnie zdiagnozowane.

Czynnikiem, który najczęściej odpowiada za zaniki pamięci jest stres. Obniżony nastrój, silny czy długotrwały stres, nadmiar obowiązków – to tylko niektóre z wielu zjawisk, które dotykają dzisiaj niemal każdego i mogą niekorzystnie wpływać na pracę naszego mózgu.

Kolejną, coraz częstszą przyczyną powodującą brak koncentracji i zaniki pamięci jest depresja.

Utrata (zanik) pamięci może występować także po wypadkach, zdarza się to szczególnie często, jeśli uraz dotyczył głowy. W takim przypadku najczęściej występuje utrata pamięci krótkotrwałej, dotycząca okoliczności zdarzenia. Bardzo rzadko zdarza się nagła całkowita utrata pamięci krótkotrwałej powodująca niezdolność do zapamiętywania jakichkolwiek nowych wspomnień. Stan taki dotyczy osób z obustronnym zniszczeniem struktury mózgu zwanej hipokampem.

Psychologia potwierdza, że zaburzenia pamięci krótkotrwałej mogą być spowodowane traumatycznymi przeżyciami. Nie powinny nikogo dziwić rozbieżności w opisach wypadku różnych osób, które w nim uczestniczyły, gdyż mózg w stanie silnego, nagłego stresu nie rejestruje zdarzeń w sposób w pełni prawidłowy.

Zanik pamięci to choroba, która może być spowodowana niedoborem witaminy B₁ czy niedoczynnością tarczycy.

Zaburzenia pamięci u osób młodych mogą być spowodowane tymi samymi czynnikami co u osób w podeszłym wieku, jednak są one dużo rzadsze.

Czytaj również: Japońskie zapalenie mózgu – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka

Zaniki pamięci – objawy

Czy częste zapominanie o szczegółach to już choroba? Jakie objawy charakteryzują zanik pamięci krótkotrwałej i zaburzenia pamięci długotrwałej? Jak rozpoznać brak koncentracji i otępienie u członka rodziny?

Zaniki pamięci to choroba, która może dawać różne objawy – w zależności od tego, czy zaburzenia dotyczą pamięci krótkoterminowej, czy następuje utrata pamięci długotrwałej.

Chorobliwy zanik pamięci krótkotrwałej może objawiać się poprzez:

• ujawnianie się luk pamięciowych dotyczących niedawnej przeszłości,
• gubienie przedmiotów,
• zapominanie imion nowo poznanych osób,
• zapominanie o spożywaniu posiłków,
• zmianę osobowości,
• trudności w przypomnieniu sobie tego, co robiło się przed chwilą.

Objawy te w umiarkowanym stopniu dotyczą każdego z nas i nie zawsze powinny martwić. „Krótka pamięć” to coś, co można ćwiczyć, niepokojąca natomiast jest nagła utrata pamięci u osoby starszej, który bardzo często świadczy o procesie chorobowym.

Z kolei w przypadku zaniku pamięci długotrwałej objawy to:

• nagły lub stopniowy zanik pamięci dotyczącej zdarzeń mających miejsce w odległej przeszłości,
• zaburzone przypominanie wydarzeń dobrze zakorzenionych w mózgu, a zapominanie wydarzeń z odległej przeszłości – to choroba mogąca dotykać różnych rodzajów pamięci trwałej.

Utrata pamięci po alkoholu

Luki w pamięci dotyczące suto zakrapianej alkoholem imprezy mogą dotyczyć nawet 40 proc. osób spożywających alkohol w większych ilościach. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko mogące powodować lęk, złe samopoczucie, a niekiedy problemy z prawem.

Zaniki pamięci u osób młodych spowodowane alkoholem nie świadczą najczęściej o obecności jakiejś choroby somatycznej, natomiast wskazują na rozwijający się problem z piciem. Nie oznacza to, że każdy, komu choć raz zdarzyły się chwilowe zaniki pamięci dotyczące okresu przyjęcia alkoholu czy piątkowego wyjścia na piwo jest alkoholikiem, ale na pewno powinno to stanowić sygnał alarmowy.

Zanik pamięci po alkoholu – przyczyna

Chwilowa utrata pamięci dotycząca najczęściej okresu silnego upojenia alkoholowego jest spowodowana działaniem etanolu na mózg polegającym na blokowaniu zapisywania wspomnień z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Osoba, której „urwał się film”, nie może przypomnieć sobie tego, co robiła, ponieważ wspomnienie nigdy nie zostało zapisane w pamięci długotrwałej.

Częsta utrata (zaniki) pamięci u nastolatków występująca po spożyciu alkoholu to bardzo poważny problem, który negatywnie odbija się na psychice młodego człowieka. Luki pamięciowe mogą powodować lęk i niepewność, a samo silne upojenie alkoholowe często jest przyczyną zachowań powodujących problemy z prawem.

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej – jakie badania?

W przypadku zauważenia wystąpienia u siebie lub u bliskich objawów mogących świadczyć o zaburzeniach pamięci należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Diagnostyka zaników pamięci rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu i przeprowadzenia badania fizykalnego. Dodatkowo mogą zostać zlecone badania krwi, mające na celu wykluczenie przyczyn, takich jak zaburzenia hormonalne czy niedobory witaminowe.

Lekarz powinien też przeprowadzić test na pamięć krótkotrwałą. Może to być Krótka Ocena Stanu Umysłowego lub Całościowa Ocena Geriatryczna, która pomoże wykryć otępienie i zaniki pamięci. Czasami konieczne jest przeprowadzenie badań obrazowych ośrodkowego układu nerwowego.

Utrata pamięci krótkotrwałej – leczenie

Leczenie zaburzeń pamięci musi opierać się na leczeniu choroby podstawowej. Niektórych schorzeń, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona, medycyna ciągle nie potrafi całkowicie wyleczyć, jednak prawidłowe prowadzenie chorego może opóźnić rozwinięcie poważniejszych objawów i – przynajmniej częściowo – zapobiegać zanikom pamięci.

Zaburzenia pamięci – leki

Leki, które należy przyjmować w przypadku wystąpienia zaburzeń pamięci, zależą od choroby podstawowej, która je powoduje.

Dodatkowo można przyjmować leki nootropowe, które zwiększają przepływ krwi przez mózg i poprawiają funkcje kognitywne.

Wypowiedź neurologa na temat ośrodków pamięciowych w mózgu