Osobowość borderline – rozpoznanie, leczenie, psychoterapia

Borderline – co to znaczy?

Osobowość borderline nazywana jest zespołem borderline, osobowością pogranicza, BPD (od: borderline personality disorder). Jest to zaburzenie osobowości. Nie jest to choroba, ale życie z borderline jest trudne zarówno dla pacjenta jak i jego otoczenia. Relacje z ludźmi są dla osób z osobowością pogranicza bardzo trudne – lek przed porzuceniem, problemy z własną tożsamością, wybuchy emocjonalne czynią ich związki nieudanymi, nierzadko tragicznymi w skutkach. Osobowość borderline cechuje również skłonność do ryzykownych zachowań – również seksualnych, używek, uzależnień. Nierzadko pojawiają się akty autoagresji i próby samobójcze.

Przyczyny tego zaburzenia osobowości nie są znane, jak w przypadku wielu innych zaburzeń psychicznych badacze skłaniają się ku czynnikom biologicznym, genetycznym w połączeniu z czynnikami środowiskowymi.

To też może Cię zainteresować: Kim jest narcyz? Rodzaje osobowości narcystycznej

Osobowość borderline – testy

Niemalże każdy test diagnostyczny mający na celu określenie typu osobowości i zaburzeń osobowości budzi kontrowersje, brakuje cały czas idealnego modelu i klasyfikacji. Do najlepiej wystandaryzowanych testów ukierunkowanych na rozpoznanie osobowości borderline należy ten stworzony przez Gundersona (Wywiad Diagnostyczny dla Pacjentów Pogranicznych) oraz Skala Osobowości Pogranicznej Perry’ego.

W ocenie nasilenia zaburzeń można posłużyć się także innymi narzędziami, takimi jak: Skala Samoopisu Relacji z Obiektem, Kwestionariusz Zespołu Pogranicznego oraz Skalowany Wywiad dla Osób z Pogranicza.

Przeczytaj: Terapia biofeedback – kiedy i dla kogo?

Osobowość borderline, osobowość pogranicza – jak rozpoznać?

Pierwsze opisy zaburzenia osobowości borderline pojawiły się pod koniec XIX wieku. Pojęcie to do psychopatologii wprowadził Stern, który spotykał w swojej praktyce pacjentów z objawami psychozy lub nerwicy, lecz obrazem niepełnym dla postawienia definitywnego rozpoznania.

Chwiejność emocjonalna, niezdolność do kontroli własnych zachowań (zwłaszcza w stanie silnych emocji), patologiczny obraz własnej osoby, a w konsekwencji zaburzone relacje międzyludzkie są cechami wyróżniającymi osoby z osobowością borderline. Zazwyczaj po pomoc osoby z osobowością pogranicza zgłaszają się po akcie autoagresji.

Osobowość borderline – objawy

ICD 10 (Międzynarodowa klasyfikacja chorób) definiuje kryteria diagnostyczne zaburzenia osobowości borderline jako współistnienie co najmniej trzech objawów obecnych u osób o typie impulsywnym.

Wśród objawów borderline należy wymienić:

• zauważalną tendencję do nieoczekiwanego działania bez rozważania jego konsekwencji oraz kłótliwego zachowania i konfliktów z innymi, szczególnie gdy impulsywne zachowania są udaremniane lub krytykowane;
• wahania nastroju (niestabilny i kapryśny nastrój);
• trudności w utrzymywaniu jakiegokolwiek kierunku działań, który nie przynosi natychmiastowej nagrody;
• skłonność do wybuchów gniewu i przemocy z niezdolnością kontroli wybuchowych reakcji;

Aby rozpoznać osobowość borderline, u pacjenta muszą występować także co najmniej dwie charakterystyczne cechy osobowości podtypu borderline, tj.:

• zaburzony i niepewny obraz własnego „ja”, celów i wewnętrznych preferencji (włączając seksualne);
• skłonność do angażowania się w intensywne i niestabilne relacje, często prowadzące do emocjonalnego kryzysu;
• nadmierne wysiłki uniknięcia porzucenia;
• powtarzające się groźby lub akty samouszkadzające;

Wśród cech typowych dla borderline wymienia się także chroniczne uczucie pustki.

Osobowość borderline – leczenie

Czy borderline jest niebezpieczne? U osób z osobowością borderline zaburzeniu ulegają głównie szlaki przewodnictwa serotoninoergicznego, noradrenergicznego oraz dopaminoergicznego, które objawiają się szerokim spektrum zaburzeń afektywnych, psychotycznych, odżywiania oraz tendencjami do zażywania substancji psychoaktywnych.

W badaniach farmakologicznych oceniano skuteczność terapii, w której stosowano leki przeciwpsychoteczne, stabilizatory nastroju, anksjolityki, leki przeciwdepresyjne (głównie z grupy SSRI), benzodiazepiny, metylfenidat oraz kwasy omega-3. Wszystkie wyniki okazały się jednak wątpliwe.

Zobacz: Różnice między borderline a chorobą afektywną dwubiegunową

Osobowosć borderline a psychoterapia

Dialektyczna Terapia Behawioralna (DBT) została stworzona przez Marshę Linehan i reprezentuje tak zwaną trzecią falę w psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Cechuje się najwyższą skutecznością w terapii osób z osobowością typu borderline, znajduje także zastosowanie u osób z depresją i tendencjami samobójczymi, zaburzeniami odżywiania oraz uzależnionych od substancji psychoaktywnych.

DBT składa się z szeregu godzinnych spotkań indywidualnych, w czasie których omawiane są zachowania autoagresywne, a także zdarzenia kolidujące z terapią oraz jakością życia. Uzupełniane są indywidualnymi lub grupowymi treningami umiejętności, gdzie analizuje się zadania domowe i pracuje nad nowymi, zdrowszymi zachowaniami. W chwilach kryzysu pacjent jest zachęcany do kontaktu telefonicznego, by uniknąć popełnienia błędu i otrzymać wsparcie w terapii na bieżąco.

Sprawdź, co to jest osobowość wieloraka?

Terapia osobowości borderline – jak wygląda?

Istnieją trzy zasady dialektyki, na której oparta jest DBT: zasada wzajemnego powiązania i całości: rzeczywistość jest systemem, nawet tożsamość jest zależna od relacji z innymi; zasada biegunowości: jak w fizyce, każda akcja ma reakcję, tak każda teza ma antytezę, wszędzie są skrajności; zasada ciągłej zmiany.

Umiejętności, które są poddawane treningowi, to regulacja emocji, efektywność kontaktów interpersonalnych, odporność na stres oraz skupienie. Ta ostatnia szlifuje zarówno umiejętności “co” – obserwacja, opis, uczestnictwo, a także “jak” – nieosądzanie, skupienie, skuteczność.

W trakcie terapii terapeuta powinien stworzyć przyjacielską relację, ma bezwarunkowo akceptować pacjenta oraz szukać logiki i sensu w jego zachowaniu. Owa forma leczenia stanowi dla prowadzącego duże wyzwanie – może obawiać się nieobliczalnego zachowania u pacjenta z osobowością z pogranicza, dlatego zobowiązany jest do uczestniczenia w konsultacjach dla terapeutów. Kluczowym elementem jest współpraca podopiecznego, jego chęć do zmiany wynikająca z niezadowolenia ze stanu obecnego, a także poczucie odpowiedzialności za rozwiązanie problemów.

Borderline – film z psychiatrą

Psychiatra o osobowości borderline