Ośrodkowy układ nerwowy – funkcja, budowa, uszkodzenie, choroby OUN

Czym jest ośrodkowy układ nerwowy?

Układ nerwowy to złożony zbiór nerwów i wyspecjalizowanych komórek zwanych neuronami, które przekazują sygnały między różnymi częściami ciała. Strukturalnie układ nerwowy można podzielić na dwie części – ośrodkowy układ nerwowy i obwodowy układ nerwowy.

Ośrodkowy układ nerwowy kontroluje większość funkcji ciała i umysłu – można powiedzieć, że jest najwyższym centrum dowodzenia naszego organizmu. Większość układów i narządów ciała kontroluje tylko jedną funkcję, ale ośrodkowy układ nerwowy wykonuje jednocześnie wiele zadań. Składa się z dwóch głównych części – mózgu i rdzenia kręgowego.

Sprawdź też: Nerwowość i rozdrażnienie – jak sobie radzić z objawami?

Mózg – centrum naszych myśli, źródło kontroli nad ruchami ciała i interpretator naszego środowiska, podobnie jak komputer odbiera informacje z naszych narządów zmysłów i narządów wewnętrznych. Inteligencja, kreatywność, emocje i pamięć to tylko niektóre z wielu rzeczy, którymi rządzi mózg. Kontroluje również wszystkie ruchy, takie jak mowa i chodzenie oraz czynności mimowolne, automatyczne, takie jak mruganie i oddychanie. Rdzeń kręgowy zaś możemy porównać do drogi komunikacji naszego ciała z mózgiem. Podzielony jest na pięć głównych części – odcinek szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy.

Przeczytaj też: Szyszynka – za co odpowiada?

Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego – mózg

Mózg składa się z dwóch typów tkanek – materii szarej i materii białej. Materia szara zbudowana jest głównie z długich włókien komórek mózgowych i dendrytów, a jej rolą jest przetwarzanie informacji do istoty szarej mózgu. Z kolei istota szara znajduje się głównie w powierzchniowej warstwie mózgu, a zadaniem jej jest generowanie, przetwarzanie i przesyłanie impulsów nerwowych. Mózg, centrum ośrodkowego nerwowego, podzielony jest na kilka głównych regionów:

• Dwie półkule mózgu

Półkule mózgu pełnią wyższe funkcje, takie jak interpretacja dotyku, wzroku i słuchu, a także mowy, rozumowania, emocji, uczenia się i precyzyjnej kontroli ruchu. Każda z nich jest podzielona na płaty: płat czołowy, płat ciemieniowy, płat potyliczny i płat skroniowy. Półkule mózgu połączone są wiązką włókien – ciałem modzelowatym, którego zadaniem jest przekazywanie informacji z jednej strony na drugą.

Zobacz też: Jak zbudowany jest ludzki mózg?

• Móżdżek

Móżdżek znajdujący się w tylnym dole czaszki jest istotnym elementem ludzkiego mózgu i pełni szereg ważnych funkcji – jego główną rolą jest regulacja ruchu i utrzymanie równowagi ciała. Móżdżek odpowiada również za koordynację chodu i utrzymywanie postawy, kontrolę napięcia mięśni oraz świadomą ich aktywność.

To też może Cię zainteresować: Neurovit – w jakich przypadkach się go stosuje?

• Pień mózgu

Pień mózgu składa się z trzech głównych struktur – rdzenia przedłużonego, mostu i śródmózgowia. Oprócz łączenia mózgu z resztą układu nerwowego, pień mózgu pełni szereg istotnych funkcji. Można wręcz powiedzieć, że pień mózgu jest niezbędny do naszego przetrwania. To właśnie tam znajdują się ośrodki odpowiedzialne za właściwą pracę układu sercowo-naczyniowego czy oddechowego. Dodatkowo, rdzeń przedłużony jest odpowiedzialny za szereg czynności odruchowych, takich jak wymioty, połykanie, kaszel i kichanie.

Mózgowie chronione jest nie tylko przez kości czaszki – funkcję tę pełnią również opony – opona twarda, opona pajęcza oraz opona miękka, które przylegają bezpośrednio do mózgowia. Co więcej, między oponą pajęczą a miękką znajduje się również przestrzeń podpajęczynówkowa, która również odpowiada za ochronę mózgu.

Sprawdź również: Co to jest śmierć kliniczna?

Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego – rdzeń kręgowy

Mimo że rdzeń kręgowy jest niewielką tkanką (waży zaledwie 35 g i ma ok. 1 cm średnicy), odgrywa kluczową rolę w wykonywaniu codziennych czynności – transportuje sygnały nerwowe z mózgu do innych część ciała oraz odbiera bodźce czuciowe, przekazując je do mózgu. Zlokalizowany w kanale kręgowym kręgosłupa rdzeń kręgowy składa się z istoty szarej i istoty białej. Patrząc na przekrój tej struktury, istota szara przybiera kształt motyla z czterema „skrzydłami” zwanymi rogami. Rogi z przodu zawierają neurony ruchowe, które przenoszą informacje z mózgu i rdzenia kręgowego do mięśni, stymulując ich ruch.

To też może Cię zainteresować: Ciało migdałowate – co to jest? Jaką pełni funkcję?

Rogi z tyłu zawierają neurony czuciowe, które jak sama nazwa wskazuje, przenoszą informacje czuciowe – na przykład o dotyku, nacisku lub bólu – z ciała z powrotem do rdzenia kręgowego i mózgu. Szara istota rdzenia kręgowego jest otoczona kolumną istoty białej, która zawiera aksony, umożliwiające płynną komunikację między różnymi częściami rdzenia kręgowego. Aksony te przekazują impulsy nerwowe w obu kierunkach – niektóre przenoszą sygnały z ciała do mózgu, podczas gdy inne dostarczają impulsy z mózgu do neuronów znajdujących się w innych częściach ciała. Rdzeń kręgowy jest bardzo dobrze chronioną strukturą – otoczony jest nie tylko przez 26 kręgów kręgosłupa, ale również trzy warstwy opony mózgowej.

Zobacz też: Nerw błędny – funkcje, uszkodzenie, leczenie. Jak wzmocnić nerw błędny? Teoria poliwaginalna

Ośrodkowy układ nerwowy – urazy i choroby układu nerwowego

Zaburzenia i choroby ośrodkowego układu nerwowego (OUN) to jedne z najbardziej rozpowszechnionych chorób, jednocześnie stanowiące jedno z największych wyzwań medycyny XXI wieku. Istnieje wiele różnych rodzajów schorzeń neurologicznych, które mogą dotknąć układ ośrodkowy układ nerwowy. Są to m.in.:

• zaburzenia naczyniowe – udar krwionośny, udar niedokrwienny, otępienie naczyniopochodne;
• zakażenia tkanki nerwowej ośrodkowego układu nerwowego – m.in. zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych o charakterze wirusowym, bakteryjnym lub grzybicznym;
• urazy mózgu i rdzenia kręgowego – krwiak nadtwardówkowy, krwiak podtwardówkowy, wstrząśnienie mózgu, złamanie podstawy czaszki, urazy jatrogenne rdzenia kręgowego;
• bóle głowy – migrenowe, klasterowy ból głowy, napięciowy ból głowy;

Czytaj również: Nadwrażliwość układu współczulnego – przyczyny, jak leczyć?

• padaczka;
• schorzenia neurodegeneracyjne – choroba Alzheimera, stwardnienie zanikowe boczne, rdzeniowy zanik mięśni, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, pląsawica Huntingtona;
• nowotwory – nowotwory neuroepitelialne, glejaki astrocytarne, gwiaździaki, skąpodrzewiaki, glejaki mieszane, nowotwory gleju wyściółkowego, nowotwory pochodzenia zarodkowego (embrionalnego).

Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego