Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przyczyny, objawy, kryteria rozpoznania, lecznie

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – Obsessive-Compulsive Disorder

Zburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD, Obsessive-Compulsive Disorder) po raz pierwszy zostały opisane w 1838 roku przez francuskiego psychiatrę Esquirola, chociaż uważa się, że zachowania obsesyjno-kompulsyjne i ich pierwotną charakterystykę można odnaleźć już w piśmiennictwie teologicznym pochodzącym z XVI.

Do lat 70. XX wieku zespół obsesyjno-kompulsywny utożsamiano z nerwicą natręctw i leczoną wyłącznie psychoterapią. Aktualnie zaburzenia kompulsywno obsesyjne tłumaczy się nie tylko z perspektywy freudowskiej teorii psychodynamicznej oraz teorii uczenia się. Coraz częściej genezy ich powstawania doszukuje się w klasycznej neurobiologii, czyli w uszkodzeniach lub zaburzeniach funkcji określonych obszarów mózgu człowieka.

Sprawdź też: Na czym polega i jak leczyć syndrom oszusta?

OCD – co to jest?

Zespół natręctw, inaczej nerwica obsesyjno-kompulsywna charakteryzuje się obecnością nawracających uporczywych myśli (obsesje) oraz/lub stereotypowymi, wielokrotnie powtarzanymi przymusowymi czynnościami ruchowymi (kompulsje). Natrętne, obsesyjne myśli, popędy i działania są odczuwane przez chorego jako męczące oraz nieracjonalne.

Pomimo wewnętrznego sprzeciwu pacjent nie potrafi jednak skutecznie stłumić myśli i zachowań kompulsywnych, co w efekcie prowadzi do rozwoju lęku o różnym nasileniu, depresji, objawów spowolnienia oraz depersonalizacji, czyli zaburzonego odczuwania własnego „ja”.

Sprawdź, czym są ataki paniki i jak je leczyć

Przyczyny rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Istnieje wiele badań, które próbują ustalić przyczynę zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Wydaje się, że schorzenie jest wynikiem współdziałania czynników genetycznych, biologicznych oraz środowiskowych. Jak dotąd nie zidentyfikowano jednego genu, którego dziedziczenie wiązałoby się jednoznacznie z wystąpieniem choroby, jednakże częste rodzinne zachorowania przemawiają za niezaprzeczalnym wpływem czynników genetycznych. Jedna z teorii zakłada również wpływ hormonów androgennych na rozwój choroby. Wskazuje na to częste występowanie objawów po raz pierwszy w trakcie pokwitania.

W niektórych postaciach zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych rolę odgrywają mechanizmy autoimmunologiczne, uruchomione po infekcji paciorkowcem. W tym przypadku układ odpornościowy organizmu atakuje własne komórki, myląc je z białkami produkowanymi przez tę bakterię.

Trzeba wiedzieć, że obsesje i kompulsje mogą pojawić się także w przebiegu innych chorób psychicznych, np.: depresji, schizofrenii, anoreksji, po urazach lub infekcjach ośrodkowego układu nerwowego a także jako objawy uboczne stosowania leków przeciwpsychotycznych. Warto podkreślić, że u ludzi zdrowych w okresach przemęczenia lub nadmiernego stresu mogą pojawić się samoistnie ustępujące pojedyncze natręctwa. Oczywiście nie świadczą one o rozwoju żadnej patologii.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – kryteria rozpoznania

Zgodnie w obowiązującą w Polsce klasyfikacją chorób ICD-10 zespół obsesyjno-kompulsywny rozpoznaje się, gdy spełnione są niżej wymienione kryteria:

• występują obsesje lub/i kompulsje;
• pacjent krytycznie ocenia swoje natrętne myśli i zachowania kompulsywne (zaburzenia obsesyjno kompulsywne u dzieci mogą przebiegać bez świadomego wglądu w swoją chorobę);
• objawy OCD są powodem cierpienia, wycofania z życia rodzinnego, społecznego, zawodowego;
• natrętne myśli lub wewnętrzny przymus powtarzania określonych czynności trwa minimum godzinę dziennie przez minimum 2 tygodnie;
• stwierdzone obsesyjno-kompulsywne zaburzenia osobowości nie mogą mieć związku z nadużywań substancji psychoaktywnych bądź leków,

Termin zachowania obsesyjno-kompulsywne tradycyjne jest zarezerwowany do opisu objawów subklinicznego OCD u umiarkowanym lub lekkim nasileniu, czyli zespołu nie zaburzającego w sposób istotny codziennego życia i nie stwarzającego silnego dyskomfortu psychicznego.

Diagnostyka zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Lekarz psychiatra rozpoznaje zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne na podstawie szczegółowego wywiadu zebranego od pacjenta oraz przeprowadzonego badania psychiatrycznego. Do rozpoznania OCD powinny być spełnione odpowiednie warunki. Myśli natrętne lub przymusowe czynności albo oba symptomy jednocześnie muszą pojawiać się przez większość dni w ciągu co najmniej dwóch kolejnych tygodni. Ważny jest również fakt, że obsesje lub kompulsje przeszkadzają pacjentowi w codziennych czynnościach oraz są przyczyną cierpienia chorego.

Lekarz ustala także, który z objawów wyraźnie dominuje w obrazie chorobowym, gdyż zależy od tego wybór sposobu leczenia. Specjalista może posłużyć się także specjalnym formularzem pozwalającym na ocenę nasilenia symptomów. Nierzadko pacjent kierowany jest na badanie psychologiczne.

W celu wykluczenia innych schorzeń, które mogły by być przyczyną występowania obsesji lub kompulsji, lekarz psychiatra często kieruje pacjenta na dodatkowe badania: biochemiczne krwi, EEG, tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny albo zwraca się z prośbą o konsultację neurologiczną.

Przeczytaj, co to jest fobia społeczna i jakie ma objawy

Objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Obsesje są jedynym z osiowych objawów zburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Polegają na występowaniu powracających, natrętnych idei, wyobrażeń lub impulsów. Pojawiają się wbrew woli, a ich absurdalne, niezgodne z osobowością chorego treści są oporne na jakiekolwiek próby przeciwstawiania się. Często są źródłem wstydu (np. myśli bluźniercze u osób religijnych) i poczucia winy. Obsesje mogą występować pod postacią obsesyjnych myśli, wyobrażeń, ruminacji ( fraz o charakterze zmartwień powtarzających się w świadomości), obsesyjnych wątpliwości, impulsów o charakterze przymusowego, natychmiastowego działania lub obaw. Pacjent uznaje swoje myśli za własne i jest względem nich krytyczny, co odróżnia zaburzenia nerwicowe od psychotycznych urojeń. Treści obsesji są różnorodne, jednak najczęściej dotyczą: religii, agresji, seksu, porządku, brudu i zarazków oraz choroby.

Kompulsje, w odróżnieniu od obsesji, są wielokrotnie powtarzanymi czynnościami oraz niecodziennymi zachowaniami, które niekiedy przybierają postać czasochłonnych, złożonych rytuałów. Najczęściej dotyczą sprawdzania, zachowywania nadmiernej czystości (mycie rąk) lub liczenia różnych przedmiotów. Wszelkie próby zaniechania czynności przymusowej zawsze skutkują narastaniem lęku, gdyż według pacjenta ich wykonywanie ma zapobiegać wystąpieniu nieszczęścia lub spełnieniu natrętnych obaw.

Nasilenie objawów zespołu obsesyjno-kompulsywnego bywa bardzo duże, w skrajnych przypadkach uniemożliwia choremu podejmowanie zwyczajnych aktywności np. wyjście do pracy bez kilkukrotnego powrotu do mieszkania. Opieranie się obsesjom i kompulsjom wywołuje skrajne napięcie i lęk, które zostają zredukowane wyłącznie dzięki wykonaniu natrętnej czynności.

Przeczytaj też: Bulimia – przyczyny, objawy, leczenie

Czy OCD to choroba psychiczna?

Warto pamiętać, że osoby zdrowie w okresach przemęczenia lub stresu również mogą odczuwać natrętne myśli. W odróżnieniu od OCD nie mają one wpływu na codzienne funkcjonowanie, są przelotne i nie stanowią podstawy do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego lub psychoterapii. Przebieg zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych powodujących cierpienie zazwyczaj ma charakter przewlekły, objawy trwają niezmiennie, niekiedy zmienia się wyłącznie ich nasilenie.

OCD klasyfikowane jest jako zaburzenie, nie zaś choroba psychiczna, co niesie za sobą konsekwencje natury medycznej i prawnej (przykładowo w przypadku uznania danego stanu za chorobę, możliwe jest podjęcie leczenia bez zgody pacjenta).

Kto jest narażony na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne – czynniki ryzyka

Zachowania obsesyjno kompulsyjne mogą pojawić się w każdym wieku, jednak typowo wyróżnia się trzy szczyty zachorowań:7–8 rok życia, 14–16 rok życia oraz 25–30 rok życia. Szacuje się, że 60 proc. dorosłych chorych pierwsze objawy miało już jako dziecko, natomiast rozpowszechnienie OCD w ciągu życia wynosi aż 2,5 procent.

W grupie narażonej na pojawienie się zachowań obsesyjno-kompulsywnych są osoby o osobowości anankastycznej cechującej się nadmiernym perfekcjonizmem, sztywnością, pedanterią oraz pacjenci cierpiący na:

• inne zaburzenia lękowe,
• schizofrenię,
• depresję,
• dysmorfofobię

lub na zaburzenia jedzenia o charakterze anoreksji bądź bulimii. Ostanie badania potwierdziły związek OCD z chorobami neurologicznymi (stwardnieniem rozsianym, pląsawicą Syndenhama, chorobą Huntingtona), urazami ośrodkowego układu nerwowego oraz z neuroinfekcjami (zapaleniem mózgu).

Jak sobie radzić z zaburzeniami obsesyjno kompulsywnymi?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne to stan przewlekły, które nasila się w sytuacjach stresowych. Jest zaburzeniem trudnym dla pacjenta i jego rodziny, gdyż uniemożliwia normalne życie, bywa przyczyną wycofania społecznego, problemów rodzinnych i zawodowych. OCD często towarzyszą zaburzenia afektywne, głównie depresyjne i stany lękowe – lęku uogólnionego, fobii społecznej czy ataki paniki.

Podstawą postępowania w przypadku zespołu obsesyjno-kompulsywnego jest jak najszybsze rozpoczęcie współpracy z lekarzem psychiatrą oraz z psychoterapeutą. Obsesje i kompulsje odpowiadające kryteriom OCD nie ulegają samoistnej remisji, a ich ignorowanie lub wstyd przed przyznaniem się do problemu prowadzi do postępującej izolacji psychospołecznej.

Przeczytaj też: Zoloft – wskazania do stosowania

Jak leczyć zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?

Leczenie OCD polega na połączeniu terapii farmakologicznej z psychoterapią behawioralno-poznawczą. Lekami z wyboru w leczeniu kompulsji i obsesji są leki z grupy SSRI – selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny, takie jak fluwoksamina, sertralina, fluoksetyna, paroksetyna lub citalopram.

Sprawdź też: Jak działa wenlafaksyna?

Pacjenci nie odpowiadający na leczenie pierwszego rzutu wymagają terapii kombinowanej innymi lekami przeciwdepresyjnymi i stabilizującymi nastrój. Dowiedziono, że psychoterapia istotnie wspomaga efekty farmakologicznego leczenia zespołu obsesyjno kompulsywnego i najprawdopodobniej zmniejsza ryzyko nawrotów choroby.

Elektrowstrząsy oraz leczenie neurochirurgiczne, ze względu na rozwój psychofarmakologii, jest obecnie stosowane bardzo rzadko, wyłącznie w najcięższych przypadkach OCD.

Wypowiedź psychiatry na temat nerwicy natręctw