Hipochondria – przyczyny i objawy. Jak leczyć lęk przed chorobą?

Hipochondria – definicja

Psychologowie i lekarze zwracają uwagę na fakt, że klasyfikacja objawów wskazujących na hipochondrię od lat stanowiła problem w środowiskach klinicznych i akademickich. Definicja do dziś stanowi temat licznych medycznych i naukowych dyskusji, jednak w uogólnieniu twierdzi się, że lęk przed chorobą należy do grupy zaburzeń nerwicowych.
Zasadnicza cecha lęku przed chorobą to przekonanie o posiadaniu poważnej choroby, bądź byciu predysponowanym do jej nabycia. Dzieje się tak, mimo zapewnień lekarzy o braku powodów do niepokoju. Czasami hipochondria towarzyszy chorobie somatycznej, charakteryzując się wówczas pojawianiem się obaw i lęku, które nie są proporcjonalne do schorzenia.

Cierpiący z powodu hipochondrii są do tego stopnia przekonani o ciężkiej chorobie, jak zawał, udar czy nowotwór, że wszędzie doszukują się jej oznak. Są tak skoncentrowani na naturalnych odruchach fizjologicznych ciała (na przykład odgłosie bicia serca czy dźwiękach dochodzących z układu pokarmowego), że dopatrują się w nich nieistniejących nieprawidłowości, które nakręcają lęk i stają się podstawą pesymistycznych scenariuszy co do własnego zdrowia. Te zaburzenia lękowe utrudniają im lub uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Przyczyny hipochondrii – skąd bierze się lęk przed chorobą?

Wciąż nie do końca wiemy, skąd bierze się hipochondria. Istnieje jednak kilka modeli teoretycznych wyjaśniających potencjalne przyczyny problemu. Do najczęściej wykorzystywanych należą model interpersonalny i poznawczo-behawioralny.

Model interpersonalny opiera się na nieprawidłowościach w rozwoju więzi i relacji z innymi, traktując je jako główną przyczynę występowania hipochondrii u pacjenta. Specjaliści zwracają uwagę na fakt, że często hipochondrykami stają się osoby, które doświadczyły utraty, traumy, przedwczesnych śmierci lub choroby w rodzinie, czy deficytu miłości i opieki. Hipochondryk poprzez swoje problemy zdrowotne nieświadomie próbuje zyskać uwagę i troskę osób najbliższych. Z drugiej strony, podatne na zaburzenie są również osoby narcystyczne, które próbują utrzymać przy sobie zainteresowanie otoczenia.

Druga z koncepcji, poznawczo-behawioralna, tłumaczy hipochondrię jako efekt zniekształcenia interpretacji założeń dotyczących własnego zdrowia. Obiektywne informacje odczytywane są przez pacjenta w sposób negatywny lub wręcz katastroficzny. Prowadzi to do występowania ogromnego lęku przed chorobą, który może nasilać objawy somatyczne – utwierdzając tym samym pacjenta, że „coś mu jest”. Dochodzi więc do efektu błędnego koła. Hipochondria często występuje w formie epizodów – po zapewnieniu lekarza o pozytywnej diagnozie, objawy lęku przed chorobą znikają, by powrócić jakiś czas później, na przykład podczas stresującego okresu w życiu pacjenta.

Czytaj również: Fibromialgia – co to jest? Przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowania

Patologiczny lęk przed chorobą – objawy

Hipochondrii często towarzyszą realne symptomy chorób somatycznych. Sam lęk przed chorobą wywołuje kołatania serca, bóle, drżenie kończyn czy zaburzenia snu. Wiele z nich jest interpretowanych jako objawy poważnej choroby – szybkie tętno – zawału, ból głowy – raka mózgu, etc. Lęk przed wystąpieniem nowotworu doczekał się już własnej nazwy – kancerofobii .

Objawy hipochondrii:

• nieustające zaabsorbowanie możliwą obecnością jakiejś, w przekonaniu chorego – zwykle bardzo poważnej choroby somatycznej. Dotyczy to zarówno ciągłego rozmyślania o domniemanej chorobie, jak i skupienia na różnych sygnałach z ciała, mogących o niej świadczyć;
• skupienie na „objawach” tej choroby – zwyczajne dla większości ludzi odczucia płynące z ciała, takie jak „burczenie” w brzuchu, chwilowe uczucie mrowienia w jednej z kończyn, nie zawsze identyczne ciśnienie krwi, są interpretowane przez pacjenta jako objawy poważnej choroby. Stają się „dowodem” istnienia choroby serca albo choroby przewodu pokarmowego. Zwykły kaszel w przekonaniu hipochondryka jest świadectwem gruźlicy albo choroby nowotworowej. Chwilowe osłabienie jest dowodem na obecność niezdiagnozowanego przez neurologów stwardnienia rozsianego;
• lęk i objawy depresyjne – niestety, wynikające z tego pewne objawy fizyczne stają się pożywką dla hipochondrycznych obaw i przekonań pacjenta. Związane z lękiem kołatania serca są wtedy kolejnym dowodem choroby układu krążenia. Biegunka nie jest wiązana ze stresem, lecz z nierozpoznaną chorobą przewodu pokarmowego i tak dalej. Wiele osób cierpiących na zaburzenie hipochondryczne ma „syndrom białego fartucha” – pomiar ciśnienia krwi w czasie wizyty u lekarza zawsze pokaże niepokojąco wysokie wartości;
• pacjent chorujący na zaburzenie hipochondryczne zazwyczaj „wie” co to za choroba. Prawidłowe wyniki konsultacji lekarskich i badań dodatkowych nie zmieniają przekonań pacjenta i nie zmniejszają jego obaw, najczęściej są po prostu nieakceptowane;
• osoby z zaburzeniem hipochondrycznym są bardzo skupione na sobie i tego (skupienia na ich dolegliwościach i obawach) wymagają od otoczenia. Często staje się to udręką dla osób bliskich, a próby zwrócenia hipochondrykowi uwagi na jego albo jej nadmierny egocentryzm, spotykają się z urażeniem i poczuciem krzywdy;
• hipochondryk bardzo często „używa” swoich dolegliwości do wywierania wpływu na swoje otoczenie i dzięki swojemu „chorowaniu” uzyskuje centralną, dominującą pozycję w rodzinie.

Zobacz też: Relacyjne zaburzenie obsesyjno-kompulsywne – jako odmiana OCD

Cyberchondria – szukanie objawów w sieci

Jednym z bardzo częstych przypadków hipochondrii, która pojawiła się wraz z upowszechnieniem się Internetu, jest cyberchondria. Dotknięty nią człowiek zamartwia się swoim zdrowiem i wyszukuje w sieci informacje dotyczące własnych objawów. Niestety, nie znajduje tam uspokojenia – wręcz przeciwnie, każda kolejna wskazówka jest wyolbrzymiana i interpretowana negatywnie, co prowadzi wręcz do paranoi i mylnej autodiagnozy poważnej choroby, a co za tym idzie – ogromnego lęku. Najczęściej diagnoza ta nie ma nic wspólnego z rzeczywistością, jednak chory do wizyty u specjalisty nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować z powodu gigantycznego stresu, towarzyszącemu przekonaniu o śmiertelnym schorzeniu.

Leczenie hipochondrii – jak radzić sobie z lękiem?

U wielu osób objawy hipochondryczne mijają wraz z pozytywnym wynikiem badania czy zapewnieniem specjalisty o zdrowiu pacjenta. Jednak przyczyna hipochondrii jest głębsza niż lęk przed daną chorobą i może bardzo szybko wrócić – dotycząc na przykład innych objawów i innego schorzenia. Jak sobie z tym radzić?

W przypadku nawracających epizodów hipochondrii warto rozważyć psychoterapię. Najczęściej w przypadku lęku przed chorobą zaleca się terapię poznawczo-behawioralną, dzięki której pacjent uczy się interpretować sygnały płynące z własnego ciała i odpowiednio rozpoznawać ich rzeczywiste znaczenie. Nierzadko lęk przed chorobą jest na tyle silny, że trzeba udać się do lekarza psychiatry. Psychoterapii towarzyszy wówczas leczenie farmakologiczne przez niego zlecone, najczęściej opierające się na środkach uspokajających bądź antydepresyjnych.

Nierzadko leczenie trwa wiele miesięcy, jednak pierwsze jego efekty pojawiają się bardzo szybko – usprawniając tym samym funkcjonowanie osoby dotkniętej lękiem. Dlatego z całą pewnością warto się na nie zdecydować, by efektywnie rozwiązać dręczący nas problem.

Wypowiedź psychiatry o hipochondrii – FILM