Ból głowy – przyczyny, rodzaje, leczenie

Przyczyny bólów głowy – dlaczego boli mnie głowa?

Bóle głowy dzielą się na bóle samoistne oraz pojawiające się wtórnie do istniejących schorzeń (tzw. bóle objawowe). Zdecydowanie liczniejszą grupę stanowią samoistne bóle głowy, zwane także pierwotnymi, gdzie istotą problemu jest sama dolegliwość bólowa. Zaliczamy do nich:

• migrenę,
• klasterowe bóle głowy,
• napięciowe bóle głowy.

Mimo, że spora grupa pacjentów utożsamia ból głowy z migreną, to nie stanowi ona głównej przyczyny bólu samoistnego, najczęściej występującym jest bowiem napięciowy ból głowy (tzw. tension type headache, TTH). Dotyczy on, na którymś etapie życia, aż ok. 80 proc. ogólnej populacji. Do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyny samoistnych bólów głowy, ich patomechanizm jest najprawdopodobniej wieloczynnikowy (czynniki genetyczne, styl życia, czynniki środowiskowe itp.).

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku objawowych bólów głowy, gdzie ból jest bardzo niecharakterystyczny, może towarzyszyć wielu jednostkom chorobowym i przyjmować rozmaite postacie (inna lokalizacja – z przodu, z tyłu, w skroniach, z jednej strony; inny charakter – silny, ostry, kłujący, pulsujący, napięciowy; i różny czas trwania bólu – przewlekłe, nawracające, rzadkie, częste bóle głowy). Do schorzeń przebiegających z dolegliwościami bólowymi głowy zaliczają się :

• infekcje górnych dróg oddechowych (np. grypa, angina paciorkowcowa),
• zakażenia miejscowe w obrębie czaszki (np. zapalenie ucha, choroby zębów i dziąseł),
• zapalenia zatok przynosowych (zatokowy ból głowy, ból głowy przy schylaniu),
• alergie (głównie wziewne),
• choroby oczu (zwłaszcza nieleczone),
• zmiany zwyrodnieniowe odcinka szyjnego kręgosłupa (ból głowy od kręgosłupa),
• nadciśnienie tętnicze,
• neuralgia w obrębie twarzy (nerwoból nerwu trójdzielnego),
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• pourazowe bóle głowy,
• leki i zatrucia (np. ból głowy po alkoholu, po palenia papierosów papierosów, w wyniku zatrucia tlenkiem węgla),
• guzy mózgu.

To też może Cię zainteresować: Co może być przyczyną ucisku w głowie?

Bóle głowy w przebiegu chorób

Bóle głowy występujące w przebiegu w/w chorób przyjmują różnorodne postacie. Bóle głowy od zatok mają zwykle charakter tępych bólów o typie uciskania, często nasilają się w godzinach popołudniowych i po pochyleniu głowy do przodu. Stanowią one częstą przyczynę bólów głowy, szczególnie u dzieci i młodych dorosłych. Z kolei, u pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa bóle najczęściej promieniują od szyi do potylicy (ból z tyłu głowy), nasilają je ruchy głowy na boki i do tyłu.

Innym czynnikiem wywołującym dolegliwości może być wysokie ciśnienie tętnicze – bóle głowy nierzadko są pierwszą oznaką istnienia nadciśnienia tętniczego, dlatego też warto dokonywać pomiaru ciśnienia w trakcie napadu bólowego. Dotyczą one przede wszystkim kobiet w okresie okołomenopauzalnym (i po menopauzie) oraz mężczyzn po 40. roku życia. Niejednokrotnie obserwuje się wówczas ból i zawroty głowy.

Silne bóle głowy, nudności, sztywność karku i światłowstręt (zwłaszcza w przebiegu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych) przemawiają za etiologią infekcyjną. Zwykle głowa zaczyna boleć nagle. Powyższe dolegliwości nie powinny być lekceważone. Wskazana jest pilna konsultacja z lekarzem, gdyż stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia chorego.

Czytaj również: Ból w klatce piersiowej po prawej stronie

Neuralgia nerwu trójdzielnego to ból jednostronny (ból głowy z lewej strony bądź ze strony prawej), który charakteryzuje się bardzo krótko trwającymi (kilka sekund) napadami bólu twarzy o typie „przejścia prądu elektrycznego”, które gwałtownie się zaczynają i równie szybką ustępują. Miejsce występowania bólu odpowiada zakresowi unerwienia nerwu V (trójdzielnego).

Obok przypadków o typowym przebiegu, istnieją także sytuacje, gdzie diagnostyka bólu głowy jest znacznie utrudniona. Do tego rodzaju bólu zalicza się np. pourazowy ból głowy, mogący przyjmować różne postacie. Często ma on charakter tępy, rozlany, ewentualnie zlokalizowany w miejscu urazu. Bóle głowy po urazie mogą pojawić się zarówno na samym początku, wynikając z uszkodzenia struktur unerwionych, np. skóry głowy, jak i po kilku miesiącach (a nawet latach) po urazie – jako przewlekłe bóle głowy.

Nieczęstą przyczyną bólów głowy jest guz mózgu. Izolowane bóle głowy niezmiernie rzadko powodowane są przez procesy rozrostowe w obrębie centralnego układu nerwowego. Ból głowy i wymioty bądź poranne nudności i inne objawy neurologiczne (np. niedowłady, zaburzenia czucia, napady padaczkowe, zmiany zachowania) wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.

Czytaj również: Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy

Migrena i migrena z aurą – ból głowy i wymioty

Najważniejszymi samoistnymi bólami głowy są: napięciowy ból głowy, migrena i klasterowy ból głowy. Nie są one wynikiem choroby, a jedynie izolowanym objawem. Rozróżnia się je na podstawie odrębnego obrazu klinicznego tj. inny charakter bólu, czas trwania i okoliczności powstawania.

Głównym objawem migreny są spontaniczne i nawracające bóle głowy o charakterze napadowym, trwające zazwyczaj od 4 do 72 godzin u osób dorosłych (u dzieci do 15. roku życia może trwać ok. 1 godziny). Typowe dla ataku migrenowego są jednostronne bóle głowy, określane przez pacjenta jako pulsujące o średnim bądź ciężkim nasileniu. Migrenowe bóle głowy nasilają się pod wpływem normalnej aktywności fizycznej oraz towarzysza im nudności i/lub wymioty, wrażliwość na światło, hałas oraz zapachy. U części chorych obserwuje się objawy prodromalne migreny (czyli objawy zapowiadające), pojawiające się jeszcze przed wystąpieniem właściwego napadu bólowego. Zwykle występują one kilka godzin przed do 2 dni przed atakiem bólowym. Należą do nich m.in. wzmożone pragnienie, ziewanie, sztywność karku, uczucie zmęczenia lub pobudzenie lub apetyt na słodycze. Obok dolegliwości bólowych pacjenci narzekają na nękające ich nudności (lub niechęci do jedzenia), fonofobię (złe znoszenie hałasu), fotofobię (nadwrażliwości na światło) oraz osmofobię (złe znoszenie zapachów).

Przeczytaj też: Ból głowy i wymioty – co oznaczają?

Migrena może przebiegać również z tzw. aurą (migrena z aurą). Aura to nic innego jak występowanie ogniskowych objawów neurologicznych przed pojawieniem się bólu głowy. W wielu przypadkach przyjmują one formę zaburzeń wzrokowych, jednostronnych zaburzeń czucia, niedowładu połowiczego czy zaburzeń mowy. Dość powszechnie występującą jest aura wzrokowa która charakteryzuje się obecnością tzw. mroczka migocącego (drgającej, błyszczącej i powiększającej się plamy ukazującej się choremu przed oczami) lub błysków, zygzakowatej fali czy ubytków w polu widzenia. Pacjenci opisują doznania wzrokowe jako świetliste, ruchome fale, poruszające się im przed oczami lub świetliste, powiększające się punkciki, a widziane przez nichprzedmioty często wydają się inne niż w rzeczywistości, jeśli chodzi o kształt lub rozmiar.

Napięciowy ból głowy – w skroniach, z przodu, na czubku

Napięciowy ból głowy ma charakter nienapadowy. Ponadto cechuje go obecność mniej lub bardziej regularnych incydentów bólowych o zróżnicowanym czasie trwania i mało charakterystycznych objawach klinicznych, co nastręcza zazwyczaj trudności diagnostycznych oraz uniemożliwia często wczesne podjęcie odpowiedniego leczenia. TTH manifestuje się tępym, rozpierającym bądź ściskającym bólem głowy o miernym nasileniu, występującym najczęściej obustronnie.

U ok. 10 proc. może lokalizować się jednostronnie. Zazwyczaj jest to ból głowy z przodu (czoło), ból głowy w skroniach (boczne części czaszki) lub w okolicy ciemieniowej („górna” część czaszki). Czas trwania epizodu bólu jest indywidualny, trwa on zwykle od 30 minut nawet do 7 dni, ale najczęściej dolegliwości utrzymują się przez wiele godzin, wykazując tendencję do narastania. Ból pojawia się bez uchwytnej przyczyny, aczkolwiek u części chorych obserwuje się korelację TTH z różnego rodzaju czynnikami np.: napięciem emocjonalnym, niedoborami snu, lękiem, używkami (alkohol, papierosy), przegrzaniem czy zmianą frontu atmosferycznego.

Czytaj również: Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?

Klasterowy ból głowy – kłujący ból z lewej lub prawej strony

Klasterowe bóle głowy są bardzo specyficzne, dlatego zazwyczaj schorzenie nie nastręcza trudności diagnostycznych. Dominujący i zarazem najbardziej charakterystyczny objaw to jednostronne bóle (bardzo rzadko obustronny), które chory opisuje jako palące, rażące lub kłujące. Dolegliwości bólowe obejmują przeważnie gałkę oczną, okolicę czołową, ciemieniową (pacjenci skarżą się na ból głowy i oczu). Rzadko promieniuje do karku lub ramienia. Inną typową cechą KBG jest napadowość – ataki bólu występują z różną częstotliwością od 1 do 8 na dobę.

Najczęściej obserwuje się ok. 3–4 incydentów bólu głowy na dobę, pojawiających się zazwyczaj podczas snu (także w czasie snu dziennego). Napadom bólu głowy towarzyszą bardzo często objawy autonomiczne, pojawiające się po stronie bólu.

Zaliczamy do nich m.in.:

• łzawienie,
• obrzęk powiek,
• przekrwienie spojówek,
• uczucie zatkania nosa,
• wyciek z nosa, wzmożone,
• jednostronne pocenie skóry twarzy lub górnej części klatki piersiowej.

Dodatkowo u niektórych chorych obserwuje się objaw Hornera po stronie bólu, cechujący się zapadniętą gałką oczną, zwężoną szparą powiekową i zwężoną źrenicą. Podczas ataku bólowego można zaobserwować również charakterystyczne zachowanie chorego – pacjent jest zwykle pobudzony ruchowo, uciska bądź oziębia obolałą okolicę głowy.

W odróżnieniu od innych rodzajów bólu samoistnego, często istnieje możliwość sprowokowania napadu klasterowego bólu głowy. Do najczęstszych wyzwalaczy napadu zalicza się: alkohol, sen i nitraty (czyli leki rozszerzające naczynia, stosowane powszechnie w leczeniu choroby wieńcowej).

Diagnostyka bólu głowy

Diagnostyka bólu głowy nie jest prosta i wymaga współpracy między lekarzem oraz pacjentem. Najważniejsze narzędzie diagnostyczne to wywiad związany z obrazem napadów bólu głowy. Badanie fizykalne i badania dodatkowe (EEG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny) mają charakter uzupełniający, pomagający jedynie wykluczyć organiczną przyczynę dolegliwości bólowych głowy (np. guza mózgu, padaczki).

Jeżeli ból ewidentnie wskazuje cechy samoistnego bólu (np. jest to typowo ból migrenowy) leczony jest zazwyczaj przez lekarza rodzinnego odpowiednią farmakoterapią. Jeżeli natomiast istnieją przesłanki, że ból może być objawowy (np. występują wymioty poranne, objawy neurologiczne, sztywność karku) niezbędne jest skierowanie na badania dodatkowe. Niepokojącym objaw są bóle głowy, uprzednio nie nękające chorego, które pojawiają się nagle bądź występują często i o bardzo dużym nasileniu.

Leczenie bólu głowy – leki i sposoby

Leczenie dolegliwości bólowych okolicy głowy jest ściśle związane z ich przyczyną. Bóle objawowe ustępują bądź zmniejszają się w wyniku terapii choroby podstawowej (np. leczenie infekcji zatok przynosowych powoduje ulgę w bólach głowy). Z kolei terapia bólów samoistnych opiera się przede wszystkim na leczeniu farmakologicznym, przeciwbólowym.

Leki na napięciowy bólów głowy podawane są doraźnie, co oznacza, że są one stosowane tylko podczas incydentów bólowych. Lekami pierwszego rzutu są tutaj niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) takie jak: ibuprofen, ketoprofen, naproksen, kwas acetylosalicylowy czy diklofenak. U pacjentów, którzy nie tolerują NLPZ (np. chorujących na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy), korzystny efekt terapeutyczny można uzyskać za pomocą paracetamolu (dawka 1000 mg). Dawki preparatów powinny być dobrane indywidualnie, tak by przynosiły ulgę w bólu i nie powodowały objawów niepożądanych.

Leczenie migreny opiera się o leki leki tryptanowe (tryptany) tzw. leki przeciwmigrenowe. Dostępne są takie preparaty jak: sumitriptan, zolmitriptan czy razatriptan. W trakcie napadu bólu migrenowego stosuje się również niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Leczenie klasterowych bólów głowy opiera się na trzech różnych strategiach. Pierwsza z nich obejmuje walkę z pojedynczym napadem bólu. Tą formę leczenia należy określić jako postępowanie doraźne. U niektórych pacjentów stosuje się tlenoterapię (podaje się czysty tlen przez około 15 minut). Stosuje się także farmakoterapię z użyciem sumatriptanu podawanego podskórnie.

Drugim filarem leczenia klasterowych bólów głowy jest przerywanie napadu bólu, szczególnie na początku jego trwania. Stosuje się do tego leki steroidowe np. deksametazon lub metyloprednizolon (podawane dożylnie). Ponadto, w trakcie terapii klasteru należy wdrożyć obowiązkowo leczenie profilaktyczne (trzecia strategia leczenia). Działanie profilaktyczne obejmuje podaż sól sodową kwasu walproinowego.

Bóle głowy – jak zapobiegać?