Apraksja – przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie, rokowania

Apraksja – co to jest?

Apraksja to neurologiczny zespół kliniczny będący wynikiem uszkodzenia korowych ośrodków sterowania ruchem. Stan ten wiąże się z głębokim upośledzeniem planowania oraz odtwarzania precyzyjnych schematów ruchowych. Schematy te w warunkach prawidłowych kształtują się pod wpływem powtarzanych stymulacji kinestetycznych oraz kinestetyczno-wzrokowych. Pobudzenia czuciowo-ruchowe stanowią uporządkowany układ, który znajduje swe odbicie w korze mózgowej i tworzy w jej obrębie dynamiczny, łańcuchowy stereotyp wzorców ruchowych.

Osoba dotknięta apraksją ma zatem trudności w wykonywaniu czynności ruchowych mimo prawidłowego ich rozumienia oraz zachowanych funkcji motorycznych i czuciowych obwodowego układu nerwowego. Klasyczna apraksja motoryczna może polegać na niemożności powtórzenia bezcelowych gestów np. wysunięcia języka na brodę lub na trudnościach z czynnościami precyzyjnymi np. z wbijaniem gwoździa, zapaleniem papierosa, czesaniem włosów.

Apraksja – przyczyny

Apraksja jest spowodowana uszkodzeniem ośrodków mózgowych odpowiedzialnych za złożone czynności ruchowe. Apraksja pierwotna bywa konsekwencją opóźnionego lub całkowicie nieprawidłowego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym. Apraksja u dzieci to najczęstszy typ apraksji pierwotnej, a jej przyczynami są wrodzone choroby metaboliczne oraz czynniki okołoporodowe i genetyczne uszkadzające struktury mózgu. Apraksja wtórna, w odróżnieniu od pierwotnej, rozwija się u osób, które uprzednio nie wykazywały żadnych zaburzeń neurologicznych. Wtórna postać apraksji, inaczej apraksja nabyta powstaje w wyniku:

• guzów mózgów uciskających i niszczących tkankę nerwową;
• krwotocznych lub niedokrwiennych udarów mózgu (apraksja po udarze);
• chorób neurodegeneracyjnych i zespołów otępiennych (apraksja w chorobie Alzheimera).
• urazów mózgu.

Apraksja – rodzaje i objawy

Neurologia wyodrębnia się kilka typów apraksji. Podział ten oparty jest na lokalizacji uszkodzonych ośrodków mózgowych oraz wynikającego z nich obrazu klinicznego danego rodzaju apraksji:

Apraksja ruchowa

Apraksja ruchowa wynika z uszkodzenia tylnej części płata czołowego, tzw. okolicy przedruchowej. Apraksja ruchowa powoduje niezgrabność wykonywanych czynności ruchowych w obrębie przeciwległej połowy ciała. Oznacza to, że kinetyczna (ruchowa) apraksja kończyn prawej strony ciała będzie konsekwencją defektu zlokalizowanego w lewej półkuli mózgowej. Chory na apraksję ruchową potrafi zaplanować złożony akt motoryczny, jednak jego ruchy są niepewne, np. sprawiają wrażenie niestabilności podczas marszu (apraksja chodu).

Apraksja kinestetetyczna jest szczególną odmianą kinetycznej apraksji ruchowej, jednak w jej przypadku problem dotyczy całego ciała, a nie poszczególnych kończyn lub grup mięśniowych.

Apraksja wyobrażeniowo-ruchowa (apraksja ideomotoryczna, apraksja mieszana)

Ideomotoryka polega na umiejętności do powtarzania celowych lub bezcelowych gestów innych osób oraz na wykonywaniu poleceń. Ten rodzaj apraksji bywa określany mianem apraksji mieszanej, gdyż w jej przebiegu chory zna i pamięta plan skomplikowanych sekwencji ruchów, jednak potrafi zrealizować wyłączenie proste, dawno wyuczone czynności. Do zaburzeń ideomotoryki należy apraksja twarzy, apraksja ustno-twarzowa oraz apraksja powiek, które ujawniają się podczas próby pantomimicznego przedstawienia czynności lub ruchów ust naśladujących słowa wypowiadane przez badającego.

Apraksja ideomotoryczna wynika z uszkodzenia płata ciemieniowego półkuli dominując. Ze względu na taką lokalizację często towarzyszą jej inne objawy neurologiczne ubytkowe, najczęściej afazja, czyli utrata zdolności do mowy, oraz agnozja, czyli niezdolność do rozpoznawania bodźców sensorycznych przy zachowanych funkcjach narządów zmysłów.

Dowiedz się więcej o tym, czym jest agnozja

Apraksja konstrukcyjna (apraktognozja)

Apraksja konstrukcyjna jest zaburzeniem przestrzenno-wzrokowym. Objawia się utratą umiejętności rysowania prostych obiektów (np. domu) oraz konstruowania (np. z użyciem klocków). Apraksja konstrukcyjna determinuje niemożność wykonywania ruchów w fałszywie postrzeganej przestrzeni.

Apraksja wyobrażeniowa

Ten rodzaj apraksji towarzyszy rozlanym procesom chorobowym kory mózgu (apraksja w chorobie Alzheimera, w miażdżycy tętnic mózgowych, apraksja po udarze). Jej istotą jest chaotyczne pomieszanie prostych składowych ruchowych, przez co chory zachowuje się jak osoba niezdecydowana, bezładna,

Apraksja wzrokowa

Apraksja oczna (wzrokowa) polega na braku lub głębokim upośledzeniu kontrolowanych, celowych ruchów gałek ocznych. Osoby chore na ten rodzaj apraksji mają problem z poziomymi, szybkimi ruchami oczu oraz ze śledzeniem innych ruchomych obiektów. Apraksja gałek ocznych zwykle jest związana z wrodzonymi defektami ośrodkowego układu nerwowego, z związku z czym jest częstym podtypem apraksji występującym u dzieci.

Apraksja mowy

Apraksja oralna, podobnie jak apraksja wzrokowa, często jest rozpoznawana już w wieku dziecięcym, kiedy dziecko zaczyna wypowiadać swoje pierwsze słowa. Przyczyny apraksji mowy wciąż są niejasne. Jej niewątpliwą cechą charakterystyczną jest brak inicjacji i koordynacji ruchów szczęki, żuchwy, ust oraz języka. Dziecko z apraksją mowy wymaga jak najwcześniej podjętej intensywnej terapii logopedycznej.

Apraksja – leczenie i rokowania

Terapia apraksji zależy od choroby podstawowej, która ją wywołuje. W niektórych przypadkach pomocne okazuje się leczenie farmakologiczne spowalniające postęp danego schorzenia, m.in. choroby Alzheimera. Zabiegi chirurgiczne pozwalają natomiast na usunięcie niektórych guzów mózgu. Bez względu na etiologię każdy pacjent ze świeżo rozpoznaną apraksją wymaga opieki lekarza neurologa oraz rehabilitacji neurologicznej skupiającej się na konkretnych deficytach ruchowych.

Rokowanie w apraksji zależy od jej przyczyny oraz rodzaju. Apraksja pierwotna, wrodzona stwierdzona u najmłodszych dzieci wymaga wielospecjalistycznej opieki i rehabilitacji, która może zatrzymać postęp choroby. Apraksja wtórna wymaga natomiast jak najszybszej identyfikacji czynnika wywołującego. Niektóre przyczyny są odwracalne (np. wcześnie wykryty guz mózgu), jednak zdecydowana większość powoduje trwałe ubytki neurologiczne.

Apraksja – wypowiedź specjalisty