Niedomykalność zastawki aortalnej – przyczyny, objawy, stopnie, leczenie niedomykalności aortalnej

Co to jest niedomykalność zastawki aortalnej?

W sercu znajdują się cztery zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Pomiędzy przedsionkami a komorami znajdują się zastawki dwupłatkowe. Pomiędzy komorami a wielkimi pniami tętniczymi znajdują się zastawki półksiężycowate. Prawidłowa zastawka aortalna składa się z trzech półksiężycowatych płatków.

W czasie skurczu serca krew jest pompowana z lewej komory do aorty, skąd trafia do tętnic i jest rozprowadzana po całym organizmie. Zadaniem zastawki aortalnej jest zapobieganie cofaniu się krwi do lewej komory w trakcie rozkurczu serca.

Wyróżniamy dwa rodzaje wad zastawek serca: niedomykalność i stenozę, czyli zwężenie zastawki. Jeśli z jakiegoś powodu zastawka jest niewydolna, część krwi przepływa z powrotem do komory.

Niedomykalność zastawki aortalnej, zwana też niedomykalnością aortalną, spowodowana jest zaburzeniami funkcji aortalnego aparatu zastawkowego, w czego następstwie krew w trakcie rozkurczu serca cofa się z aorty do jamy lewej komory serca. Z tego powodu mniej krwi trafia do komórek, a więcej zalega w sercu. Wyróżniamy niewydolność aortalną ostrą oraz przewlekłą.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?

Jakie są przyczyny niedomykalności zastawki aorty?

W zależności od tego, czy przyczyną niedomykalności aortalnej jest wada płatków zastawki czy nieprawidłowa droga odpływu lewej komory, wyróżniamy niedomykalność pierwotną lub wtórną. Do przyczyn niedomykalności należą:

• wrodzone wady budowy zastawki lub wady serca, np. zastawka dwupłatkowa lub czteropłatkowa, ubytek przegrody międzykomorowej;
• zwyrodnienie – najczęściej zwapnienie lub zwłóknienie związane z wiekiem;
• układowe choroby tkanki łącznej, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów lub zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, choroba reumatyczna;
• infekcyjne zapalenie wsierdzia – choroba wywołana w większości przez bakterie (gronkowce, paciorkowce, enterokoki i inne), sprzyjają jej protezy zastawkowe, zbyt długo utrzymywane cewniki dożylne, elektrody stymulatorów;
• poszerzenie aorty – przyczynami mogą być: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca lub choroby wrodzone, jak np. zespół Marfana;
• uszkodzenie polekowe, urazy, kiła;
• poszerzenie ujścia lewej komory o nieznanej przyczynie.

Wraz z rozwojem antybiotykoterapii zmniejszyła się liczba zachorowań na tle gorączki reumatycznej, będącej powikłaniem anginy paciorkowcowej. Obecnie w krajach rozwiniętych niedomykalność aortalna jest chorobą ludzi starszych. Dotyczy ona głównie osób w wieku około 70 lat, niezależnie od płci.

Niedomykalność zastawki aortalnej u dzieci i osób młodych jest rzadkością. Szacuje się, że niedomykalność nawet w stopniu śladowym dotyczy około 13 proc. mężczyzn oraz 9 proc. kobiet.

Czytaj również: Zwłóknienie płuc – rodzaje, przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowania

Zastawka aortalna – niedomykalność przewlekła i ostra

Choroba może przebiegać na różne sposoby, co z kolei wpływa na objawy i dalsze postępowanie. Większa ilość krwi zalegającej w sercu powoduje powiększenie lewej komory serca. Zwrotny przepływ sprawia zaś, że mniej krwi dostaje się do tkanek. Serce musi więc wykonać większą pracę, aby utrzymać na wystarczającym poziomie tzw. frakcję wyrzutową (LVEF).

Jest to parametr określający stosunek krwi wyrzuconej z serca w czasie skurczu do całkowitej objętości krwi w lewej komorze. Zwiększony wysiłek mięśnia sercowego powoduje jego przerost i wzrost napięcia ścian.

Taki stan nazywamy wyrównaną przewlekłą niedomykalnością zastawki aorty. Rozwija się ona latami i może nie dawać objawów. Kiedy wymienione mechanizmy kompensacyjne przestają wystarczać i frakcja wyrzutowa spada, mówimy o niedomykalności niewyrównanej.

Ostra niedomykalność zastawki aortalnej to stan, w którym dochodzi do nagłego wzrostu objętości krwi w nieposzerzonej lewej komorze. Krążenie szybko staje się niewydolne, dochodzi do tachykardii, a w ciężkich przypadkach do zastoju w krążeniu płucnym i obrzęku płuc.

Niedomykalność aortalna – objawy i diagnostyka

W ostrej niedomykalności zastawki aortalnej objawem jest przede wszystkim przyspieszone bicie serca i narastająca duszność. Przewlekła niedomykalność może pozostać niezauważona nawet przez wiele lat. Najczęściej objawia się ona przez narastające uczucie zmęczenia, a u osób uprawiających sport przez zmniejszoną tolerancję wysiłku fizycznego.

Częstym odchyleniem w badaniu przedmiotowym jest wysoka amplituda ciśnienia tętniczego: podwyższone ciśnienie skurczowe i obniżone ciśnienie rozkurczowe (lub nawet nieoznaczalne). W czasie osłuchiwania mogą pojawić się nieprawidłowe szmery w sercu.

Przy podejrzeniu niedomykalności zastawkowej badania dodatkowe mogą okazać się konieczne. W EKG będą widoczne cechy powiększenia lewej komory, nieprawidłowe załamki P oraz zaburzenia rytmu serca. Natomiast RTG klatki piersiowej może wykazać powiększenie sylwetki serca, poszerzenie aorty i obrzęk płuc.

W celu sprawdzenia tolerancji wysiłku wykonuje się próby wysiłkowe z oceną EKG (EKG wysiłkowe). Badania tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego pozwalają dokładniej określić poszerzenie aorty i sylwetkę serca.

Rozpoznanie niedomykalności aortalnej kardiolog ustala na podstawie echokardiografii z badaniem dopplerowskim (UKG, USG serca, echo serca). Pozwala ono ocenić m.in. frakcję wyrzutową, objętość i kształt fali zwrotnej oraz powierzchnię otworu niedomykalności. Takie badanie, w połączeniu z objawami, daje prawie 100-procentową pewność rozpoznania.

Niedomykalność zastawki aortalnej I, II i III stopnia

Zaawansowanie choroby, a co za tym idzie – sposób leczenia, uzależniony jest od stopnia niedomykalności zastawki.

• Niedomykalność zastawki I stopnia – mała niedomykalność. Jej objawy mogą być niezauważalne. Zaleca się kontrolę co 2 lata.
• Niedomykalność zastawki II stopnia – umiarkowana niedomykalność. W zależności od powiększenia lewej komory i objawów zaleca się kontrolę co 6 miesięcy lub rok.
• Niedomykalność zastawki III stopnia – ciężka niedomykalność. Zaleca się kontrolę co 6 miesięcy. Należy rozważyć leczenie operacyjne.

U pacjentów bezobjawowych i bez innych obciążeń niedomykalność zastawki aortalnej nie jest jednoznacznym przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej. Jeśli jednak chorobie towarzyszy istotne poszerzenie aorty, zaleca się ograniczenie wysiłku, a zwłaszcza ćwiczeń izometrycznych.

Leczenie niedomykania zastawki aortalnej – leki i wymiana zastawki

Dla pacjentów objawowych podstawowym leczeniem jest zabieg kardiochirurgiczny. Polega on na wymianie zastawki, czasami wraz z fragmentem aorty. Operacja jest wskazana w ciężkiej niedomykalności, zwłaszcza jeśli występują dodatkowe obciążenia oraz w przypadku poszerzenia aorty wstępującej – zwłaszcza, kiedy towarzyszą jej zespół Marfana lub zastawka dwudzielna. Jeśli jest taka możliwość, podejmuje się próbę naprawienia własnej zastawki aortalnej.

Gdy jednak pacjent nie kwalifikuje się do leczenia operacyjnego, można rozważyć przezskórne wszczepienie zastawki (TAVI). W trakcie tego zabiegu wykonuje się cewnikowanie serca, najczęściej przez tętnicę udową i wprowadza się zastawkę bez konieczności otwierania klatki piersiowej.

Wyróżniamy dwa główne rodzaje protez zastawkowych: mechaniczne i biologiczne. Każda z nich ma swoje wady i zalety. Zastawka mechaniczna jest bardziej trwała, ale po jej wszczepieniu konieczne jest przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych.

W przypadku zastawki biologicznej nie ma takiej konieczności, ale jej trwałość wynosi około 10 lat. W związku z tym zastawki mechaniczne są proponowane głównie ludziom młodym, którzy są w stanie przyjmować do końca życie leki przeciwkrzepliwe. Z kolei zastawki biologiczne są przeznaczone dla kobiet planujących ciążę, osób starszych i osób z przeciwwskazaniami do profilaktyki przeciwzakrzepowej.

U pacjentów bezobjawowych, którzy spełniają odpowiednie kryteria echokardiograficzne, można zamiast zabiegu zlecić leczenie farmakologiczne i obserwację. Stosuje się głównie leki rozszerzające naczynia krwionośne.

Rokowanie przy leczeniu nieoperacyjnym zależy od objawów. Przy ciężkiej niewydolności serca, śmiertelność sięga 70 proc. Operacja zastawki daje znacznie lepsze rokowanie, a śmiertelność odległa wynosi zaledwie kilka procent.

Wypowiedź kardiologa na temat niedomykalności zastawki aortalnej