Blok prawej odnogi pęczka Hisa to jeden z rodzajów śródkomorowych bloków serca. Polega on na zaburzeniu przewodzenia impulsów elektrycznych w części mięśnia sercowego. Blok ten często jest wykrywany przypadkowo i sam z siebie nie daje objawów. Może jednak towarzyszyć innym wadom czy chorobom serca. W diagnozowaniu bloku prawej odnogi pęczka Hisa wykorzystuje się m.in. EKG i Holter. Jak wygląda leczenie i rokowanie?
Blok prawej odnogi pęczka Hisa (RBBB) – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowanie
Spis treści
Pęczek Hisa i blok serca – co to jest?
Mięsień sercowy jest zbudowany ze specyficznych komórek mięśniowych – kardiomiocytów. Niektóre z nich tworzą tzw. układ bodźcotwórczo-przewodzący serca. Jest to naturalny rozrusznik, który wytwarzając impulsy elektryczne i rozprowadzając je po całym mięśniu, nadaje odpowiedni rytm pracy serca. Pobudzenie komórek serca prowadzące do skurczu nazywa się depolaryzacją.
Pęczek Hisa (pęczek przedsionkowo-komorowy) to część układu znajdująca się w komorach.Usytuowany jest on za węzłem przedsionkowo-komorowym (AV) i dzieli się na dwie odnogi, które rozchodzą się odpowiednio do lewej i prawej komory. Lewa odnoga dzieli się dodatkowo na przednią i tylną wiązkę.
Dalej pobudzenie jest przekazywane do włókien Purkiniego. Blok serca to znaczne zwolnienie lub przerwanie przewodzenia impulsu. Może dotyczyć każdego elementu układu przewodzącego.
Wśród zaburzeń przewodzenia w sercu wyróżniamy następujące rodzaje bloków:
- blok lewej odnogi pęczka Hisa (LBBB),
- całkowity blok prawej odnogi (RBBB; right bundle branch block, dissociatio interventricularis rami dextri fasciculi Hisi),
- niezupełny lub niepełny blok prawej odnogi (IRBBB).
Bloki lewej odnogi mogą dotyczyć także każdej wiązki z osobna. Jeśli dwa lub trzy bloki występują jednocześnie lub na przemian, tworzą one konstelacje. Mówimy wtedy o bloku dwuwiązkowym (np. blok przedniej i tylnej wiązki lewej odnogi) i trójwiązkowym (blok prawej odnogi z blokiem przedniej i tylnej wiązki lewej odnogi).
Blok prawej odnogi pęczka Hisa – jakie są przyczyny RBBB?
Całkowity czy niecałkowity blok prawej odnogi pęczka Hisa często jest diagnozowany przypadkowo na podstawie EKG wykonanego rutynowo lub w celu wykrycia innej patologii. Ten rodzaj zaburzenia przewodzenia dotyczy mniej niż 3 proc. populacji, a znaczna większość przypadków to bloki niezupełne. Częstość występowania rośnie wraz z wiekiem, jest większa u mężczyzn, osób z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym.
RBBB może towarzyszyć następującym chorobom serca:
- powiększenie prawej komory w wyniku chorób płuc (np. POChP), astmy oskrzelowej, mukowiscydozy,
- choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- wrodzone wady serca, np. ubytek przegrody międzyprzedsionkowej, anomalia Ebsteina, tetralogia Fallota.
Przewlekła stymulacja serca przez tzw. rozrusznik najczęściej wywołuje LBBB, ale może również dojść do bloku prawej odnogi.
W wymienionych chorobach dochodzi do przebudowy części mięśnia komór, co utrudnia przewodzenie impulsów.
U osób poniżej 30. roku życia RBBB występuje bardzo rzadko. IRBBB częściej występuje u młodych osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza w czasie przyspieszonej akcji serca. U dzieci bloki prawej odnogi najczęściej towarzyszą wrodzonym wadom serca lub występują przejściowo po zabiegach wykonywanych na sercu.
Bloki śródkomorowe, w tym RBBB, mogą być przejściowo wywołane podaniem niektórych leków antyarytmicznych, np. lidokainy lub amiodaronu.
Czytaj również: Niedowład – przyczyny, rodzaje, leczenie
Blok prawej odnogi – objawy i badania serca
Jeśli blok prawej odnogi nie towarzyszy innym chorobom ani symptomom, dla pacjenta nie ma on większego znaczenia. Jednak jeśli blok wynika z choroby podstawowej, to objawy będą związane z jej przebiegiem. Na przykład dla wspomnianych wad wrodzonych serca podstawowymi objawami są:
- duszność (uczucie braku powietrza),
- kołatania serca,
- ograniczenie tolerancji wysiłku.
Podstawą rozpoznania opisywanego bloku w sercu jest standardowy zapis EKG, badanie metodą Holtera lub próba wysiłkowa z oceną EKG.
Inne badania właściwie nie mają zastosowania w diagnostyce samego RBBB. Echo serca, tomografia komputerowa i inne badania obrazowe mogą być przydatne w diagnostyce chorób współistniejących z RBBB.
Fragment zapisu EKG odpowiadający przewodzeniu impulsu przez komory serca to tzw. zespół QRS. Kryteria rozpoznania całkowitego bloku prawej odnogi pęczka Hisa to: wydłużenie czasu trwania zespołu QRS powyżej 120 milisekund (ms) oraz pewne zmiany w jego wyglądzie, charakterystyczne dla tego zaburzenia. W bloku niecałkowitym występuje zmiana kształtu QRS bez jego wydłużenia.
Blok prawej odnogi pęczka Hisa – leczenie
Zarówno całkowity, jak i niekompletny blok prawej odnogi pęczka Hisa nie wymagają leczenia, jeśli występują samoistnie. Postępowanie ogranicza się do kontroli EKG podczas rutynowych wizyt u lekarza. Kardiolog może podjąć decyzję o wszczepieniu stymulatora jeśli RBBB towarzyszą niewyjaśnione omdlenia, przewlekła niewydolność serca lub czas trwania zespołu QRS jest bardzo wydłużony (powyżej 150 ms).
Jeśli blok prawej odnogi towarzyszy innym patologiom, należy skupić się na leczeniu choroby podstawowej. Będą to odpowiednio: zabieg chirurgiczny w przypadku wad wrodzonych serca, kontrola nadciśnienia i terapia hipolipemizująca w przypadku chorób sercowo-naczyniowych, obniżenie ciśnienia w krążeniu płucnym itd.
W najbardziej zaawansowanych blokach AV przedsionki i komory zaczynają się kurczyć niezależnie od siebie. Dochodzi wtedy do objawowej bradykardii. Mogą zdarzać się omdlenia, o których trzeba poinformować lekarza. Leczeniem w takiej sytuacji jest wszczepienie odpowiedniego stymulatora serca.
Pęczek Hisa – rokowanie w przypadku bloku prawej odnogi
RBBB nie jest przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej. IRBBB jest stwierdzany u prawie połowy zawodowych sportowców i również nie stanowi zagrożenia. Natomiast według najnowszych badań, blok prawej odnogi towarzyszący chorobie niedokrwiennej serca pogarsza rokowanie w bloku prawej odnogi. Osoby tak obciążone powinny szczególnie stosować się do zaleceń lekarza.
Bloki trójwiązkowe lub dwuwiązkowe wymagają szczególnej kontroli. Niosą one ryzyko powolnego rozwinięcia się bloku na poziomie węzła przedsionkowo-komorowego. Jest to sytuacja, w której zaburzeniu ulega przekazywanie pobudzenia z przedsionków do komór serca.
Blok serca – video z ekspertem
Zdaniem eksperta
Niemiarowość rytmu serca może być związana z zaburzeniami rytmu lub też zaburzeniami przewodzenia, które to zjawisko określane jest mianem bloku. Bloki wewnątrzsercowe mogą być zjawiskiem niegroźnym lub wręcz przeciwnie. Można wyróżnić różnego rodzaju zaburzenia przewodnictwa. Te, które są związane ze zwolnieniem przewodzenia impulsu, który wytwarzany jest w przedsionkach – zaburzeniem jego przewodzenia do komór – mówi się wtedy o blokach przedsionkowo-komorowych. Często stopień tego bloku może być niewielki, tak że każdemu skurczowi przedsionków towarzyszy jednorazowo skurcz komór. Częstość serca zasadniczo nie zmienia się, jest prawidłowa. Zwykle nie jest to zjawisko groźne.
Problem pojawia się przy blokach przedsionkowo-komorowych wyższego rzędu, kiedy na 2-3 skurcze przedsionków przypada tylko jeden skurcz komór, co powoduje zwolnienie rytmu serca, czasem tak daleko idące, że pacjent może stracić przytomność lub nawet umrzeć. U takich pacjentów stosuje się leczenie za pomocą, początkowo, stymulacji zewnętrznej, poprzez wewnętrzne żylne założenie do serca specjalnej elektrody (drucika) połączonego z zewnętrznym rozrusznikiem. Później na stałe zakłada się kardiostymulator, czyli małe pudełeczko wielkości pudełeczka lub dwóch od zapałek, który wszczepia się pod skórę, pod mięsień piersiowy i łączy się za pomocą specjalnej elektrody (drucika) z sercem. Takie urządzenie zabezpiecza pacjenta przed zwolnieniem rytmu serca. U podłoża bloków leżą różnego rodzaju choroby serca – najczęściej jest to choroba wieńcowa. W związku z tym czasami leczenie choroby zasadniczej powoduje ustąpienie bloku bez konieczności wszczepienia rozrusznika.
Osobnym rodzajem bloków są tzw. bloki odnóg pęczka hisa. W mięśniu sercowym, w komorach, impuls rozchodzi się za pomocą trzech kabli. Jeżeli jeden z nich jest zablokowany, to poprzez pozostały mięsień impuls również przejdzie dokładnie, niemniej lekarz widzi to zaburzenie w elektrokardiogramie i określa to mianem odnogi. Czasem takie zaburzenie świadczy o ostrym uszkodzeniu serca, np. o jego zawale, wtedy pacjent może wymagać wykonania cewnikowania serca i koronarografii w trybie pilnym. Najczęściej jednak jest to związane ze zwyrodnieniem mięśnia sercowego i nie niesie za sobą daleko idących konsekwencji. W pewnych sytuacjach taki blok odnogi związany jest z asynchronią skurczu komory, która przy dużym jej uszkodzeniu powoduje znaczną niewydolność serca. Takim pacjentom wszczepia się specjalny rozrusznik, który posiada trzy elektrody, które umieszcza się w różnych miejscach serca po to, aby przywrócić synchronię i poprawić wydolność krążenia. Warto zapytać lekarza, jaki rodzaj bloku rozpoznał i z jakimi konsekwencjami się to wiąże.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika 2015. Medycyna Praktyczna, Kraków 2015.
- Walczak F. i wsp.: Częstoskurcz komorowy o morfologii bloku prawej odnogi u 12-letniej chorej z wypadaniem przedniego płatka zastawki dwudzielnej i ścięgnem rzekomym. Folia Cardiologica Excerpta, 2001, 8, 6: 679–684.
- Xiong Y. i wsp.: The prognostic significance of right bundle branch block: a meta-analysis of prospective cohort studies. Clinical Cardiol., 2015, 38, 10: 604–613.
- Bussink B. E. i wsp.: Right bundle branch block: prevalence, risk factors, and outcome in the general population: results from the Copenhagen City Heart Study. Eur. Heart J., 2013, 34, 2: 138–146.
- Książczyk T. M. i wsp.: Transient complete right bundle branch block following right heart catheterization in children – a report of two cases. Adv. Interventional Cardiol., 2016, 46, 4: 372–376.
Opublikowano: 20.04.2018; aktualizacja: 21.04.2018
Oceń:
4.3
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Piotr Ziętek
Lekarz
469
Komentarze i opinie (0)