Tokofobia (lęk przed porodem) – przyczyny, objawy, postępowanie

Czym jest tokofobia?

Tokofobia to schorzenie, którego istotą jest ogromny strach przed porodem . Lęk ten jest na tyle duży, że uniemożliwia swobodne, codzienne funkcjonowanie i prowadzi do wystąpienia licznych objawów, w tym również tych o charakterze somatycznym.

Termin „tokofobia” wywodzi się z języka greckiego – to połączenie słów tokos (poród) oraz phobos – lęk. Choć pojęcie to powstało dopiero niedawno, bo zaledwie 20 lat temu, to samo zjawisko znane jest lekarzom od dawna. Jako jeden z pierwszych opisał je w 1897 roku dr Oswald Knauer, którego pacjentka, mająca za sobą niezwykle ciężki poród, zaczęła odczuwać paniczny lęk przed kolejną ciążą oraz porodem. Z czasem, w latach 80-tych ubiegłego wieku, tokofobia stała się przedmiotem badań naukowych.

Tokofobia może występować u kobiet ciężarnych (tokofobia ciężarnych) lub tych, które nie spodziewają się dziecka. U przyszłych matek zazwyczaj można zaobserwować nasilanie się reakcji lękowych wraz z upływem czasu. W trzecim trymestrze ciąży, czyli na krótko przed porodem, objawy są już bardzo wyraźne i uniemożliwiają podejmowanie codziennych obowiązków czy np. spokojny sen.

Tokofobia: rodzaje

Wyróżnić można dwa typy tego zaburzenia – to tokofobia pierwotna oraz tokofobia wtórna. Czym dokładnie się różnią?

• Tokofobia pierwotna

Tokofobia pierwotna dotyczy kobiet, które nie były jeszcze w ciąży. Silny lęk powoduje, że ciągle odsuwają one plany prokreacyjne. Aby nie zajść w nieplanowaną ciążę, kobiety te stosują nie jedną, a kilka metod antykoncepcji (np. pigułki, globulki, prezerwatywa). Jeśli mimo wszystko dojdzie do poczęcia, mogą ukrywać ciążę, zaprzeczać jej (również same przed sobą), a także ją usunąć [2].

W niektórych przypadkach taki lęk przed porodem może się zmniejszyć, jeśli tylko pacjentka uzyska od lekarza zapewnienie, że w razie zajścia w ciążę zostanie u niej przeprowadzony zabieg cesarskiego cięcia [2].

Przeczytaj też: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie

Należy podkreślić, że występowanie patologicznego lęku przed porodem nie jest tożsame z niechęcią do posiadania dziecka. Kobiety, które cierpią na tokofobię, nierzadko bardzo pragną mieć potomstwo, nawet zazdroszczą go innym, ale powstrzymuje je paniczny strach przed porodem.

• Tokofobia wtórna

Jeśli do pojawienia się omawianych zaburzeń lękowych dojdzie na skutek doświadczenia trudnego porodu (traumatyczne doświadczenia porodowe), mówi się o tokofobii wtórnej. Kobieta może bać się kolejnej ciąży i porodu naturalnego także na skutek doświadczenia poronienia, terminacji ciąży, komplikacji ciążowych (np. krwawienie) czy po narodzinach martwego dziecka. Może jednak zdarzyć się i tak, że nawet krótki poród o prawidłowym przebiegu będzie dla danej kobiety tak negatywnym doświadczeniem, że wywoła on szereg zaburzeń psychicznych [4].

Częstotliwość występowania tokofobii

Badania nad chorobliwym lękiem przed ciążą i porodem przeprowadzane są na całym świecie już od kilkudziesięciu lat. W 2017 roku na łamach Acta Obstetricia et gynecologica Scandinavica pojawił się przegląd niektórych spośród prac - obejmował on dokładnie trzydzieści trzy badania z osiemnastu krajów [5].

Z przeglądu wynika, że wskaźniki rozpowszechnienia patologicznego lęku przed ciążą i porodem są dość różne: od 3,7% do aż 43%. Średnia wyniosła około 14%.

Wyniki tego badania należy przyjąć z pewną ostrożnością, ponieważ – jak podkreślają sami autorzy – brakuje pełnej zgody co do definicji tokofobii. Niemniej nie ma wątpliwości, że paniczny lęk dotyczący ciąży i porodu jest zjawiskiem występującym u wielu kobiet.

Przyczyny tokofobii

Powody występowania zaburzeń lękowych związanych z ciążą i porodem mogą być bardzo różne. W przypadku tokofobii pierwotnej najczęstszą przyczyną jest zwykły lęk przed nieznanym. Do jego potęgowania niezwykle często przyczyna się społeczeństwo, a dokładnie – otoczenie ciężarnych. Kobiety, które już rodziły, nierzadko dzielą się swoimi doświadczeniami, przy czym zazwyczaj są to bardzo negatywne opisu porodu: „Byłam pewna, że umrę”, „Nikt mnie nie słuchał”, „Poród wiąże się z takim bólem, jakby ktoś miażdżył ci kości”. Takie historie – nierzadko zdecydowanie wyolbrzymione, wzmagają objawy i sprawiają, że przyszła matka już niemal panicznie boi się porodu.

Tokofobię wtórną wywołują zazwyczaj czynniki, takie jak:

• lęk przed bólem,
• obawy przed byciem samą na sali porodowej,
• silny lęk o zdrowie dziecka,
• obawa o własne życie.

Nierzadko na wystąpienie zaburzenia duży wpływ ma strach przed urazem krocza. Przeprowadzono nawet badanie, z którego wynika, że kobiety, które doświadczyły poważnego urazu krocza podczas pierwszego porodu, rzadziej rodzą kolejne dziecko [6].

Źródło lęku może być również związane z przemocą (przede wszystkim jest to doświadczanie przemocy fizycznej i psychicznej ze strony partnera). Ponadto wiadomo, że ryzyko wystąpienia tokofobii jest większe u kobiet, które doświadczyły przemocy seksualnej (molestowanie, gwałt) oraz które nie planowały ciąży [7].

Objawy tokofobii

Objawy tokofobii mogą być zróżnicowane. Niemniej najczęstsze symptomy zaburzenia to:

• Natrętne myśli

Spora część kobiet cierpiących na tokofobię zmaga się z natrętnymi myślami dotyczącymi ciąży, porodu i dziecka. Mogą być to wyobrażenia śmierci dziecka albo jego choroby, wizje upuszczania noworodka przez położną czy nasuwające się obrazy własnej śmierci.

• Koszmary senne

U niektórych kobiet zaburzenia prowadzą również do powstania koszmarów sennych. Dodatkowo silny lęk uniemożliwia spokojny sen, powoduje ciągłe pobudki oraz oblewanie się potem.

• Negatywne stany emocjonalne

Tokofobia powoduje stopniowe pogarszanie się nastroju. Na zwykłe, codzienne zadania czy małe problemy kobieta w ciąży reaguje silnym niepokojem, złością, mogą pojawić się u niej ataki paniki, a nawet histerie.

• Objawy psychosomatyczne, dolegliwości somatyczne
  

Symptomy zaburzeń nierzadko mają też charakter organiczny. Zarówno tokofobia pierwotna, jak i wtórna, mogą objawiać się: mdłościami, wymiotami, bólami żołądka, migrenami, a także biegunkami.

Czy tokofobia jest wskazaniem do cesarskiego cięcia?

Poród, którego tak bardzo obawiają się kobiety zmagające się z tokofobią, to poród naturalny. Stąd też zdobycie zaświadczenia o wskazaniu do cesarskiego cięcia wielu ciężarnym przynosi ogromną ulgę. Jednocześnie jednak taki stan rzeczy powoduje, że tokofobia zyskała opinię nieistniejącego zaburzenia, które ma być zasłoną dla zwykłej „cesarki na żądanie”. Jak jest w istocie? Czy dla ciężarnych z tokofobią rzeczywiście najlepsze jest cięcie cesarskie?

Należy wyraźnie podkreślić, że patologiczny lęk przed porodem nie jest „kaprysem”, ale poważnym problemem psychicznym. Cięcie cesarskie jest w takiej sytuacji jak najbardziej wskazane, ponieważ bardzo silny stres i stany lękowe u przyszłej matki mogą utrudnić, a nawet zupełnie uniemożliwić jej komunikację z personelem medycznym.

Czy zaświadczenie o tokofobii gwarantuje cesarskie cięcie?

Ciężarne zmagające się z tokofobią powinny skierować swoje kroki do psychiatry oraz psychologa. Pierwszy z wymienionych może wystawić zaświadczenie o przeciwwskazaniu do porodu siłami natury, drugi pomoże poprawić kondycję psychiczną przyszłej matki.

Leczenie tokofobii – psychoterapia

Należy pamiętać, że z punktu widzenia medycznego poród naturalny jest dla dziecka o wiele korzystniejszy niż cesarskie cięcie. Dlatego jeśli tylko jest na to czas, czyli gdy objawy tokofobii pojawiają się już przed ciążą albo na jej początku, warto spróbować poradzić sobie z problemem inaczej niż poprzez zdecydowanie się na operację.

Tokofobia bardzo często ma podłoże nerwicowe, dlatego w leczeniu tego typu zaburzeń bardzo pomaga psychoterapia. Warto wybrać psychoterapeutę, który prowadzi terapię poznawczo-behawioralną , ponieważ to właśnie ona – w świetle najnowszej wiedzy medycznej, pomaga zredukować najwięcej objawów tokofobii [8].

Poza psychoterapią w walce z tokofobią pomaga szkoła rodzenia. Dzielenie lęku z innymi kobietami - również z takimi, które już rodziły, mówienie o swoich wątpliwościach i możliwość uzyskania słów wsparcia mają prawdziwie terapeutyczne działanie. Przyszłe matki podkreślają nierzadko, że to właśnie w trakcie zajęć ze szkoły rodzenia poczuły większy spokój i odwagę. Wynika to nie tylko z faktu doświadczania wsparcia, ale również ze zwiększenia swojej wiedzy na temat ciąży i porodu.

Tokofobia a leki antydepresyjne

Wiele kobiet w ciąży zastanawia się, czy lęk przed porodem można spróbować oswoić również przy pomocy leków antydepresyjnych. Warto zatem wiedzieć, że owszem – są sytuacje, w których lekarz może zdecydować o przepisaniu takich preparatów. Niemniej obecnie uważa się, że nie są one obojętne dla zdrowia dziecka, dlatego stosowane są raczej tylko w wyjątkowych przypadkach.

Jak odróżnić naturalny strach od tokofobii?

Strach przed porodem, zarówno u pierworódek, jak i kobiet, które już rodziły, jest zupełnie naturalny. Szacuje się, że pojawia się on aż u około 80% przyszłych matek. Pytanie zatem: jak odróżnić naturalne obawy od silnych zaburzeń lękowych, które należy zredukować przy pomocy psychoterapii?

Należy wiedzieć, że naturalny lęk przed porodem nie powoduje zaburzeń funkcjonowania. Może wywoływać pewien dyskomfort i niepokój (zwłaszcza przed zaśnięciem czy w czasie rozmów o porodzie), ale łatwo te emocje uciszyć. Kobiety, które odczuwają naturalny lęk przed porodem, są w stanie powiedzieć sobie: „No nic, jakoś to będzie”, „Boję się, ale również nie mogę się doczekać”, „Wszystko będzie dobrze”. To naturalne mechanizmy obronne.

Jeśli już jest w ciąży, to im bliżej porodu, tym silniejsze objawy będzie odczuwać: to trudności z koncentracją, ze snem, utrata apetytu, a z czasem również biegunki, pocenie się, wymioty. Stan emocjonalny takiej kobiety można przyrównać do stanu kogoś, kto cierpi na arachnofobię i kto ma podstawy przypuszczać, że za chwilę będzie musiał dotknąć ogromnego pająka.

Tokofobia – kiedy warto zgłosić się do specjalisty?

Nie wiesz, czy to, co odczuwasz, to zwykły strach przed porodem, czy może tokofobia? Odpowiedz sobie zatem na te kilka pytań:

• Czy myśl o porodzie cię paraliżuje?
• Czy myśli o porodzie są przyczyną twoich problemów ze snem?
• Czy „dopadają” cię natrętne myśli związane z porodem (takie, w których twoje dziecko rodzi się chore, albo ty umierasz)?
• Czy w miarę zbliżającego się porodu twój lęk się zwiększa?
• Czy masz wrażenie, że nikt cię nie rozumie?
• Czy coraz częściej dokuczają ci spadki nastroju?

Jeśli na większość pytań odpowiedziałaś twierdząco – wszystko wskazuje na to, że cierpisz na tokofobię. Dobrze byłoby, abyś udała się do lekarza psychiatry.

Tokofobia a poczucie winy

U kobiet, które nie chcą rodzić albo które odczuwają wszystkie opisane wyżej objawy tokofobii, nierzadko występuje poczucie winy [8]. Kobiety te boją się, że to, co odczuwają, nie jest normalne - okres ciąży powinien być przecież postrzegany jako czas szczęścia. Emocje te są tak silne, że przyszłe mamy nierzadko nie są zdolne o tym z kimkolwiek porozmawiać, nawet z własnym partnerem. W efekcie dochodzi do kumulacji lęku i zaostrzenia się objawów schorzenia.

Pamiętaj, że tokofobia jest zaburzeniem psychicznym, takim jak depresja czy nerwica. Aby poczuć się lepiej, niezbędne jest właściwe leczenie. Zazwyczaj już jednorazowa wizyta u specjalisty i możliwość opowiedzenia o swoich problemach przynosi ulgę i poprawę nastroju.

Tokofobia – wypowiedź położnej – film

Położna na temat lęku przed porodem – porady