Mleko kobiece – jak powstaje, właściwości, skład, zastosowanie

Jak powstaje mleko kobiece?

Każdy gruczoł piersiowy kobiety jest zdolny do wytwarzania pokarmu. Wielkość piersi nie ma tutaj znaczenia, jedynym elementem anatomii mogącym mieć wpływ na karmienie dziecka jest kształt samej brodawki sutkowej – wklęsłe lub płaskie brodawki mogą wymagać zastosowania wspomagających technik karmienia, które powinna doradzić położna.

Za produkcję mleka w piersi odpowiadają pęcherzyki mleczne zbudowane z komórek zwanych laktocytami. Czerpią one bezpośrednio z krwi matki substancje niezbędne do wytworzenia mleka. Każdy pęcherzyk posiada wyprowadzający przewód mleczny – przewody wszystkich pęcherzyków łączą się w coraz szersze drogi transportowe, aż do zbiorczego ujścia na zewnątrz na szczycie brodawki piersiowej.

Regulacja karmienia piersią

Wytwarzanie i wydzielanie mleka z piersi podlega regulacji hormonalnej. Proces ten rozpoczyna się już podczas ciąży. W okresie karmienia produkcja pokarmu odbywa się pod kontrolą prolaktyny i oksytocyny . Hormony te wydzielane są przez przysadkę mózgową matki pod wpływem ssania piersi przez dziecko lub przez mechaniczne odciąganie pokarmu. Prolaktyna pobudza pęcherzyki mleczne do produkcji mleka, natomiast oksytocyna powoduje jego wypłynięcie z piersi. Na produkcję mleka w piersi ma wpływ również autoregulacja. Mechanizm ten polega na zwiększeniu lub zmniejszeniu ilości produkowanego pokarmu w zależności od stopnia opróżnienia piersi przez dziecko. Jeśli pierś pozostaje wypełniona, organizm zatrzymuje dalszą produkcję, jeśli pokarm został zużyty – uruchamia się produkcja nowej porcji.

Skład mleka matki: co wyjątkowego znajduje się w mleku kobiecym?

Od wielu lat wiadome jest, że mleko matki zawiera pełen zestaw składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego rozwoju i zdrowia dziecka. Podstawowe składniki mleka kobiecego to:

• woda;
• białka i aminokwasy, pełniące funkcje budulcowe i odpornościowe, w tym łatwo przyswajalne białka serwatkowe;
• węglowodany będące źródłem energii – głównie laktoza, sprzyjająca również wchłanianiu wapnia i fosforu, niezbędnych do budowy kości;
• tłuszcze oraz wolne kwasy tłuszczowe niezbędne do rozwoju układu nerwowego;
• składniki mineralne i pierwiastki śladowe;
• witaminy.

Pokarm kobiecy zawiera nie tylko najważniejsze składniki odżywcze, ale i mnóstwo substancji aktywnych biologicznie, mających ogromne znaczenie i wpływających niezwykle korzystnie na organizm dziecka. Naturalny pokarm zawiera:

• żywe komórki odpornościowe – białe krwinki i immunoglobuliny, stanowiące pierwszą linię obrony w kontakcie z bakteriami, wirusami, pasożytami oraz alergenami, a także inne czynniki immunologicznie czynne, np. cytokiny;
• hormony regulujące funkcjonowanie wielu procesów fizjologicznych;
• enzymy wspomagające pracę układu pokarmowego;
• czynniki wzrostu;
• oligosacharydy będące prebiotykami wspomagającymi kształtowanie mikroflory jelitowej;
• nukleotydy i mikro-RNA regulujące ekspresję genów;
• komórki macierzyste mające zdolność różnicowania się w różne rodzaje komórek, wspomagające rozwój tkanek i narządów dziecka, będące jednocześnie obiecującym przedmiotem badań nad rozwojem raka sutka.

Mleko matki – „złoty standard” w żywieniu niemowląt

Światowa Organizacja Zdrowia oraz różnorodne stowarzyszenia prozdrowotne zalecają karmienie piersią jako jedyny rodzaj żywienia niemowląt do ukończenia szóstego miesiąca życia. Po tym okresie zaleca się stopniowe rozszerzanie diety, ale z zachowaniem mleka matki jako podstawy do ukończenia drugiego roku życia dziecka.

Skład mleka matki nie jest stały. Udział poszczególnych składników zmienia się wraz z etapem okresu karmienia piersią, dostosowując się do zmieniających się potrzeb dziecka.

Przez pierwsze kilka dni w pokarmie kobiecym znajduje się duży odsetek składników odpornościowych oraz białek, witamin i minerałów. To pierwsze mleko zwane jest siarą (colostrum). Między 5. a 14. dniem laktacji w gruczole sutkowym zaczyna być produkowane tzw. mleko przejściowe. W tym okresie skład mleka kobiecego ulega stopniowej zmianie – zmniejsza się zawartość białek, a wzrasta udział węglowodanów i tłuszczów. Od 4. tygodnia życia dziecka organizm kobiety produkuje już mleko dojrzałe (właściwe), będące stabilnym i cennym źródłem pożywienia na wiele najbliższych miesięcy.

Co kiedy karmienie dziecka piersią jest niemożliwe?

Nie ma wątpliwości, że karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia niemowląt. Jednak nie zawsze jest to możliwe, dlatego istnieją mleka modyfikowane dostosowane składem do wieku dziecka. Są one jednak oparte na mleku krowim, dlatego nawet najlepiej udoskonalone mleko sztuczne będzie ustępowało jakością naturalnemu kobiecemu pokarmowi. W przypadku braku możliwości karmienia naturalnego, warto skorzystać z banków mleka, gdzie przechowywany jest pokarm oddawany przez kobiety posiadające jego nadwyżkę.

Inne zastosowania pokarmu kobiecego

Choć mleko matczyne wykształcone zostało w toku ewolucji w celu karmienia noworodków, już dawno odkryto jego pozażywieniowe zastosowanie. W obecnych czasach badania naukowe mogą wyjaśnić mechanizmy działania substancji zawartych w mleku kobiecym i pozwolić na ich wykorzystanie w różnych celach. Niestety, wiele czynników aktywnych w świeżym mleku kobiecym traci swoje właściwości po przetworzeniu. Dlatego konieczne są wciąż nowe badania pozwalające poszerzyć zakres wykorzystania cennych składników.

Pielęgnacja matki i dziecka w okresie karmienia piersią

Ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe mleko matki może stanowić naturalny lek na infekcje. Wśród kobiet z pokolenia na pokolenie przekazywane są porady dotyczące pielęgnacji i leczenia za pomocą miejscowego stosowania mleka matki w takich przypadkach jak:

• zapalenie spojówek noworodków;
• zapalenie ucha;
• katar, przeziębienie;
• zapalenie piersi i podrażnienie brodawek matki karmiącej;
• odparzenia pieluszkowe;
• atopowe zapalenie skóry niemowląt;
• pielęgnacja kikuta pępowinowego.

Wiele z tych zabiegów, od lat stosowanych przez kobiety, ma skuteczność potwierdzoną badaniami naukowymi. Na wszystkie wymienione schorzenia oczywiście można podać powszechnie stosowane leki czy antybiotyki, ale mleko matczyne ma nad nimi tą przewagę, że nie stanowi obciążenia dla delikatnego organizmu dziecka i nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Z powodzeniem można więc stosować kilka kropli mleka z piersi do przemywania oczu dziecka, wkraplać do ucha i nosa w przypadku infekcji, czy też smarować zmienioną chorobowo skórę. Takie alternatywne metody pielęgnacji mogą być świetnym uzupełnieniem leczenia, ale nie powinny całkowicie wykluczać porady lekarskiej.

Zastosowanie mleka matki w medycynie

W skład pokarmu kobiecego wchodzi wiele substancji aktywnych biologicznie. Nic więc dziwnego, że podlega on badaniom mającym na celu poszukiwanie składników, które mogłyby zostać wykorzystane w leczeniu różnych schorzeń.

Mleko kobiece w walce z nowotworami

Naukowcom udało się wyodrębnić z mleka kobiecego tzw. kompleks HAMLET. Stanowi go połączenie α-laktoalbuminy z kwasem oleinowym, które wykazuje działanie eliminujące komórki powstałe w wyniku transformacji nowotworowych. Obiecujące jest to, że HAMLET pozostawia w nienaruszonym stanie komórki zdrowe. Dokładne mechanizmy działania tego kompleksu wciąż są przedmiotem badań, ale na podstawie dotychczasowych wyników można oczekiwać, że może on znaleźć zastosowanie w leczeniu różnego rodzajów guzów nowotworowych bez szkodliwych działań niepożądanych.

Skuteczność działania miejscowego kompleksu HAMLET została potwierdzona w leczeniu brodawek skórnych wywołanych przez wirusa HPV .

Domowe wykorzystanie mleka z piersi matki

Wiele kobiet kierując się intuicją oraz przekazywanymi pomiędzy sobą poradami próbuje wykorzystać własne mleko na domowy użytek. Na stronach internetowych i w poradnikach dla młodych mam można znaleźć przepisy na własnego wyrobu kosmetyki nawilżające, takie jak balsamy czy mydła z dodatkiem mleka z piersi kobiecej. Mają one stanowić bezpieczny i naturalny sposób nawilżenia dla skóry.

Kobiety mające nadmiar pokarmu w piersiach mogą go odciągać i przechowywać w celu późniejszego podania dziecku lub… przerobić na domowe smakołyki! Lody z mlekiem matki czy przecier mleczno-owocowy mogą być świetnym urozmaiceniem diety dziecka na etapie jej rozszerzania. Wykorzystując mleko kobiece podobnie jak mleko krowie można samodzielnie przygotować masło, jogurt, owsiankę czy placuszki. Mleko kobiece jest tak cenną substancją, że warto wykorzystywać ją na wszelkie sposoby.

Jak przechowywać mleko matki – wskazówki położnej