Zaćma starcza – przyczyny, objawy, klasyfikacja, stopnie dojrzałości, leczenie

Przyczyny powstawania zaćmy starczej

Zaćma starcza to schorzenie soczewki oka polegające na jej zmętnieniu na skutek nieuniknionego procesu starzenia się organizmu.

Patofizjologia schorzenia jest wielowymiarowa i zależy od licznych czynników. Wraz z wiekiem dochodzi do zmian w składzie białek cytoplazmatycznych soczewki. Molekuły o mniejszej wadze zastępowane są cięższymi, co powoduje zagęszczenia i tym samym stwardnienie soczewki,
natomiast pojawiające się nierozpuszczalne białka w znacznym stopniu ograniczają jej przejrzystość. Dodatkowo rośnie ilość wiązań między białkami, co powoduje zmianę zabarwienia na żółto-brązową. Zmniejsza się również uwodnienie soczewki, spada stężenie potasu, a rośnie poziom sodu i wapnia. Wszystkie te przemiany doprowadzają do zmętnienia soczewki.

Ważną kwestię stanowią wolne rodniki tlenowe, czyli wysoce reaktywne produkty metabolizmu (przemian biochemicznych), które wywołując procesy oksydacyjne wpływają na starzenie się organizmu. W strukturach gałki ocznej powodują destrukcję ścian naczyń włosowatych, błon komórkowych i białek. Można się przed nimi chronić dostarczając organizmowi tzw. antyoksydanty, czyli substancje blokujące szkodliwe działanie wolnych rodników. Są nimi m.in.:

• witaminy E, C, A,
• bioflawonoidy,
• produkowany przez wątrobę glutation.

Dlatego ważne jest prowadzenie odpowiedniej diety bogatej w te substancje, spożywanie pomidorów, marchwi, papryki, aronii, czarnej borówki, cytrusów.

Należy również podkreślić, iż schorzeniem przyspieszającym rozwój zaćmy starczej jest cukrzyca. Osoby z cukrzycą znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka i powinny poddawać się okresowej profilaktycznej kontroli.

Pierwsze objawy zaćmy starczej

• pogorszenie ostrości wzroku, zarówno do dali jak i bliży, niedające się skorygować okularami/ soczewkami
• widzenie „jak przez mgłę”
• rozproszenie światła wokół jego źródła
• zaburzenie widzenia kontrastu kolorów
• wrażenie nadmiernej jasności światła

Proces mętnienia soczewki jest indywidualny dla każdego pacjenta. Może postępować szybko lub rozwijać się latami. W zaawansowanych stadiach choroby pacjenci mogą dostrzegać jedynie ruch ręki przed okiem, a źrenica, na skutek degeneracji, przybierać kolor szaro-biały (objaw białej źrenicy).

Klasyfikacja zaćmy starczej

W zależności od usytuowania zmian wyróżniamy zaćmę korową, jądrową oraz podtorebkową. Wszystkie trzy rodzaje powodują zaburzenia ostrości widzenia zarówno z bliska jak i z daleka. Miejsce lokalizacji determinuje powstawanie dodatkowych subiektywnych objawów.

Zaćma korowa – zlokalizowana w powierzchniowych warstwach kory w postaci układu rozchodzących się promieni. Zazwyczaj występuje obustronnie. Gdy proces jest zaawansowany i zaczyna dotykać części centralnej soczewki może pojawić się podwójne widzenie (diplopia).

Zaćma jądrowa – rozwija się w centralnej części soczewki – jądrze (początkowo jądrze płodowym, potem w miarę upływu czasu dojrzałym). Zmiany postępują powoli i początkowo może pojawić się zmiana w ostrości widzenia w postaci krótkowzroczności refrakcyjnej, czyli nieostre widzenie obiektów znajdujących się daleko, przy zachowanym widzeniu z bliska.

Zaćma podtorebkowa – umiejscawia się głównie pod torebką tylną (rzadko przednią). Pomimo, iż rozwija się powoli, od razu daje objawy w postaci pogorszenia ostrości widzenia szczególnie przy patrzeniu z bliska oraz przy jasnym świetle (mocno zwężonej źrenicy). Charakterystyczne jest również rozszczepienie światła wokół jego źródła, co może mocno przeszkadzać w trakcie nocnej jazdy samochodem.

Znacząca większość zaćm starczych ma charakter mieszany (korowo-jądrowy lub podtorebkowo- korowych), co sprawia, że objawy subiektywne różnych rodzajów zaćm występują jednocześnie.

Stopnie dojrzałości zaćmy starczej

Zaćma starcza wraz z upływem czasu zmienia swoją strukturę:

• zaćma początkowa – pierwszy etap choroby, pojawiają się pojedyncze zmętnienia soczewki
• zaćma niedojrzała – zmętnienie soczewki jest niecałkowite
• zaćma dojrzała (całkowita) – zmiany chorobowe obejmują wszystkie warstwy soczewki
• zaćma pęczniejąca – powstaje na skutek chłonięcia wody przez zmętniałe włókna soczewki, w wyniku czego soczewka zwiększa swoją objętość i uciska na sąsiadującestruktury. Jest niebezpieczną odmianą, może zablokować kąt przesączania i źrenicę, co daje objawy jaskry wtórnej i wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego
• zaćma przejrzała – ostateczna forma zaćmy starczej. Może przyjmować dwie różne formy.

Pierwsza z nich to tzw. zaćma przejrzała obkurczona – w której soczewka traci swoją objętość i ulega pomarszczeniu. Przyczyną jest wzrost przepuszczalności soczewki dla wypełniających ją płynnych mas korowych, które wydostając się poza obręb torebki mogą wywołać anafilaktyczną reakcję zapalną przedniego odcinka błony naczyniowej i tzw. jaskrę fakolityczną. W tym przypadku należy usunąć zaćmę by zniwelować wtórną jaskrę.

Drugą formą zaćmy przejrzałej jest postać tzw. zaćmy Morgagniego, w której kora soczewki ulega upłynnieniu co powoduje, że stwardniałe jądro przemieszcza się ku dołowi soczewki.

Leczenie zaćmy starczej

Leczeniem z wyboru jest operacja. Standardowe postępowanie opiera się na usunięciu zmętniałej soczewki i wprowadzeniu na jej miejsce implantu wewnątrzgałkowego (IOL).

Wśród technik operacyjnych warto wymienić dwie najczęściej stosowane: zewnątrztorebkowe usunięcie zaćmy (w której usuwa się soczewkę wraz z jej przednią torebką) oraz technikę fakoemulsyfikacji.

Technika fakoemulsyfikacji jest obecnie najbezpieczniejszą metodą. Wykorzystuje ona wibracje ultradźwiękowe do rozbicia i rozdrobnienia zwyrodniałej soczewki, by następnie wyssać powstałe masy. Jest metodą o dużej skuteczności i małym ryzyku powikłań pooperacyjnych. Dojście do soczewki uzyskuje się po wykonaniu niewielkiego nacięcia – 2-3 mm, dzięki czemu okres rekonwalescencji jest bardzo krótki. Z chwilą jej wynalezienia, istniejące wcześniej poglądy na temat tego, że aby usunąć zaćmę musi ona dojrzeć zostały zmienione. Metoda fakoemulsyfikacji umożliwia bowiem usuwanie już wczesnych stadiów zaćmy. Jest to bardzo istotne, gdyż dzięki temu czas zmniejszonego komfortu życia pacjenta ulega skróceniu. Jedynym minusem a poprzez to ograniczeniem tej metody są duże koszty wykonania zabiegu.

Wypowiedź okulisty na temat zaćmy