Kurza ślepota – jakie są przyczyny, objawy i jak wygląda leczenie ślepoty zmierzchowej?

Hemeralopia – kurza ślepota – co to jest?

Kurza ślepota, w terminologii medycznej znana jako ślepota zmierzchowa, niedowidzenie zmierzchowe hemeralopia lub nyktalopia, jest zaburzeniem widzenia charakteryzującym się nieprawidłową adaptacją oka w warunkach ograniczonego oświetlenia, np. o zmierzchu. Kurza ślepota to objaw retinopatii barwnikowej.

Zdolność widzenia zawdzięczamy skupionym w siatkówce wyspecjalizowanym komórkom receptorowym – czopkom i pręcikom. Komórki te zawierają tzw. barwniki wzrokowe, czyli substancje, które pod wpływem kontaktu z fotonami (cząstkami światła widzialnego) zmieniają swoje właściwości fizykochemiczne, doprowadzając do pobudzenia receptora i przekazania sygnału do ośrodków wzrokowych w mózgu. Substancje te w procesie widzenia "zużywają się", doprowadzając do zaburzeń widzenia, a do ich przywrócenia konieczna jest witamina A.

Czopki i pręciki różnią się lokalizacją i funkcją. Czopki położone są w centralnym miejscu siatkówki, tzw. plamce żółtej i odpowiedzialne są głównie za widzenie w wysokiej rozdzielczości oraz percepcję barw. Do aktywacji wymagają względnie dużego natężenia światła. Pręciki rozmieszczone w bardziej obwodowych partiach siatkówki liczebnością znacznie przewyższają czopki. Są one znacznie bardziej czułe i pobudzane są również w świetle rozproszonym i w warunkach słabego oświetlenia, nie mają jednak zdolności tworzenia ostrego obrazu. To właśnie funkcja pręcików zostaje w kurzej ślepocie zachwiana. Zależnie od nasilenia zaburzenia wzroku, widzenie w warunkach małego natężenia światła staje się niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Ślepota zmierzchowa – przyczyny i objawy nyktalopii

Do rozwoju wady wzroku, jaką jest kurza ślepota, doprowadzić mogą czynniki, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie opisanych wyżej pręcików. Do grupy tej należą zarówno zaburzenia nabyte, związane z wpływem środowiska, jak również choroby wrodzone. Wśród najczęściej spotykanych przyczyn kurzej ślepoty wymienić możemy:

• niedobór witaminy A, który skutkuje upośledzeniem regeneracji barwnika wzrokowego pręcików – rodopsyny; niski poziom witaminy wynika z niedostatecznego, nieprawidłowego odżywiania (problem powszechny w krajach rozwijających się, w Polsce obserwowany rzadziej) oraz ze stanów upośledzonego wchłaniania tłuszczów w przewodzie pokarmowym, np. u osób z ciężką niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki, chorobami dróg żółciowych, mukowiscydozą lub po przebytych operacjach skutkujących wyłączeniem z pasażu jelitowego znacznej części jelita cienkiego;
• niedobór żelaza i cynku, które pośrednio wpływają na upośledzenie wchłaniania witaminy A z jelit oraz jej metabolizm;
• dziedziczne zaburzenia funkcjonowania i choroby siatkówki – tzw. retinopatia barwnikowa (łac. retinitis pigmentosa), które na drodze niezależnej od witaminy A skutkują uszkodzeniem pręcików i innych komórek siatkówki, prowadząc do stopniowego pogorszenia widzenia; niedowidzenie zmierzchowe, czyli słabe widzenie po zmroku, jest zwykle jednym z pierwszych objawów kurzej ślepoty.

Inne choroby oczu, które upośledzają zdolność widzenia w słabym świetle, to: zaćma, retinopatia cukrzycowa, choroby rogówki lub znaczna krótkowzroczność. Jeżeli mamy do czynienia z kurzą ślepotą na jedno oko, mogło dojść do odwarstwienia się siatkówki.

Kurza ślepota – jakie badania na hemeralopię wykonać?

Każdy przypadek ślepoty zmierzchowej wymaga przeprowadzenia dokładnej diagnostyki i badań okulistycznych, jest to bowiem jedynie objaw, który może rozwinąć się w przebiegu różnych chorób. Ustalenie źródeł dolegliwości pozwala z jednej strony opracować optymalny plan działań terapeutycznych, z drugiej natomiast ułatwia ustalenie rokowania.

W pierwszej kolejności pod uwagę bierze się najczęstsze przyczyny kurzej ślepoty. Aby je wykluczyć, po zebraniu szczegółowego wywiadu lekarz powinien przeprowadzić pełne badanie okulistyczne, obejmujące zarówno tak podstawowe elementy, jak: badanie ostrości wzroku (refraktometria), badanie pola widzenia (perymetria), badania dna oka (oftalmoskopia) czy badanie w lampie szczelinowej, jak również (w przypadku stwierdzenia szczególnych wskazań) techniki bardziej zaawansowane, w tym optyczną tomografię koherencyjną (OCT) lub elektrookulografię (EOG). W zależności od podejrzewanej przyczyny dolegliwości, zasadne bywa wykonanie badań laboratoryjnych – np. poziomu witaminy A w przypadku podejrzenia jej niedoboru.

W przypadku kurzej ślepoty testy genetyczne przeprowadza się w przypadkach, gdy wywiad i badanie lekarskie tworzą obraz kliniczny charakterystyczny dla jednej z dziedzicznych przyczyn niedowidzenia zmierzchowego.

Z badaniami nie należy zwlekać, jeśli mamy do czynienia z kwestią kurza ślepota a prawo jazdy. Słabe widzenie w ciemności i pogorszenie wzroku wieczorem u kierowcy może powodować zagrożenie na drodze. Kierowcy zawodowi kierowani są również na badanie olśnienia i widzenia zmierzchowego.

Czytaj również: Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Kurza ślepota – leczenie

Sposób leczenia kurzej ślepoty zależy od przyczyny rozwoju objawów. Od ostatecznego rozpoznania uzależniona jest też skuteczność leczenia.

W przypadkach zaburzonego widzenia w ciemności powstającego na tle niedoboru składników pokarmowych, poprawę przynosi ich suplementacja. W takich sytuacjach zaleca się zwiększenie spożycia witaminy A na oczy, żelaza oraz cynku. Do produktów bogatych w witaminę A należą marchew, pomidor czy zielone warzywa liściaste, natomiast cynk i żelazo można znaleźć między innymi w:orzechach, warzywach strączkowych, wątrobie i czerwonym mięsie.

W przypadku innych przyczyn opisywanego problemu ze wzrokiem po zmroku dolegliwości suplementacja witaminy A wprawdzie może przynieść pewną poprawę, generalnie jednak jest nieskuteczna. Dotyczy to zwłaszcza zaburzeń genetycznych przebiegających ze zwyrodnieniem siatkówki, np. retinitis pigmentosa. Nie opracowano dotąd metod skutecznie w tych przypadkach powstrzymujących pogorszenie wzroku. Podejmuje się próby terapii z użyciem substancji o charakterze antyoksydantów (np. nienasycone kwasy tłuszczowe) i niektórych leków, np. acetazolamidu.

Jeżeli chodzi o kurzą ślepotę, operację przeprowadza się w przypadku gorszego widzenia w ciemności, które jest wtórne do innych chorób oczu (zaćmy, uszkodzeń rogówki, retinopatii cukrzycowej).

W przypadku kurzej ślepoty, okulary odpowiednio dobrane przez lekarza poprawią komfort widzenia w nocy i wieczorem.

Wypowiedź okulisty na temat kurzej ślepoty