Zachłystowe zapalenie płuc – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Co to jest zachłystowe zapalenie płuc i jak szybko się rozwija?

Zachłystowe zapalenie płuc (zespół Mendelsona) to rodzaj chemicznego zapalenia płuc, w przebiegu którego pojawiają się nacieki na płucach i wysięk na pęcherzykach płucnych. RTG klatki piersiowej uwidacznia zagęszczenie miąższu płucnego. Najczęściej mamy do czynienia z zachłystowym zapaleniem płuc u dzieci do 5. roku życia, jednak schorzenie może rozwinąć się również u dorosłych i osób starszych. Bezpośrednią przyczyną omawianej choroby płuc jest aspiracja treści żołądkowej do drzewa oskrzelowego i płuc. U niemowląt może dojść do niej np. podczas zakrztuszenia przy karmieniu, zachłystowe zapalenie płuc u osób starszych bywa konsekwencją typowych dla wieku podeszłego problemów z połykaniem czy uzębieniem.

Zachłystowe zapalenie płuc rozwija się szybko, przykładowo, u noworodków, które połknęły płyn owodniowy podczas porodu objawy mogą pojawić się już w pierwszej dobie po narodzinach. Bezpośrednią przyczyną jest zakażenie bakteriami z rodziny Streptococcus pneumoniae, choć zdarza się także, że za infekcję odpowiedzialne są Staphylococcus aureus, które do płuc przedostają się wraz z krwią.

Sprawdź również: Odkrztuszanie plwociny (flegmy)

Śmiertelność przy zachłystowym zapaleniu płuc jest niska, w większości przypadków dolegliwości mijają po 2–3 dniach. Istnieje ryzyko rozwoju ostrej niewydolności oddechowej i obrzęku płuc, co stanowi poważne zagrożenie dla życia. groźnym powikłaniem choroby jest także zakażenie ogólnoustrojowe. Schorzenie jest najbardziej niebezpieczne dla małych dzieci, u których objawy mogą być niecharakterystyczne, co utrudnia prawidłową i szybką diagnostykę.

Z uwagi na mechanizm powstawania stanu zapalnego choroba bywa nazywana również aspiracyjnym zapaleniem płuc.

Przyczyny zachłystowego zapalenia płuc

Wśród sytuacji predysponujących do zachłystowego zapalenia płuc wymienić należy przede wszystkim:

• zatrucie etanolem – nadużywanie alkoholu i innych używek oraz pozycja leżąca w stanie silnego upojenia alkoholowego sprzyjają aspirowaniu treści z żołądka do układu oddechowego;
• utrata przytomności, ciężki stan ogólny, wymagający leczenia na oddziale intensywnej terapii, a także reanimacja;
• płukanie żołądka – jest to zabieg stosowany w zatruciach, do których dochodzi drogą pokarmową, można go wykonać do 1 godziny od momentu zażycia trującej substancji (polega on na napełnianiu żołądka wodą z użyciem sondy z następowym odsysaniem treści);
• choroby neurologiczne, przebiegające z upośledzeniem odruchu kaszlowego;
• refluks żołądkowo-przełykowy spowodowany rozluźnieniem dolnego zwieracza przełyku; jest on przyczyną mikroaspiracji treści przewodu pokarmowego do dróg oddechowych;
• żywienie przez sondę dożołądkową;
• konieczność znieczulenia ogólnego i związana z tym intubacja;
• achalazja przełyku – jest to choroba motoryczna przełyku, w której brak perystaltyki ściany przełyku w połączeniu z upośledzeniem rozkurczu dolnego zwieracza przełyku doprowadza do zwężenia jego dolnego odcinka z poszerzeniem światła powyżej zwężenia;
• wrodzone malformacje tchawiczo-przełykowe;
• atrezja dwunastnicy – schorzenie to polega na wrodzonym zwężeniu lub zamknięciu światła dwunastnicy i w 30% dotyczy dzieci z zespołem Downa (po urodzeniu u noworodka wada ta objawia się silnymi wymiotami i wzdęciem brzucha po każdym podaniu pokarmu, co może być przyczyną zachłyśnięcia się dziecka);
• wcześniactwo – zachłystywanie się płynem owodniowym lub pokarmem przez wcześniaki, u których odruch kaszlowy jest upośledzony, może być przyczyną rozwinięcia przez nie zapalenia płuc już w niedługim czasie po porodzie.

Stosunkowo częste jest również zachłystowe zapalenie płuc po wymiotach.

Objawy zachłystowego zapalenia płuc

Objawy zachłystowego zapalenia płuc w większości pokrywają się z objawami typowego zapalenia płuc. Należą do nich przede wszystkim:

• wysoka gorączka (> 38°C),
• dreszcze,
• zlewne poty,
• osłabienie,
• kaszel z odkrztuszaniem ropnej plwociny,
• duszność,
• przyspieszony oddech,
• ból w klatce piersiowej.

Aspiracja kwaśnej treści pokarmowej powoduje podrażnienie śluzówki dróg oddechowych przez sok żołądkowy, prowadzące do przewlekłego stanu zapalnego objawiającego się chrypką, kaszlem i świszczącym oddechem. Ponadto zachłyśnięcie może być przyczyną wystąpienia ostrego zapalenia oskrzelików u dorosłych. Jest to schorzenie charakteryzujące się martwicą i obrzękiem nabłonka, a także obecnością śluzu i wysięków w świetle oskrzelików.

Objawy zachłystowego zapalenia płuc u noworodków i niemowląt bywają mniej typowe. Uwagę rodzica powinny zwrócić:

• problemy z karmieniem,
• rozdrażnienie,
• płaczliwość.

Zachłystowe zapalenie płuc u dzieci starszych objawia się podobnie jak u dorosłych. Dziecko może skarżyć się dodatkowo na ból brzucha, ból w klatce piersiowej przy wdechu, osłabienie, obecność ropnej wydzieliny w drogach oddechowych odkrztuszanej przy kaszlu.

Diagnostyka zachłystowego zapalenia płuc

W badaniu fizykalnym pacjenta podczas opukiwania pól płucnych występuje stłumienie odgłosu opukowego. W osłuchiwaniu obecne mogą być rzężenia lub wzmożenie szmeru oddechowego. Powyższe objawy wraz z charakterystycznym wywiadem chorobowym lub okolicznościami związanymi z rozpoczęciem infekcji mogą nasunąć lekarzowi podejrzenie zachłystowego zapalenia płuc.

U każdego pacjenta przyjętego do szpitala z takim podejrzeniem należy wykonać RTG klatki piersiowej, które może ukazać lite nacieki zapalne, zajmujące segment lub płat płuca bądź zmiany wieloogniskowe i cechy rozpadu.

Bronchofiberoskopia jest badaniem wykorzystywanym do pobrania materiału ze światła oskrzeli, służy także do ewakuowania zalegającej wydzieliny lub treści przewodu pokarmowego (w przypadku zachłyśnięcia). Wykorzystywana jest także jako badanie pomagające w różnicowaniu nowotworów płuca, zachłyśnięcia czy zwężenia oskrzeli.

Bronchofiberoskopia jest badaniem endoskopowym, które swoim zasięgiem obejmuje światło tchawicy i dużych oskrzeli. Wykonywane jest poprzez wprowadzenie przez jamę nosową lub jamę ustną giętkiego instrumentu, zakończonego niewielką kamerą, dzięki której lekarz prowadzący badanie może obserwować światło dróg oddechowych na ekranie monitora. Badanie to umożliwia nie tylko pobranie popłuczyn oskrzelowo-pęcherzykowych, ale także wykonanie biopsji ściany oskrzeli oraz przezoskrzelowej biopsji płuca.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie

Leczenie zachłystowego zapalenia płuc

Ze względu na ciężki przebieg choroby i ryzyko wystąpienia groźnych powikłań po zachłystowym zapaleniu płuc, leczenie odbywa się w warunkach szpitalnych.

W podejmowaniu próby terapii zachłystowego zapalenia płuc należy mieć na uwadze przede wszystkim, iż jest to zapalenie o etiologii bakteryjnej mieszanej, tzn. dochodzi do zakażenia jednocześnie bakteriami tlenowymi i beztlenowymi, stąd konieczność prowadzenia szerokowidmowego leczenia przeciwbakteryjnego. Antybiotyk na zachłystowe zapalenie płuc to początkowo środek z grupy penicylin, możliwe jest także stosowanie klindamycyny oraz metronidazolu.

Istotne jest, aby zaaspirowaną treść (o ile to możliwe) niezwłocznie ewakuować z drzewa oskrzelowego. Niekiedy konieczna bywa także intubacja i tlenoterapia.

Zachłystowe zapalenie płuc u dzieci – wypowiedź neonatologa