Bilans zdrowia dziecka – na czym polega, kiedy się odbywa?

Bilans zdrowia – w jakim wieku?

Pierwszy bilans jest przeprowadzany zaraz po urodzeniu, na oddziale noworodkowym, następne bilanse są m.in. w: 2., 4., 6. i 10. roku życia dziecka. Każdy bilans ma swoją specyfikę, wynikającą z wieku malucha oraz fazy rozwoju i funkcji, jakie dziecko pełni, bądź do jakich się przygotowuje.

Rodzic powinien pamiętać, by zabrać ze sobą na każdy bilans niezbędne dokumenty dziecka – książeczkę zdrowia dziecka, ewentualnie ubezpieczenie, a w przypadku wystąpienia jakichkolwiek chorób u dziecka – zaświadczenia o przebytych chorobach, wszelkie badania oraz wypis ze szpitala.

Wnioski z poszczególnych bilansów są wpisywane do dokumentacji medycznej dziecka.

Bilans zdrowia a wiek dziecka

Jak wspomniano, każdy bilans ma swoją specyfikę, wynikającą z wieku dziecka, fazy rozwoju oraz funkcji, jakie dziecko pełni i do jakich się przygotowuje.

Pierwsze bilanse dziecka – na czym polegają?

Bilans zdrowia polega na okresowym badaniu profilaktycznym dziecka, a wiek badania i jego zakres jest regulowany w odpowiednich przepisach, rozporządzeniami ministra zdrowia (1, 2).

Pierwszy bilans zdrowia dziecka, tzw. „bilans zero” (bilans zdrowia noworodka) przeprowadza się tuż po jego urodzeniu, w szpitalu. Wówczas poza rutynowym badaniem fizykalnym dziecka, pomiarami masy ciała, długości, obwodu klatki piersiowej i głowy, wykonuje się również badanie przesiewowe słuchu, badanie pulsoksymetrem oraz pobiera krew na badania w kierunku wrodzonych wad metabolicznych, a także wrodzonej niedoczynności tarczycy, mukowiscydozy i fenyloketonurii. W zależności od czynników ryzyka, czasu urodzenia dziecka (wcześniactwo) i wyników pierwszego badania fizykalnego, takie badania przesiewowe czasami rozszerza się o wykonanie echa serca czy USG jamy brzusznej.

Po opuszczeniu przez dziecko szpitala bilansu zdrowia dokonuje położna – głównie pomiaru masy ciała i długości, a także lekarz POZ. Bilans u lekarza POZ powinien odbyć się pomiędzy 1. a 4. tygodniem życia dziecka. Zgodnie z przepisami, porada patronażowa lekarza podstawowej opieki zdrowotnej obejmuje badanie podmiotowe i przedmiotowe, z uwzględnieniem rozwoju fizycznego, pomiaru obwodu głowy, oceny żółtaczki, podstawowej oceny stanu neurologicznego (w tym napięcia mięśni) oraz badania w kierunku wykrywania wrodzonej dysplazji stawów biodrowych – wydaje się skierowanie do poradni preluksacyjnej na USG.

Lekarz zapoznaje się z dokumentacją okołoporodową i bada dziecko. Wykonywana jest kontrola jamy ustnej, uszu, czynności serca, płuc, brzuchu i krocza. Zwraca uwagę przede wszystkim na: żywotność, napięcie mięśniowe, symetryczne ułożenie ciała, odruchy bezwarunkowe – odruch ssania, szukania, Moro, chwytny, chodu automatycznego oraz podparcia (podczas badania stanu układu nerwowego). Ocieniany jest również kolor, napięcie skóry oraz stan pępka – aby wykluczyć stan zapalny. Podczas wizyty lekarz przypomina o obowiązkowych szczepieniach do ukończenia 6. tygodnia życia dziecka oraz o konieczności wizyty u ortopedy, na specjalistyczne badanie stawów.

Przez następne miesiące ważne jest monitorowanie rozwoju psychoruchowego, pomiaru masy oraz długości ciała, obwodu główki oraz klatki piersiowej, profilaktyka przeciwkrzywicza, obserwacja wyrzynania się zębów oraz badanie wzroku i słuchu.

Kolejny bilans w POZ powinien odbyć się pomiędzy 2. a 6. miesiącem życia dziecka (w terminie szczepień ochronnych) i obejmuje badanie lekarskie, które uwzględnia rozwój dziecka. Dokonuje się pomiarów masy i długości ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej oraz oceny wielkości ciemienia przedniego. Lekarz powinien także ocenić stan neurologiczny i wiek zębowy. U chłopców powinno odbyć się badanie obecności jąder w mosznie, a u wszystkich dzieci – test rozwoju reakcji słuchowych. W przypadku nieprawidłowego wyniku testu lub stwierdzenia przynależności do grupy ryzyka uszkodzenia słuchu, trzeba wydać skierowanie do specjalistycznej diagnostyki audiologicznej lub foniatrycznej.

Następny bilans powinien odbyć się, gdy dziecko skończy 9 miesięcy. Wtedy odbywa się badanie lekarskie z uwzględnieniem tempa rozwoju fizycznego i dokonuje się pomiarów: masy i długości ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej. Lekarz powinien na tym bilansie także ocenić, czy wykonano szczepienia ochronne zgodnie z kalendarzem szczepień, a także przeprowadzić test rozwoju reakcji słuchowych.

Kolejny bilans u dziecka przeprowadza się w wieku 12 miesięcy – wówczas lekarz przeprowadza pomiary: masy i długości ciała, obwodu głowy i klatki piersiowej, a także ocenia wykonanie szczepień ochronnych, zgodnie z kalendarzem szczepień. Do jego obowiązków należy także przeprowadzenie testu rozwoju reakcji słuchowych i pomiar ciśnienia tętniczego krwi.

Bilans zerowy noworodka – video z ekspertem

Bilans zdrowia dwulatka

Podczas bilansu dwulatka oprócz badań, jakie należało wykonać rok wcześniej, należy wykonać test Hirschberga w kierunku wykrywania zeza oraz rutynowe badanie wzroku.

Wizyta u lekarza zaczyna się od zebrania wywiadu dotyczącego dotychczasowego zdrowia dziecka, przebytych chorób, karty szczepień dziecka, a następnie przechodzi się do badania przedmiotowego dziecka. Podczas bilansu szczególną uwagę zwraca się na rozwój fizyczny dziecka – siatki centylowe, oraz psychomotoryczny, wspomniane wyżej badanie wzroku (wczesne wykrycie wad, np. zez) oraz wykrycie wad wrodzonych, które nie zostały do tej pory stwierdzone.

Co powinno umieć dwuletnie dziecko? Dwulatek sprawnie chodzi i biega, wchodzi oraz schodzi samodzielnie ze schodów. Potrafi sam jeść, kiedy jest najedzony informuje o tym za pomocą prostych słów, takich jak „już”, „koniec”, buduje proste zdania i zaczyna rozumieć własne potrzeby.

Bilans zdrowia czterolatka

Kolejny bilans wykonuje się w 4. roku życia dziecka. Z nowych rzeczy dochodzi obowiązkowa ocena higieny jamy ustnej. Rodzice są pytani o zdrowie dziecka w ciągu ostatnich 2 lat. Jak podczas każdego bilansu zdrowia, dziecko jest mierzone i ważone, a pomiary są sprawdzane na siatkach centylowych. Oceniany jest rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny oraz psychomotoryczny.

Orientacyjnie jest badany wzrok, słuch oraz mowa, a przy zdiagnozowaniu zaburzeń dziecko kierowe jest do specjalisty. Oceniana jest również postawa ciała czterolatka (w celu wykluczenia skrzywienia kręgosłupa), ustawienie kończyn i stóp oraz stan uzębienia mlecznego.

Bilans zdrowia sześciolatka

W wieku 5 lub 6 lat wykonuje się bilans gotowości szkolnej. Lekarz, prócz standardowych pomiarów, ocenia u dziecka ostrość wzroku, bada w kierunku wykrycia zeza (test Hirschberga), mierzy ciśnienie tętnicze, sprawdza, czy nie ma wad postawy, u chłopców bada obecność jąder w mosznie. Dokonuje się wtedy kwalifikacji, czy dziecko jest zdolne do pójścia do szkoły i uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego, ocenia się także lateralizację (m.in. czy dziecko jest lewo- czy praworęczne).

W przypadku wystąpienia istniejących nieprawidłowości, podejmowane są działania rehabilitacyjne lub leczenie, które mają zapobiec przyszłym trudnościom z ew. nieprzystosowaniem się dziecka do nauki w szkole.

Czynniki ryzyka opóźnienia zdrowotnej dojrzałości szkolnej to:

• wady wrodzone,
• zez oraz niedowidzenie obuoczne,
• wady słuchu,
• opóźnienie mowy,
• zahamowania psychoruchowe,
• nadpobudliwość,
• choroby przewlekłe, które wymagają stałego leczenia.

Podczas tego bilansu dokonywana jest kwalifikacja dziecka do grup na zajęcia wychowania fizycznego.

Bilans zdrowia dziesięciolatka

W trzeciej klasie szkoły podstawowej dokonywana jest ocena poziomu rozwoju dziecka, stanu jego zdrowia i jego przystosowania do szkoły oraz środowiska społecznego. Tak jak podczas wcześniejszych bilansów, zbierany jest wywiad od rodziców: czy dziecko prowadzi zdrowy, higieniczny tryb życia oraz odżywiania, czy nie ma zaburzeń koncentracji uwagi, emocjonalnych, jak czuje się w klasie i szkole. W badaniu ocenia się stan uzębienia, wady postawy, tarczycę, rozwój wtórnych cech płciowych szczególnie u dziewcząt (rozwój piersi).

Ostatnie bilanse zdrowia dziecka

Ostatni bilans zdrowia odbywa się w szkole ponadpodstawowej. Wówczas oprócz badania lekarskiego pojawiają się informacje od wychowawcy szkolnego, rodzica oraz pielęgniarki, dotyczące zdrowia i zachowania dziecka. Lekarz podczas badania, oprócz pomiarów masy ciała i wzrostu (z wyliczeniem wskaźnika BMI), ocenia ostrość wzroku, słuch, bada postawę, ocenia proces dojrzewania płciowego, skórę, uzębienie, prowadzi poradnictwo odnośnie zdrowego stylu życia, analizuje dostępną dokumentację medyczną, edukuje odnośnie konieczności przeprowadzenia szczepień ochronnych, kwalifikuje do zajęć wychowania fizycznego, ocenia ewentualne przeciwwskazania do dalszego kształcenia i wyboru zawodu, a także przyszłego rodzicielstwa.

Czy bilans zdrowia dziecka jest obowiązkowy?

Bilanse zdrowia nie są obowiązkowe, są to badanie planowe, warto jednak je wykonywać, gdyż podczas takiego badania można ocenić stan zdrowia dziecka, uzyskać poradę i wskazówki co do dalszego postępowania. Jest o tyle istotne, jeśli dziecko rzadko choruje i rzadko bywa u lekarza. Na wizytę u lekarza należy przynieść książeczkę zdrowia dziecka, aby w niej lekarz mógł odnotować wyniki bilansu zdrowia. Wczesne wykrycie wielu zaburzeń, np. zaburzeń wzrostu czy postawy ciała umożliwia szybkie rozpoczęcie rehabilitacji i skuteczne leczenie.

współpraca: położna Małgorzata Łęgosz