Leki psychotropowe to bez wątpienia jedna z grup preparatów farmaceutycznych, które budzą w nas niepokój. Wciąż panuje przekonanie, że są one stosowane wyłącznie w ciężkich chorobach psychicznych i powodują mnóstwo skutków ubocznych. Prawda jest jednak inna, a po same leki psychotropowe warto sięgnąć nie tylko w terapii schorzeń psychiatrycznych, ale również np. przy określonych dolegliwościach bólowych. Dowiedz się, czym są i jak działają leki psychotropowe, a także jakie skutki uboczne mogą powodować i czy faktycznie trzeba się ich bać.
Leki psychotropowe – nazwy, rodzaje, sposób działania, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne
Spis treści
Co to są środki psychotropowe?
Leki psychotropowe to preparaty zawierające substancje aktywne, zdolne do przenikania bariery krew – mózg i oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy. Stosowane są w wielu stanach chorobowych, nie tylko tych natury psychicznej, ale również m.in. przy zaburzeniach snu czy w określonych dolegliwościach bólowych.
Wbrew niektórym opiniom leki psychotropowe nie uszkadzają psychiki, a wręcz odwrotnie – mogą wykazywać działanie protekcyjne na neurony i inne struktury OUN. Warto również pamiętać, że zdecydowana większość tego typu środków nie uzależnia, ani nie powoduje nadmiernego pobudzenia.
Wskazania do stosowania leków psychotropowych
Leki psychotropowe przepisywane są pacjentom w przebiegu wielu schorzeń natury psychicznej. Mogą być pomocne w leczeniu depresji, zaburzeń odżywiania, stanów lękowych, ataków manii. Ich przyjmowanie konieczne jest również m.in. w chorobie afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii.
Należy pamiętać, że leki psychotropowe dają najlepszy efekt w połączeniu z odpowiednio prowadzoną psychoterapią, podczas której pacjenci uczą się pokonywania trudności dnia codziennego.
Rodzaje leków psychotropowych
Leki psychotropowe to szeroka grupa preparatów farmaceutycznych, które ze względu na sposób oddziaływania na organizm i OUN można podzielić na kilka głównych grup:
- leki psychotropowe przeciwdepresyjne (tymoleptyczne),
- leki psychotropowe normotymiczne,
- leki psychotropowe przeciwpsychotyczne (neuroleptyczne),
- leki psychotropowe przeciwlękowe (anksjolityczne),
- leki psychotropowe prokognitywne (nootropowe),
-
leki psychotropowe nasenne.
Antydepresanty – co trzeba o nich wiedzieć?
To zdecydowanie największa i najbardziej powszechna grupa leków psychotropowych, które zaczęły być stosowane mniej więcej w połowie lat 50. ubiegłego wieku. Wśród leków przeciwdepresyjnych wyróżnia się kilka rodzajów, w zależności od tego, w jaki sposób oddziałują na znajdujące się w mózgu neuroprzekaźniki:
- inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI),
- selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – obecnie najczęściej stosowane,
- trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) – wykazują dodatkowo działanie cholinolityczne i antyhistaminowe,
-
inhibitory monoaminooksydazy (enzymu rozkładającego serotoninę i inne neuroprzekaźniki).
Warto pamiętać, że substancje psychotropowe z grupy leków przeciwdepresyjnych są wykorzystywane nie tylko w leczeniu depresji, ale również:
- zaburzeń odżywiania,
- bólów neuropatycznych,
- zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych,
Leki przeciwpsychotyczne
Jak sama nazwa wskazuje, leki te są stosowane w leczeniu różnego rodzaju psychoz (omamów, urojeń, schizofrenii). Ich działanie opiera się przede wszystkim na blokowaniu receptorów dopaminy. Stosowanie leków przeciwpsychotycznych stało się powszechne od momentu odkrycia chloropromazyny, która obecnie jest już stosowana stosunkowo rzadko, podobnie jak inne klasyczne neuroleptyki. Współcześnie najbardziej popularne są tzw. atypowe leki neuroleptyczne, zaliczane do preparatów nowej generacji.
Leki normotymiczne
Ta grupa leków psychotropowych wykorzystywana jest przede wszystkim do stabilizowania nadmierne podwyższonego nastroju pacjenta, między innymi w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, objawiającej się atakami manii. Leki psychotropowe normotymiczne wykorzystywane są także do łagodzenia ataków padaczki.
Najbardziej popularne leki psychotropowe z tej grupy to:
- węglan litu,
- karbamazepina,
-
kwas walproinowy.
Środki anksjolityczne i nasenne
Stosowanie leków psychotropowych jest konieczne również w stanach lękowych, m.in. w przebiegu zespołu stresu pourazowego. W tym celu wykorzystuje się leki psychotropowe z grupy benzodiazepin. Na czym polega ich działanie uspokajające i nasenne? Pobudzają one receptory GABA, hamując w ten sposób czynność komórek nerwowych. W ten sposób pacjenci przestają odczuwać lęk, stają się spokojniejsi, łatwiej zapadają w sen.
Oprócz benzodiazepin do leków psychotropowych przeciwlękowych zalicza się także takie substancje, jak:
- hydroksyzyna,
-
buspiron (uspokaja, ale nie usypia).
Z kolei do leków psychotropowych o działaniu nasennym zaliczamy:
- zaleplon,
- zolpidem,
-
zopiklon.
Działają one podobnie jak leki psychotropowe z grupy benzodiazepin, jednak w mniejszym stopniu oddziałują na receptory GABA. Celem przyjmowania leków psychotropowych z tej grupy jest krótkotrwałe leczenie zaburzeń snu.
Leki nootropowe
Celem przyjmowania leków psychotropowych o działaniu prokognitywnym jest przede wszystkim poprawa pamięci, koncentracji i innych podstawowych funkcji poznawczych. Zalicza się do nich nie tylko inhibitory enzymu odpowiedzialnego za rozkład acetylocholiny (m.in. rywastygminę), ale również środki poprawiające przepływ krwi w naczyniach mózgowych (np. winpocetynę).
Co należy wiedzieć przed zastosowaniem leków psychotropowych?
Przyjmowanie leków psychotropowych nie gwarantuje natychmiastowych efektów. W większości przypadków potrzebne jest co najmniej kilka tygodni, by zaobserwować pierwsze pozytywne skutki ich zażywania. Często także w przebiegu zaburzeń psychicznych czy innych schorzeń konieczne jest przetestowanie co najmniej kilku leków, zanim znajdzie się ten wykazujący skuteczny efekt na organizm.
Przed stosowaniem leków psychotropowych koniecznie należy poinformować lekarza o wszystkich chorobach współistniejących, w szczególności o chorobach układu sercowo-naczyniowego czy cukrzycy, między innymi ze względu na możliwe skutki uboczne przyjmowania leków psychotropowych.
Leki psychotropowe a spożywanie alkoholu
Przyjmując leki psychotropowe należy pamiętać, że niewskazane jest w tym okresie spożywanie napojów alkoholowych. Pomijając kwestię negatywnego wpływu alkoholu na organizm, zagrożenie wynika głównie ze względu na wysokie ryzyko interakcji z substancjami aktywnymi w lekach.
Zdecydowana większość z nich jest bowiem metabolizowana przez te same enzymy co etanol, a co za tym idzie – łączenie leków z alkoholem może powodować nasilenie ich działania, w tym również bardziej dotkliwe skutki uboczne, np. mocniejsze działanie nasenne. Co więcej, łączenie alkoholu z lekami psychotropowymi może skutkować wzrostem ciśnienia tętniczego krwi czy zaburzeniami rytmu serca.
Skutki uboczne leków psychotropowych
Jak każde leki, również substancje psychotropowe mogą powodować występowanie różnego rodzaju skutków ubocznych. Najczęściej pojawiają się one w trakcie kilku pierwszych tygodni przyjmowania leków psychotropowych i z czasem ustępują.
Do najczęściej zgłaszanych przez pacjentów skutków ubocznych zalicza się:
- nudności,
- zawroty głowy,
- spadek libido, zaburzenia erekcji i trudności z osiągnięciem orgazm,
- wzrost masy ciała (choć w przypadku leków przeciwdepresyjnych częściej obserwujemy pogorszenie apetytu i spadek masy ciała),
- senność lub bezsenność.
Omawiając kwestię skutków ubocznych stosowania psychotropów nie sposób nie wspomnieć o pojawiającym się u niewielkiego odsetka pacjentów złośliwym zespole neuroleptycznym. Jest on konsekwencją stosowania leków przeciwpsychotycznych i objawia się:
- zaburzeniami świadomości,
- pobudzeniem psychoruchowym i wzmożonym napięciem mięśniowym,
- tachykardią,
- wysoką gorączką,
-
wzrostem ciśnienia krwi.
Innym poważnym powikłaniem jest złośliwy zespół serotoninowy, pojawiający się u pacjentów przyjmujących duże dawki leków antydepresyjnych, najczęściej w połączeniu z innymi lekami wpływającymi na zwiększenie ilości serotoniny w przestrzeni międzysynaptycznej. Objawia się on:
- wymiotami,
- tachykardią,
- gorączką,
- biegunką,
- pobudzeniem,
- wzmożeniem potliwości,
-
drgawkami.
Czy leki psychotropowe uzależniają? W większości przypadków nie. Wyjątek stanowią tu jedynie przeciwlękowe – benzodiazepiny, dlatego zaleca się ich stosowanie przez możliwie najkrótszy czas.
Leki psychotropowe – video
Zdaniem eksperta
Psychiatria jest stosunkowo młodą specjalnością medyczną, wokół której istnieje wiele mitów oraz stereotypów. Jest tak np. w przypadku leków psychotropowych. Wynika to przede wszystkim z lęku spowodowanego niewiedzą.
Słowo „psychotropy” używane w języku codziennym zaczęło być stosowane blisko takich pojęć, jak narkotyki, coś złego, co może w niekorzystny sposób wpływać na to, co dla człowieka bardzo cenne: wolę, osobowość, świadomość albo stan psychiczny.
Słowo „psychotropy” składa się z dwóch części – psycho od psyche i tropowe, czyli takie, które mają powinowactwo do. Podobnie określa się lekarstwa stosowane przez kardiologa, gdzie człon cardio pochodzi od krążenia, serca – stąd nazwa kardiotropowe – mające odniesienie do układu krążenia. Leki psychotropowe zatem to takie, które mają wpływać na stan psychiczny, nastrój, aktywność, redukować lęk lub umożliwić spokojny sen w nocy.
Nie są to leki groźne, oczywiście, jak każde inne medykamenty mogą mieć pewne działania niepożądane. Jednak lekarze bardzo uważają, aby do nich nie dopuścić. Jeżeli tylko występuje ich podejrzenie, wtedy lek odstawia się, zmniejsza jego dawkę lub podejmuje się inne działanie zapobiegawcze.
Istnieją poglądy, że leki psychotropowe mogą zmieniać osobowość człowieka, tłumić, oszałamiać. Jest to po części prawda i nieprawda. Prawda, ponieważ takie sytuacje mogą być wywoływane skutkami ubocznymi leków – nadmierna sedacja, czyli nadmierne uspokojenie, które powoduje, że pacjent traci swoją żywotność, jednak w takich przypadkach lek lub jego dawka zostają zmienione. W większości jednak przypadków są to przesądy. Trudne jest oddzielenie, co jest osobowością człowieka, a co jest objawem choroby.
Leki na pewno modyfikują stan psychiczny, ale w sposób pozytywny, ponieważ są dobierane tak, aby nie ingerowały w poczucie „ja”, tożsamość lub osobowość człowieka. Na co dzień istnieje zatem więcej przesądów oraz lęków związanych z lekami psychotropowymi niż rzetelnej wiedzy.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Pawłowski M., Westphal Ł., Wesołowska A. Budowa chemiczna i mechanizm działania wybranych leków przeciwpsychotycznych. Czas. Apt. 2009; 10: 54–65.
- Mazurek-Patejuk I, Wybrane leki przeciwdepresyjne i o działaniu przeciwlękowym – praktyczne wskazówki stosowania i opisy przypadków, Psychiatry 2017; 14, 3: 135–142.
- Mutschler E. Farmakologia i toksykologia. Wrocław, Elsevier Urban & Partner 2013.
- Meder J., Tyszkowska M., Jarema M., Araszkiewicz A., Szafrański T. Leki przeciwpsychotyczne w praktyce lekarza psychiatry. Leczenie pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii lekoopornej. Psychiatr. Pol. 2008; XLII, 6: 859–873.
Opublikowano: 21.12.2022;
Oceń:
2.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Natalia Michalak
diagnosta laboratoryjny
Absolwentka kierunku analityka medyczna na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Prywatnie mama wesołej dwójki i pasjonatka zdrowego i aktywnego stylu życia. Dzięki swojemu wykształceniu doskonale wie, jak ważną rolę odgrywa w trosce o zdrowie i dobre samopoczucie odpowiednia profilaktyka, której niezbędnymi elementami są m.in. regularnie wykonywane badania laboratoryjne, odpowiednia dieta i aktywność fizyczna.
5
Komentarze i opinie (0)