Lekomania – przyczyny, objawy, skutki, leczenie

Marcin Setlak lekarz 19 października 2018

Lekomania polega na przyjmowaniu przez osobę uzależnioną nadmiernych ilości środków leczniczych. Przyczyn lekozależności może być wiele i jest to kwestia osobniczna. Najczęściej dochodzi do uzależnienia się pacjenta od benzodiazepin, barbituranów, opioidów czy leków przeciwbólowych (NLPZ). Jakie mogą być skutki lekomanii? Na czym polega leczenie uzależnienia od leków?

Uzależnienie od leków – jak wygląda leczenie? — Fotolia

Spis treści

Uzależnienia – od leków i inne – czy to choroba?
Lekomania – co to jest?
Leki uzależniające – grupy
Lekozależność – beznodiazepiny
Lekomania – przyczyny
Lekomania – objawy
Lekomania – skutki
Przedawkowanie leków – jakie powodują śmierć?
Jak wygląda leczenie lekomanii?
Lekomania – profilaktyka, pomoc uzależnionym
Uzależnienie od leków – opinia psychiatry

Uzależnienia – od leków i inne – czy to choroba?

Człowiek może uzależnić się od wszystkiego, co sprawia mu przyjemność. Przyjemność mogą dawać określone rzeczy, takie jak na przykład jedzenie, pewne czynności (zakupy, hazard) lub stany zmysłowe. Umiarkowane korzystanie z większości z nich przeważnie nie niesie za sobą skutków ubocznych, jednak wszystko w nadmiarze może powodować negatywne konsekwencje zdrowotne i psychiczne. Uzależnienie to stan, w którym dana osoba utraciła kontrolę nad wykonywaną czynnością i stanowi ona przeszkodę w normalnym, zdrowym funkcjonowaniu.

Uzależnienie jest chorobą, a nie oznaką słabej woli i jako takie powinno być leczone przez doświadczonych w tym zakresie lekarzy.

Co jeśli uzależnienie dotyczy substancji leczniczych? Czym jest lekomania? Jak pomóc osobie uzależnionej od leków?

Lekomania – co to jest?

Lekomania (inaczej zależność lekowa, lekozależność) to stan, w którym pacjent przyjmuje nadmierne ilości produktów leczniczych. Definicja lekomanii obejmuje wszystkie rodzaje środków leczniczych, których używanie może wiązać się z rozwojem uzależnienia i tolerancji na daną substancję.

Nadużywanie leków nie jest zjawiskiem rzadkim, statystyki dotyczące lekomanii w naszym kraju są przerażające. Polska znajduje się w europejskiej czołówce, jeśli chodzi o kupowanie i przyjmowanie leków wydawanych bez recepty – przyznaje się do tego około 90% obywateli naszego kraju.

Lekozależność jest groźnym nałogiem, który można zaliczyć do toksykomanii, powodującym zmiany metaboliczne, fizjologiczne i psychiczne. Należy pamiętać, że przyjmowanie leków przez dłuższy czas i w zbyt wysokich dawkach może przynosić efekty wyniszczające, takie jak w przypadku najniebezpieczniejszych narkotyków.

Osoba uzależniona w pierwszych fazach nałogu często nie zdaje sobie sprawy z problemu, przyjmuje dany lek, ponieważ czuje się po nim lepiej – jest to tak zwane przyzwyczajenie. W kolejnych fazach dana substancja staje się niezbędna do normalnego funkcjonowania, a jej odstawienie prowadzi do bardzo nieprzyjemnych skutków ubocznych – jest to faza nałogu.

Leki uzależniające – grupy

Leki uzależniające najczęściej przyjmowane przez chorych to: benzodiazepiny, barbiturany, opioidy, leki przeciwbólowe (nieopioidowe) czy leki hormonalne.

Lekomania często dotyczy kobiet w piątej dekadzie życia, hipochondryków, osób uzależnionych od innych substancji.

W ostatnim czasie coraz powszechniejszym zjawiskiem jest lekomania wśród młodzieży. Młodzi ludzie eksperymentują z substancjami tanimi, łatwymi do zdobycia i o pewnej czystości, takimi jak: dekstrometorfan, kodeina czy pseudoefedryna.

Lekozależność – beznodiazepiny

Benzodiazepiny to leki o działaniu uspokajającym, tłumiącym objawy lęku, nasennym, rozluźniającym mięśnie, przeciwdrgawkowym i anestetycznym.

Leki te przepisywane są przez lekarza między innymi w leczeniu zaburzeń lękowych czy w przypadku bezsenności. Mogą one także minimalizować objawy odstawienia alkoholu i stosuje się je w premedykacji pacjentów przed zabiegiem operacyjnym.

W większości przypadków benzodiazepiny zastąpiły barbiturany, które jeszcze jakiś czas temu były używane częściej. W porównaniu z nimi benzodiazepiny są dużo bezpieczniejsze i mają mniejszy potencjał uzależniający. Uzależnienie od benzodiazepin może dotyczyć około 2% osób przyjmujących leki z tej grupy codziennie przez ponad miesiąc.

Barbiturany i b enzodiazepiny nie są w Polsce łatwo dostępne, jednak lekoman bez problemu znajdzie sposoby na otrzymanie recept na dany lek.

Jeżeli chodzi o uzależnienie od benzodiazepin, objawy nie różnią się szczególnie od tych, które dotyczą uzależnienia od leków przeciwbólowych czy innych grup medykamentów i obejmują: wzrost tolerancji na dany lek lub grupę leków oraz objawy abstynencyjne w przypadku odstawienia.

Lekomania – przyczyny

Przyczyn lekomanii jest wiele; tak jak w przypadku innych uzależnień ludzie wpadają w jej sidła z różnych powodów. Dla jednych powodem będzie przesadna dbałość o swoje zdrowie, dla innych chęć eksperymentowania z różnymi doznaniami. Najbardziej uzależniające są leki euforyzujące, gdyż poprawiając nastrój, sprawiają, że znowu chcemy się tak poczuć.

Uzależnienie od leków uspokajających

Głównym powodem przepisywania przez lekarzy benzodiazepin jest leczenie lęku i zaburzeń snu. Ich używanie może przynieść choremu prawdziwą ulgę, dlatego nie jest mu łatwo pogodzić się z faktem, że nie powinien zażywać ich często i przez dłuższy okres czasu. Częstsze wizyty w gabinetach lekarskich, próba zdobycia dodatkowych recept to prosta droga do uzależnienia.

Uzależnienie od tabletek przeciwbólowych

Wśród leków przeciwbólowych dostępnych na rynku bez recepty możemy dostać bardzo popularne nieopioidowe leki, takie jak paracetamol, kwas acetylosalicylowy i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz opioidowe środki przeciwbólowe zawierające kodeinę. W przypadku obu tych grup leków może dochodzić do rozwoju uzależnienia. Jeszcze szybciej uzależnienie rozwija się w przypadku opioidów o średniej i silnej mocy działania. Dostępne są one jednak tylko na receptę i są rzadko przepisywane ze względu na swój potencjał uzależniający.

Co ciekawe, prawdopodobieństwo wystąpienia lekozależności jest różne u różnych osób i może zależeć od wielu czynników. Na przykład osoby przyjmujące morfinę jako lek uzależniają się od niej wolniej i mają słabsze objawy odstawienie od osób przyjmujących ją w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.

Lekomania – objawy

Uzależnienie lekowe to stan, w którym organizm do normalnego funkcjonowania wymaga pewnej substancji, której odstawienie powoduje bardzo nieprzyjemne skutki fizjologiczne i psychiczne. Objawy uzależnienia od leków są zwykle dość podobne, choć należy pamiętać, że niektóre substancje wywołują tylko uzależnienie psychiczne, a inne zarówno psychiczne, jak i fizyczne.

W przypadku uzależnienia od leków objawy to:

zwiększona tolerancja na daną substancję – wraz z czasem trwania kuracji lekiem zwiększa się na nią zapotrzebowanie organizmu, to znaczy, że na początku leczenia mniejsze dawki są zdolne do wywołania pożądanego efektu fizjologicznego (na przykład uśmierzenia bólu czy zredukowania lęku) niż po upływie pewnego czasu;
częste myślenie o leku, szukanie okazji do zażycia go;
przyjmowanie leku pomimo zakończenia kuracji danym preparatem;
wizyty u różnych lekarzy w celu zdobycia leku;
trzymanie leku przy sobie.

Pojawiają się również objawy abstynencyjne, gdy nie ma możliwości przyjęcia leku przez pewien czas, zależne od rodzaju leku i stopnia uzależnienia. Objawy abstynencyjne obejmują: niepokój i lęk, biegunkę, nudności i wymioty, bóle głowy, drżenia mięśni, majaczenia.

Lekomania – skutki

Człowiek uzależniony od medykamentów narażony jest na wiele zagrożeń związanych z nałogiem. Skutki nadużywania medykamentów mogą być różne w zależności od rodzaju przyjmowanej substancji.

Długotrwałe przyjmowanie danego leku najpierw prowadzi do uzależnienia psychicznego, które objawia się jako bardzo silna potrzeba jego przyjęcia, a brak medykamentu powoduje rozdrażnienie, nerwowość i problemy z koncentracją. W późniejszej fazie pojawia się uzależnienie fizyczne, dużo silniejsze, z którym trudniej sobie poradzić. Odstawienie środka powoduje wówczas objawy abstynencyjne, które mogą być groźne dla zdrowia i często wymagają leczenia.

Leki – w zależności od ich działania – mogą powodować powstawanie wrzodów żołądka, uszkadzać nerki i wątrobę, a także powodować dysfunkcję ośrodkowego układu nerwowego.

Przedawkowanie leków – jakie powodują śmierć?

Niekiedy pojawia się pytanie, jakie leki powodują śmierć? Każda substancja może być trucizną, wszystko zależy tylko i wyłącznie od dawki.

Do szczególnie niebezpiecznych leków zalicza się wspomniane już benzodiazepiny i barbiturany, zwłaszcza gdy są przyjmowane w formie dożylnej lub gdy miesza się je z alkoholem. Łatwo je przedawkować, co może prowadzić do śpiączki, uszkodzenia ośrodka oddechowego i śmierci.

Jak wygląda leczenie lekomanii?

Leki i lekomania to pojęcia nierozerwalnie ze sobą związane. Jak wygląda profilaktyka lekomanii? Jakie są sposoby leczenia lekomanii? Czy narkomania i lekomania wymagają takiego samego postępowania?

Uzależnienia lekowe mogą przybierać bardzo silne postacie, wymagające odpowiedniego postępowania terapeutycznego, składającego się z poniższych głównych części:

detoks (detox) lekowy – obejmuje on pobyt na oddziale toksykologicznym i pozwala unormować funkcje fizjologiczne organizmu, zaburzone przez leki przyjmowane w nadmiernych ilościach;
odwyk lekowy – terapia może być prowadzona na oddziałach i w wyspecjalizowanych ośrodkach; pozwala ona choremu zmierzyć się z problemem uzależnienia i porównać swoje doświadczenia z innymi ludźmi.

Odpowiednie leczenie uzależnień lekowych umożliwia choremu powrót do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie – pozwala mu rozpocząć na nowo swoje życie w społeczeństwie już bez uzależnienia.

Lekomania – profilaktyka, pomoc uzależnionym

Uzależnienia, takie jak lekomania, to coś, czemu zwykle można łatwo zapobiec. Główną rolę spełnia tutaj lekarz, który wypisuje leki przeciwbólowe lub nasenne mogące wywoływać uzależnienie. Powinien on zacząć terapię od środków bezpieczniejszych. Wykaz leków uspokajających, nasennych i przeciwbólowych jest obszerny i istnieje wiele naturalnych metod radzenia sobie ze stresem czy zaburzeniami snu. Tak więc w większości przypadków nie ma przymusu rozpoczynania terapii od silnych i bardziej szkodliwych środków. Najsilniejszy środek nasenny nie będzie odpowiednim lekiem w przypadku niewielkich problemów z zaśnięciem.

Gdy zachodzi konieczność sięgnięcia po mocniejsze środki, należy używać ich zgodnie z zaleceniami dołączonymi do opakowania lub tak jak zalecił lekarz. Nie wolno przekraczać dobowej dawki, brać leku przez okres dłuższy niż ten zapisany w ulotce, czy celowo zmieniać lekarza w celu otrzymania nowej recepty.

Pomoc chorym uzależnionym od leków nie jest łatwa, dlatego tak ważne jest niedopuszczenie do rozwinięcia uzależnienia. Istnieje wiele ośrodków, które specjalizują się w pomocy osobom uzależnionym od leków.

Uzależnienie od leków – opinia psychiatry

Zdaniem eksperta

Rafał Pniewski psychiatra

Niektóre leki stosowane w psychiatrii mają potencjał uzależniający. Bardzo często uzależnienie rozwija się podstępnie, poza świadomością czy wolą pacjenta. Polega na wzroście tolerancji na lek, potrzebie używania coraz większej jego dawki. Pojawiają się również objawy wynikające z odstawienia, które dają o sobie znać, kiedy poziom leku we krwi zaczyna spadać.

Problem polega na tym, że objawy z odstawienia bardzo przypominają te nerwicowe, lękowe, mogą to być również zaburzenia snu. Może to być złudne oraz utwierdzać w tym, że są to objawy choroby, od których przyjmowanie leku się zaczęło i należy go zażywać dalej. Wyjściem z tej sytuacji jest odstawienie medykamentu przeprowadzone pod kontrolą lekarza.

Leki uzależniające to te z grupy przeciwlękowych i nasennych. Leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne oraz neuroleptyki nie uzależniają. Jest to czasem mylone w związku z tym, że po pierwsze leki stosowane są długoterminowo, przez kilka lat. Po drugie leczone choroby często przebiegającymi z nawrotami. Jeżeli pacjent stosuje lek przeciwdepresyjny przez długi okres czasu, nie oznacza, że się uzależnił, po prostu jest to konieczne, aby zapobiegać jej ponawianiu się. Jeśli pacjent przestał przyjmować lek i nastąpił nawrót objawów depresyjnych nie oznacza to uzależnienia i niemożności funkcjonowania bez leku. Może to po prostu wskazywać na to, że pacjent nie czuje się zbyt komfortowo po jego odstawieniu.

Aby uniknąć ryzyka uzależnienia, warto pytać lekarza wprost o to, czy dany lek może mieć takie właściwości oraz pilnować, aby farmaceutyk z grupy uzależniającej był stosowany przez krótki okres czasu.

Bibliografia

W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.

Łuka M., Wokół nadużywania leków, Wydanie 1. Wydawnictwo Wokół, Warszawa 2011.
Brewer J., Neurologia zachcianek, Wydanie 1. Wydawnictwo V ital, Białystok 2018.
Rang H. P., Dale M. M., Farmakologia Rang i Dale, Wydanie 1, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
Jarema M., Uzależnienia i substancje psychoaktywne w praktyce lekarza POZ. Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2018.
Jarema M., Rebe-Jabłońska J., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
Wciórka J., Rybakowski J., Pużyński S., Psychiatria, Tom II. Psychiatria kliniczna. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011.

Opublikowano: 19.10.2018;

Oceń:

4.3

Marcin Setlak

lekarz

Absolwent Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Aktywnie uczestniczył w działalności wielu studenckich kół naukowych. Szczególnie zainteresowany tematyką neurochirurgii, neurologii i psychiatrii. W wolnych chwilach zgłębia sekrety botaniki. Lubi podróżować i czytać książki.