Chrapanie – przyczyny, leczenie, zapobieganie, domowe sposoby

Chrapanie – czym jest?

Chrapanie, jak każdy wydawany przez nas dźwięki, jest niczym innym, jak drganiem powietrza przekształcanym w falę dźwiękową. Gdy mówimy, powietrze przedostając się przez struny głosowe jest wprawiane w drgania, a następnie przy użyciu języka oraz mięśni modulowany jest konkretny dźwięk, który chcemy z siebie wydać.

Analogiczna sytuacja zachodzi w przypadku chrapania. Gdy spokojnie oddychamy, powietrze przechodzi bez żadnego oporu przez drogi oddechowe, dzięki czemu oddech jest ledwo słyszalny.

Przypadłość ta wiąże się zwykle z nadwagą oraz średnim lub podeszłym wiekiem, lecz nie jest to regułą. Zdarza się to osobom w każdym wieku, niezależnie od płci oraz masy ciała.

W jaki sposób powstaje dźwięk, nazywany chrapaniem? Dlaczego jedne osoby chrapią, a inne nie mają tego problemu? Czy istnieją sposoby na chrapanie?

Jakie są przyczyny chrapania?

Szacuje się, że z problemem chrapania zmaga się niemal co druga osoba dorosła, a co czwarta chrapie regularnie. Chrapanie jest najczęściej domeną mężczyzn. Wśród przyczyn, dla których kobiety chrapią rzadziej, wymienia się przykładanie większej dbałości do diety, a także częstszą aktywność fizyczną.

Chrapanie, czyli szorstki dźwięk wydawany w sytuacji, gdy podczas snu strumień przepływającego przez drogi oddechowe powietrza napotyka na jakąś przeszkodę, spowodowane jest przez:

• zatkany nos. W takiej sytuacji powietrze szybciej porusza się przez przewody nosowe, co może skutkować chrapaniem. Ponadto w przypadku, gdy pierwsza struktura układu oddechowego jest niedrożna, organizm automatycznie przełącza się na inny tor oddychania – przez usta. Powietrze przedostające się tą drogą łatwiej wpada w drgania, dlatego oddychając przez usta z dużym prawdopodobieństwem będziemy chrapać;
• krzywą przegroda nosowa, która tak jak niedrożny nos zmusza nas do oddychania przez usta;
• powiększone migdałki – struktury te ulegają przerostowi w wyniku infekcji, zwężając drogi oddechowe i powodując chrapanie;
• nadmiernie rozwinięte podniebienie miękkie lub języczek – podniebienie miękkie to tylna część podniebienia, zakończona stożkowatym przedłużeniem, czyli języczkiem. Jeśli któraś z tych struktur będzie zbyt rozbudowana, zajdzie sytuacja analogiczna, jak w powyższych przypadkach.
• nadmiernie rozwiniętą tylną część języka, która również będzie utrudniać swobodny przepływ powietrza.

O ile problem chrapania występujący sporadycznie nie powinien budzić niepokoju, jeżeli utrzymuje się przez długi czas może świadczyć o chorobie. W literaturze wymienia się szereg zaburzeń oddychania w czasie snu, w tym:

• zespół obturacyjnego bezdechu sennego,
• zespół ośrodkowego bezdechu sennego,
• zespół wzmożonej oporności dróg oddechowych,
• zespół otyłości i hipowentylacji.

Choć każda z tych dolegliwości może objawiać się chrapaniem, najczęściej występującą przyczyną jest obturacyjny bezdech senny (stanowiący aż 90% wszystkich zaburzeń).

W literaturze wskazuje się, że przyczynami chrapania mogą być także:

• palenie papierosów,
• wiek (40-49 lat w przypadku mężczyzn oraz 50-60 lat w przypadku kobiet),
• obwód szyi przekraczający 43 cm u mężczyzn oraz 40 cm u kobiet),
• akromegalia,
• nadużywanie alkoholu oraz spożywanie alkoholu przed snem,
• przyjmowanie leków nasennych i uspokajających,
• niedoczynność tarczycy.

Do obturacyjnego bezdechu sennego predestynują także określone cechy anatomiczne. Można wśród nich wymienić m.in.: duży język, krótką szyję, polipy nosa, opadanie podniebienia miękkiego, przerost migdałków podniebiennych lub obecność tzw. trzeciego migdała.

Za główny czynnik zwiększający ryzyko bezdechu sennego uważa się otyłość. Wystarczy nadmiarowy przyrost masy ciała o 10%, aby zwiększyć ryzyko bezdechu sennego aż sześciokrotnie!

Co nam grozi, kiedy chrapiemy?

Utrudnione na skutek chrapania oddychanie prowadzi do niedotlenienia organizmu, co przekłada się na obniżenie jakości snu, który staje się płytki i mało efektywny. To z kolei może powodować:

• problemy z koncentracją,
• rozdrażnienie,
• bóle głowy,
• uczucie zmęczenia w ciągu dnia.

Co więcej, chrapanie często negatywnie wpływa na relacje z domownikami, których nocny wypoczynek zostaje skutecznie zakłócony. Tego typu skutki chrapania nie należą jednak do najgroźniejszych.

Chroniczne chrapanie bardzo często wiąże się z o wiele poważniejszymi zaburzeniami. Zdarza się bowiem, że w czasie snu język i gardło zapadają się do tego stopnia, że wywołują epizody bezdechu sennego, czyli znacznego ograniczenia bądź całkowitego zatrzymania przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Przerwy w oddychaniu mogą trwać nawet 10 sekund.

Jak objawia się bezdech senny? U osób cierpiących na tę przypadłość pojawiają się:

• problemy z zaśnięciem i utrzymaniem ciągłości snu,
• powtarzające się nagłe nocne wybudzenia, którym towarzyszą przyspieszony oddech oraz uczucie nieokreślonego lęku,
• nieregularne chrapanie przerywane nieoczekiwaną ciszą, która powinna zaniepokoić osoby trzecie.

Wpływ chrapania na życie seksualne – co mówią badania?

Wpływ chrapania na życie seksualne jest przedmiotem zainteresowania wielu naukowców. Badania na ten temat przeprowadzono m.in. w Mayo Clinic (USA). Wykazano w nich, że badani mężczyźni, zmagający się z nasilonym problemem chrapania, zgłaszali znacznie niższy poziom satysfakcji z życia seksualnego niż osoby niechrapiące. Im silniejsze chrapanie, tym zadowolenie z kontaktów intymnych było niższe.

Co ciekawe, u osób tych nie obserwowano zaburzeń libido, erekcji ani ejakulacji. Poszukiwano więc innych przyczyn problemu. Przypuszcza się, że chrapanie negatywnie wpływając na wypoczynek partnerki, prowadzi do obniżenia jej witalności i przyjemności ze zbliżenia, a w konsekwencji także do obniżenia satysfakcji seksualnej partnera.

Spadek zadowolenia z pożycia często obserwowano u osób chorujących na choroby przewlekłe (np. na chorobę niedokrwienną serca), których wystąpienie i progresja ma związek z niedotlenieniem organizmu z powodu bezdechów sennych.

Kolejne badanie, opublikowane w The Journal of Sexual Medicine, również wykazało, że mężczyźni z nasilonym problemem chrapania zgłaszają ponad dwukrotnie częściej mniejszą satysfakcję seksualną niż mężczyźni, którzy nie chrapią lub u których dolegliwość jest mniej zaawansowana.

Chrapanie a zespół wzmożonego oporu górnych dróg oddechowych

Zespół wzmożonego oporu górnych dróg oddechowych (zespół nasilonego chrapania) cechuje się występowaniem podczas snu epizodów („ataków”) chrapania o zwiększającej się w czasie intensywności, przerywanych chwilowymi przebudzeniami pacjenta. Podczas tych krótkich przebudzeń przywrócony zostaje prawidłowy opór górnych dróg oddechowych podczas wdechu, a zatem przepływ przez nie powietrza. W jego przebiegu nie występują bezdechy.

Osoby cierpiące na zespół wzmożonego oporu górnych dróg oddechowych w sposób szczególny predysponowane są do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Ponadto można u nich zaobserwować objawy znacznego zmęczenia, z możliwością nagłego zasypiania w ciągu dnia. Zespół ten występuje znamiennie częściej u kobiet, które cierpią na stany lękowe i odczuwają niepokój.

Alkohol i leki a chrapanie

Na jakość snu wpływ ma także spożywanie alkoholu. Alkohol wpływa rozluźniająco na mięśnie – mięśnie języka, szyi oraz gardła tracą napięcie i zapadają się, przez co drogi oddechowe ulegają zwężeniu.

Niektóre leki mogą wywoływać chrapanie. Leki nasenne, uspokajające oraz przeciwhistaminowe także mogą rozluźniać mięśnie, co znajdzie odzwierciedlenie w chrapaniu. Nie bez znaczenia dla tej przypadłości jest także zwiększenie głębokości snu występujące po zażyciu tych leków.

Częściej chrapią palacze. Dym papierosowy drażni drogi oddechowe powodując ich obrzęk.

Na czym polega obturacyjny bezdech senny?

Obturacyjny bezdech senny polega na nadmiernym spadku napięcia mięśni podniebienia miękkiego wraz z języczkiem, języka oraz tylnej ściany gardła. W zależności od stopnia zaawansowania dolegliwości, dochodzi do mniejszego lub większego ograniczenia przepływu powietrza przez górne drogi oddechowe.

Na pierwszy rzut oka osoba cierpiąca na bezdech senny funkcjonuje prawidłowo, ponieważ klatka piersiowa pracuje normalnie. Mimo to rozluźnienie mięśni powoduje chrapanie i związane z nim konsekwencje.

W medycynie przyjmuje się, że o bezdechu sennym można mówić, kiedy:

• przerwy między kolejnymi oddechami przekraczają 10 sekund;
• przepływ powietrza w górnych drogach oddechowych spada poniżej 50% wartości wyjściowej, albo prowadzi do spadku saturacji o ponad 4%.

Stopień natężenia bezdechu sennego określa się za pomocą wskaźnika AHI (ang. apnea/hypopnea index), co pozwala na zakwalifikowanie bezdechu jako: lekki, umiarkowany lub ciężki.

Jak rozpoznać bezdech senny?

Chrapanie jest irytujące dla otoczenia – większość z nas zgodzi się z pewnością z tym stwierdzeniem. Powtarzające się epizody bezdechu sennego to jednak nie tylko uciążliwe dźwięki utrudniające zasypianie.

Osoby dotknięte chorobą często narzekają na rozdrażnienie, uczucie niewyspania pomimo dobrze przespanej nocy oraz zmniejszone libido. Fragmentacja snu prowadzi do problemów z koncentracją, sennością w ciągu dnia i jest odpowiedzialna za poranne bóle głowy. W parze z bezdechem sennym często idą inne problemy, jak nagłe przebudzenia się w nocy z uczuciem duszenia, poczucie nierównej pracy serca czy bóle głowy. Niekiedy pojawia się też lęk przed zaśnięciem, a nawet celowe unikanie spania.

Warto zdawać sobie sprawę, że uczucie senności i trudności ze skupieniem są szczególnie niebezpieczne dla kierowców oraz operatorów maszyn.

Czym może skutkować obturacyjny bezdech senny?

Wiele lat temu panowało przekonanie, że głośne chrapanie jest oznaką zdrowia. Dzisiaj już wiadomo, że jest zupełnie odwrotnie. Epizody wstrzymywania oddechu prowadzą do krótkotrwałego niedotlenienia organizmu i mogą być bardzo niebezpieczne.

Nieleczony bezdech senny zwiększa ryzyko chorób serca i układu krążenia, jak zawał serca, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca.

Poważne konsekwencje chrapania – cukrzyca, choroby serca i nadciśnienie

Pacjenci, którzy chrapią i cierpią na obturacyjny bezdech senny, są aż dziewięć razy bardziej narażeni na rozwój cukrzycy. Organizm poddany stresowi, jakim jest ciągłe wybudzanie i niedotlenienie, reaguje uruchamiając mechanizmy obronne. Jednym z nich jest poranny wzrost glikemii (zwiększenie poziomu cukru we krwi), co określa się jako efekt brzasku.

Bezdech powoduje także gwałtowne zmiany w stężeniach hormonów. Dochodzi do wyrzutu hormonów stresu, czyli amin katecholowych – adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy, których stężenie wzrasta we krwi. Wywołują one reakcję organizmu, która ma przygotować go do wysiłku, czyli: wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, podniesienie poziomu glukozy. Sen to czas na regeneracje, dlatego wzrost amin katecholowych w nocy wpływa na organizm niekorzystnie.

Bezdech senny odpowiedzialny jest za rozwój nadciśnienia tętniczego. Brak snu powoduje także zwiększenie ilości krwinek czerwonych we krwi, czyli prowadzi do nadkrwistości. Konsekwencją tego są poważne choroby układu krążenia.

Diagnoza i leczenie chrapania

Aby ustalić przyczyny chrapania, przeprowadza się zwykle badanie polisomnograficzne. Pozwala ono na ocenę stopnia zaburzeń oddechu podczas snu, a także ocenę prawidłowości pracy serca. Uzupełniająco lekarz zleca: elektroencefalogram, elektrokardiogram, elektrookulogram, elektromiogram.

Podczas wywiadu z pacjentem wykonuje się badanie drożności przewodów nosowych, określana jest także masa ciała pacjenta oraz poziom saturacji krwi. W przypadku łagodnych objawów leczenie chrapania bazuje na zmianie stylu życia. Pacjentom z otyłością zaleca się przede wszystkim zredukowanie masy ciała. Warto także rozważyć rezygnację z używek (lub przynajmniej ich ograniczenie), a także wdrożenie aktywności fizycznej do codziennej rutyny.

Jeżeli chrapanie wynika z cech anatomicznych, można rozważyć leczenie operacyjne. Dobrym przykładem jest np. korekta przegrody nosowej lub usunięcie przerośniętych migdałków metodą koblacji.

Pacjentom zaleca się niekiedy sięgnięcie po tzw. protezy powietrzne, określane też jako aparaty CPAP, przeznaczone do leczenia bezdechu sennego. Ich działanie polega na podawaniu osobie chorej powietrza pod zwiększonym ciśnieniem za pomocą specjalnej maski na twarz (obejmującej wyłącznie nos albo nos i usta). Ciśnienie powoduje, że mięśnie dróg oddechowych ulegają usztywnieniu i przestają się zapadać, przez co powraca normalny rytm oddechowy.

Warto pamiętać, że choć aparaty CPAP są dosyć kosztowne, osobom ze stwierdzonym bezdechem sennym przysługuje refundacja z NFZ.

W jakiej pozycji spać, by nie chrapać?

Na to, czy pojawi się chrapanie, wpływ ma pozycja, w której śpimy. W czasie snu wszystkie mięśnie ulegają rozluźnieniu. Leżąc na plecach, język, podniebienie miękkie i migdałki będą zgodnie z grawitacją przesuwać się do tyłu. W takiej pozycji utrudniają one przepływ strumieniowi powietrza, przez co może on zacząć drgać. Pozycja na boku lub na brzuchu nie prowadzi do takiej sytuacji, dlatego śpiąc w ten sposób istnieje mniejsze prawdopodobieństwo chrapania.

Zabiegi na chrapanie – zabiegowe leczenie chrapania

Leczenie chrapania może obejmować wykonywanie określonych zabiegów chirurgicznych. Bardzo ważna jest odpowiednia kwalifikacja pacjentów do wykonania operacji, zaleca się przeprowadzenie fiberoskopowej nazofaryngoskopii (umożliwia obejrzenie górnych dróg oddechowych w sytuacji naśladującej tę występującą w czasie bezdechu sennego wywołanego obturacją).

Metody zabiegowego leczenia chrapania to:

• septoplastyka (operacja przegrody nosa) połączona ze zmniejszeniem małżowin nosa;
• uwulopalatofaryngoplastyka – UPPP (plastyka podniebienia, języczka, gardła);
• uwulopalatoplastyka laserowa – LAUP (usunięcie części podniebienia miękkiego z języczkiem z wykorzystaniem lasera CO₂) – duże ryzyko powikłań;
• zmiana położenia przyczepu mięśnia bródkowo-językowego (wytwarzane są warunki, w których mięśnie języka są bardziej napięte);
• operacja wykonywana na kości gnykowej;
• wysunięcie szczęki i żuchwy;
• poszerzenie szczęki i żuchwy (wykorzystuje się metalowe dystraktory);
• tonsilektomia, czyli usunięcie migdałków podniebiennych (jeśli występuje przerost migdałków podniebiennych);
• adenotomia (usunięcie przerośniętego migdałka gardłowego, u dzieci);
• termiczna ablacja podniebienia i podstawy języka (z wykorzystaniem fal radiowych);
• tracheostomia (zewnętrzna przetoka tchawicy – wykonywana w sytuacjach zagrażających życiu);
• operacje bariatryczne (służą zmniejszeniu otyłości pacjentów – ważnego czynnika będącego przyczyną obturacyjnego bezdechu sennego);
• wszczepienie implantów podniebiennych.

Wiele z tych zabiegów wykonuje się razem (łącznie), co poprawia skuteczność leczenia. Ważne jest, aby pamiętać, że obszar, w którym są przeprowadzane zabiegi, odpowiada za prawidłowe oddychanie, połykanie i mowę, co może mieć wpływ na powikłania po leczeniu.

Dostępne jest także laserowe leczenie chrapania, z wykorzystaniem lasera erbowo-yagowego. Jest to procedura wykonywana w warunkach ambulatoryjnych, nie wymaga stosowania znieczulenia. Działanie tego zabiegu ma polegać na mnożeniu włókien kolagenowych, co prowadzi do usztywnienia podniebienia miękkiego, łuków podniebiennych, języczka.

Inne sposoby na chrapanie

Nie udowodniono skuteczności farmakoterapii w leczeniu obturacyjnego bezdechu sennego. Ważne jest jednak, aby leczyć choroby, które mogą być przyczyną chrapania, np. nieżyt nosa, anginę, niedoczynność tarczycy, akromegalię.

Kolejnym ze sposobów, aby nie chrapać, jest zastosowanie specjalnych aparatów ortodontycznych. Można je podzielić na dwie główne grupy:

• aparaty wysuwające żuchwę (MAD) – tymczasowe i trwałe;
• aparaty pociągające język (przytrzymujące wysunięty język; TRD) – dla pacjentów m.in. z bezzębiem.

Aparaty te mają na celu ułatwienie oddychania, zapobiegając zwężaniu się i zamknięciu górnych dróg oddechowych. Mogą one powodować: ból zębów, ślinienie, ból w stawach skroniowo-żuchwowch.

Domowe sposoby na chrapanie

Przed udaniem się do lekarza warto przetestować domowe sposoby, które mogą złagodzić chrapanie. Można do nich zaliczyć m.in.:

• zmianę pozycji snu na boczną,
• spożywanie lekkich kolacji,
• unikanie spożywania alkoholu przed snem,
• ograniczenie ilości wypalanych papierosów lub najlepiej całkowita z nich rezygnacja,
• dobór odpowiedniej poduszki ortopedycznej zapewniającej właściwe podparcie głowy i szyi,
• wdychanie olejków eterycznych o działaniu relaksacyjnym, np. z eukaliptusa lub mięty,
• w przypadku nadwagi warto postarać się zrzucić zbędne kilogramy, co tak jak w przypadku zaprzestania palenia, będzie miało korzystny wpływ na ogólny stan zdrowia i zapobiegnie chrapaniu.

Jeżeli problem chrapania nie pojawia się jedynie sezonowo (co może sygnalizować infekcję), należy skorzystać z konsultacji lekarskiej. Bezdechu sennego nigdy nie należy lekceważyć, ponieważ może być nawet niebezpieczny dla życia.

Spray na chrapanie

Skutecznym sposobem na chrapanie jest spray, którego działanie polega na nawilżeniu oraz zmiękczeniu błon śluzowych gardła, a także wyraźnej poprawie napięcia jego tkanek. Dzięki temu powietrze może znacznie swobodniej przepływać przez drogi oddechowe, co przekłada się na eliminację wibracji wspomnianych struktur, a co za tym idzie – usunięcie nieprzyjemnego odgłosu chrapania.

Wspomniany wyrób medyczny w wygodny sposób aplikowany jest bezpośrednio do przegrody nosowej. Preparat skutecznie pozwala pozbyć się uciążliwego problemu, dzięki czemu na nowo możemy cieszyć się wydajnym snem.

Wypowiedź laryngologa na temat chrapania

współpraca: lek. Anna Kołodziejska, lek. Agnieszka Zaremba-Wilk, lek. Karolina Kołodziejczak, lek. Sylwia Mróz, Mateusz Kolasa