Endoproteza stawu kolanowego – wskazania, rodzaje, powikłania, rehabilitacja, zalecenia

Zwyrodnienie stawów kolanowych – przyczyny i skutki

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego, inna nazwa gonartoza (łac. gonarthrosis), jest często spotykanym schorzeniem występującym w społeczeństwie. Zmiany zwyrodnieniowe stawów, w tym kolanowego, mogą pojawić się w każdym wieku. Ciężko mówić o konkretnej przyczynie wywołującej chorobę zwyrodnieniową, natomiast istnieje kilka czynników predysponujących do jej wystąpienia. Najogólniej można powiedzieć, że choroba zwyrodnieniowa powstaje na skutek starzenia się organizmu, przebytych urazów stawów lub ich nadmiernego obciążania.

Rozwijająca się choroba zwyrodnieniowa prowadzi do zaniku chrząstki stawowej, która tworzy powierzchnię stawową. Jej zanik prowadzi do wzajemnego tarcia kości tworzących staw. Zmniejszenie szpary stawowej prowadzi do degradacji łąkotek, a także może przyczynić się do zniszczenia więzadła krzyżowego. Na powierzchni nasad kości tworzących staw dochodzi do wytworzenia się narośli kostnych, tzw. osteofitów. Powstałe zaburzenia w strukturach stawowych prowadzą do ograniczenia ruchu w stawie kolanowym, a także sprawiają, że staw jest mniej stabilny.

To też może Cię zainteresuje: Uszkodzenie łąkotki – przyczyny, objawy, leczenie

Zwyrodnienie kolana – jakie są objawy?

Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych rozwija się powoli i podstępnie. Pacjenci początkowo zaczynają odczuwać ból i sztywność stawu kolanowego nasilającą się po dłuższym chodzeniu i obciążaniu kończyn dolnych. Rozwój choroby zwyrodnieniowej prowadzi w dalszym etapie do zniekształcenia stawów kolanowych – ustawienia kolan w szpotawości lub koślawości. Tworzenie się osteofitów na powierzchni nasad dalszych kości może prowadzić do obrzęku stawów kolanowych. Uszkodzenie chrząstek stawowych prowadzi w konsekwencji do zapalenia błony maziowej stawów oraz powstania wysięku w stawie. Podczas chodzenia pacjenci mogą odczuwać trzeszczenie i zmniejszony zakres ruchu w stawach kolanowych prowadząc w ostateczności do zaników mięśniowych. Pacjenci z chorobą zwyrodnieniową często broniąc się przed bólem, utykają podczas chodzenia.

Pacjenci z dolegliwościami bólowymi stawów kolanowych oraz ograniczeniem ruchomości w stawach zgłaszają się do lekarza ortopedy. Z reguły podczas wizyty oprócz badania lekarskiego wykonywane jest zdjęcie RTG. Na zdjęciu rentgenowskim w przypadku choroby zwyrodnieniowej kolana widoczne są: zwężenie szpary stawowej, uszkodzenie konkretnego przedziału stawu kolanowego oraz ewentualne wyrośla kostne.

Sprawdź również: Ból kolana – co robić, jakie badania?

Endoproteza stawu kolanowego – wskazania – kiedy jest wykonywana?

W przypadku, kiedy leczenie zachowawcze nie przynosi ulgi, a choroba zwyrodnieniowa postępuje warto rozważyć leczenie operacyjne. Początkowo można zastosować leczenie artroskopowe polegające na małoinwazyjnej naprawie chrząstek stawowych lub łąkotek w kolanie. W przypadku przeciążenia jednego z przedziałów stawu kolanowego można zastosować zabieg osteotomii, który polega na przecięciu kości piszczelowej poniżej stawu kolanowego, a następnie wykonaniu korekcji osi stawu otrzymując odciążenie nieprawidłowego przedziału stawu kolanowego.

Zaawansowana choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego dająca silne dolegliwości bólowe podczas chodzenia, ograniczenia ruchomości stawu kolanowego może kwalifikować pacjenta do wymiany stawu kolanowego na protezę stawu kolanowego. Endoproteza kolana poprawia komfort życia pacjentów. Jest to duży zabieg obarczony powikłaniami, dlatego istotne jest, aby podejmując decyzję o tej operacji uzyskać jak najwięcej informacji od swojego lekarza prowadzącego. Przed zabiegiem warto jest wykonać badania oraz zdobyć wymagane zaświadczenia od lekarzy specjalistów w zależności od chorób na jakie leczy się pacjent (np. stomatolog, kardiolog, ginekolog). Pacjenci z dużą nadwagą, otyli powinni zredukować masę ciała do czasu operacji. Endoproteza kolana jest wykonana z solidnego materiału, natomiast należy liczyć się z faktem, że z czasem może dojść do jej zużycia i trzeba będzie wykonać kolejny zabieg rewizji, polegający na wymianie uszkodzonych elementów.

Endoproteza kolana – rodzaje

W zależności od zaawansowania choroby zwyrodnieniowej oraz uszkodzeń powstałych na powierzchniach stawowych dobiera się odpowiednią endoprotezę. Do wyboru mamy następujące rodzaje protez kolana:

• endoproteza całkowita (totalna) lub endoproteza jednoprzedziałowa – w zależności od obszaru uszkodzonego stawu.
• endoproteza bezcementowa oraz endoproteza cementowa – w zależności od techniki mocowania endoprotezy.
• endoprotezy niezwiązane, endoprotezy półzwiązane oraz endoprotezy związane (zawiasowe) w zależności od korelacji związania elementu piszczelowego oraz udowego.

Endoproteza całkowita

Endoproteza całkowita polega na wymianie stawu kolanowego. Implant stawu zakłada się na całej powierzchni stawu kolanowego wraz z wkładką po której ślizgają się metalowe elementy. Wymiana stawu kolanowego tego typu przeprowadzana jest u pacjentów z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową. Proteza stawu kolanowego jednoprzedziałowa związana jest z wymianą uszkodzonego przedziału stawu kolanowego z pozostawieniem drugiego przedziału bez ingerencji operacyjnej. Wymienia się przedział przyśrodkowy lub boczny w zależności od zdeformowanej strony. Wybór tej metody uzależniony jest od stopnia uszkodzenia oraz stwierdzenia uszkodzenia tylko jednego przedziału.

Endoproteza bezcementowa

Protezoplastyka kolana bezcementowa stosowana jest u pacjentów z dobrą tkanką kostną. Implant stawu kolanowego mocowany jest na wcisk do kości udowej oraz piszczelowej. Na powierzchni implantu znajdują się nierówności, które z czasem zalewane są tkanką kostką, stabilizując tym samym protezę.

Innym wariantem mocowania protezy kolana jest zastosowania cementu do osadzenia elementów "sztucznego kolana" (określenie potoczne). Daje to większą stabilizację elementu udowego oraz piszczelowego. Z drugiej jednak strony zakładanie cementu wydłuża zabieg, a podczas ewentualnej ponownej "wymiany kolana" konieczne jest usunięcie „starego” cementu.

Endoprotezy niezwiązane, półzwiązane, związane (zawiasowe)

Endoprotezy niezwiązane to takie gdzie element stabilizujący staw kolanowy zapewniony jest przez więzadła właściwe pacjenta. Endoproteza półzwiązana to taka gdzie element udowy połączony jest częściowo z elementem piszczelowym za pomocą specjalnej klatki. Tę metodę stosuje się u pacjentów z uszkodzeniem więzadła pobocznego. Endoproteza związana stosowana jest u pacjentów z niestabilnością stawu kolanowego.

Endoprotezoplastyka stawu kolanowego – na czym polega?

Endoprotezoplastyka stawu kolanowego nazywana jest również alloplastyką kolana. Jest to zabieg operacyjny polegający na wymianie uszkodzonych powierzchni stawowych kolana. Zabieg operacyjny najczęściej przeprowadza się w niedokrwieniu odcinkowym kończyny dolnej (zakłada się specjalną opaskę na udo).

Po otwarciu stawu kolanowego oczyszcza się powierzchnie stawowe kości udowej, kości piszczelowej, a także rzepki. W dalszym etapie operacji odpowiednio przycina się i modeluje kość udową oraz piszczelową, aby można było dopasować metalowe elementy endoprotezy. Pomiędzy element piszczelowy i udowy wkłada się polietylenową wkładkę.

Taką operacją kolana, jeżeli nie ma żadnych przeciwwskazań medycznych, przeprowadza się w znieczuleniu podpajęczynówkowym i trwa około od 1 do 2 godzin.

Czytaj również: Niedokrwienie kończyn dolnych – przyczyny, objawy, leczenie niedokrwienia nóg

Endoproteza stawu kolanowego – powikłania

Każda z operacji niesie za sobą pewne powikłania. Nie inaczej jest po operacjach ortopedycznych. Największym zagrożeniem po wykonanej aloplastyce stawu kolanowego jest wystąpienie choroby zakrzepowo zatorowej. Okołooperacyjnie, jak i podczas rehabilitacji, stosowana jest profilaktyka przeciwzakrzepowa. U niektórych pacjentów, zwłaszcza starszych, otyłych, prowadzących siedzący tryb życia może dojść do powstania zakrzepicy żył głębokich. Objawia się ona silnym bólem kończyn dolnych oraz dużym obrzękiem podudzi i stopy.

Przeczytaj więcej o tym kiedy i jak długo stosować leki przeciwzakrzepowe w zastrzykach.

W niektórych przypadkach dochodzi do oderwania fragmentu skrzepliny zlokalizowanej w naczyniach kończyn dolnych. Z prądem krwi transportowana jest do naczyń żylnych płuc. W mniejszych naczyniach zamyka ich światło prowadząc do zatorowości płucnej.W skrajnych przypadkach może to prowadzić do zgonu.

Kolejnym poważnym powikłaniem pooperacyjnym są infekcje w miejscu wszczepionej endoprotezy. Wyróżniamy zakażenie powierzchowne obejmujące ranę skóry lub głębokie związane z wszczepionym implantem stawu kolanowego. Infekcja głęboka może pojawić się po kilku dniach po zabiegu. Profilaktycznie podaje się pacjentom antybiotyk okołooperacyjnie.

Do rzadziej spotkanych powikłań po zabiegu, ale również mogących wystąpić po wszczepieniu sztucznego stawu zalicza się:

• uszkodzenie więzadeł stawu kolanowego, w tym aparatu wyprostnego, który przyczepia się do biegunów rzepki,
• sztywność i ograniczenie ruchomości stawu kolanowego,
• uszkodzenie nerwów oraz naczyń krwionośnych w obrębie stawu kolanowego,
• obluzowanie endoprotezy – które wymaga reoperacji. Z reguły do obluzowania protezy dochodzi po dłuższym jej używaniu i spowodowane jest różnymi czynnikami ( zużycie wkładki, alergia na wszczepiony metal, zła kondycja tkanki kostnej do której przylegają elementy endoprotezy.

Po wykonaniu protezy stawu kolanowego może dojść również do zwichnięcia wkładki endoprotezy – częściej zdarza się to w przypadku endoprotezy jednoprzedziałowej; wyniku nieprawidłowego ruchu dochodzi do wysunięcia wkładki z przestrzeni między elementami protezy.

Czytaj również: Zwichnięcie rzepki – przyczyny, objawy, badania, leczenie, operacja, rehabilitacja, powikłania

Rehabilitacja po endoprotezie stawu kolanowego – jakie ćwiczenia?

Wstępne ćwiczenia usprawniające można zacząć wykonywać jeszcze przed operacją. Szczególnie ważne jest nauczenie się chodzenia o kulach, wstawania z łóżka lub krzesła.

Po zabiegu operacyjnym należy jak najwcześniej rozpocząć ćwiczenia na kolano. Począwszy od ćwiczeń w łóżku, np. napinanie mięśni łydek, ud, a także pośladków. Następne postępowanie należy wdrożyć biorąc przy tym pod uwagę stan ogólny pacjenta. Jeśli nie ma przeciwwskazań stopniową pionizację można rozpocząć następnego dnia od zabiegu. Pacjenci z reguły mogą obciążać operowane kolano. Zaleca się natomiast, aby pierwsze kroki stawiali z asekuracją kul lub balkonika. Początkowa rehabilitacja opiera się na nauce siadania, wstawania z łóżka, krzesła, a dalej na poprawnej nauce chodzenia z kulami lub balkonikiem. Wczesna pionizacja chroni pacjentów przed rozwinięciem choroby zakrzepowo- zatorowej.

W następnych dniach pacjenci uczą się chodzenia po schodach. Prawidłowe wchodzenie i schodzenie ze schodów jest ważną umiejętnością podczas codziennego funkcjonowania. W pierwszych tygodniach po operacji pacjenci powinni podejmować ćwiczenia zapewniające pełny wyprost w kolanie – chroniąc przed ewentualnym rozwojem przykurczu w stawie kolanowym. Należy podejmować ćwiczenia polegające na usprawnianiu i wzmacnianiu mięśni uda i łydek.

Istotnym ćwiczeniem jest zginanie kolana w trakcie leżenia, piętę podciąga się w kierunku pośladka sunąc po leżance, a następnie prostując kolano. Bardziej zaawansowaną metodę prostowania i zginania kolana jest wykonywanie tych czynności podczas siedzenia na krześle. Najpierw podnosi się stopę do wyprostowania kolana a następnie zgina się kończynę dolną pod krzesło.

Życie z endoprotezą stawu kolanowego jest łatwiejsze, a na pewno pozbawione przykrych dolegliwości bólowych oraz ograniczenia ruchomości. Po samej operacji niezwykle ważne jest podjęcie odpowiedniej rehabilitacji, najlepiej pod okiem dobrego fizjoterapeuty. Pacjenci w pierwszych 6 tygodniach po operacji kolana nabierają siły i przyzwyczajają się do życia z, jak to sami potocznie nazywają pacjenci, "sztucznym stawem kolanowym". Po około trzech miesiącach rehabilitacji większość pacjentów jest w stanie wrócić do obowiązków z przed operacji.

Alloplastyka stawu kolanowego – zalecenia po zabiegu

Pacjenci po wykonanej aloplastyce stawu kolanowego powinni zgłaszać się na kontrole do lekarza ortopedy, początkowo po 5 tygodniach od operacji stawu kolanowego, a następnie wg zaleceń lekarza. W dwuletnim okresie po zabiegu ważne jest przeprowadzenie badania przez lekarza oraz wykonanie prześwietlenia stawu kolanowego po operacji wszczepiania endoprotezy. Pozwala to na wcześniejsze wykrycie nieprawidłowości w osadzeniu endoprotezy.

W okresie 2 lat po operacji przed każdym zabiegiem chirurgicznym, stomatologicznym, urologicznym powinno przyjąć się profilaktyczną dawkę antybiotyku. Pacjenci po zabiegu alloplastyki stawu kolanowego powinni zrezygnować z uprawiania sportów, które obciążają stawy kolanowe. Zalecane jest uprawianie sportów odciążających stawy kolanowe np. pływanie, jazda na rowerze.

Choroba zwyrodnieniowa stawów – wypowiedź fizjoterapeuty