Opóźnione dojrzewanie płciowe – rodzaje, przyczyny, leczenie

Dojrzewanie płciowe – czym jest?

To okres w życiu człowieka, w czasie którego na drodze intensywnych przemian fizjologicznych jak i morfologicznych, dziewczynki jak również chłopcy uzyskują dojrzałość płciową i zdolność reprodukcyjną. Dojrzewanie płciowe to dojrzałość fizyczna, pod pojęciem której rozumiemy osiągnięcie odpowiednich wymiarów i proporcji ciała, a także nabycie zdolności do płodzenia potomstwa. Ponadto niezwykle istotna jest dojrzałość psychiczna, która wiąże się z wzięciem odpowiedzialności za swoje zachowanie i czyny. Nie bez znaczenia jest także dojrzałość społeczna – zdolność do pełnienia ról w społeczeństwie (mąż, rodzic, pracownik).

Opóźnione dojrzewanie płciowe

O opóźnionym dojrzewaniu płciowym mówimy wówczas, gdy pierwsze somatyczne i hormonalne cechy dojrzewania płciowego nie wystąpią u dziewcząt powyżej 13. roku życia oraz u chłopców powyżej 14. roku życia. Ponadto dojrzewanie uważa się za opóźnione, w przypadku, gdy pierwsze objawy pokwitania wystąpiły we właściwym czasie, ale od tego mementu nie uległy progresji.

Jak często występuje opóźnione dojrzewanie płciowe? Przypadłość ta dotyka około 3 proc. populacji i częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. Ponadto w większości przypadków jest zaburzeniem przejściowym - czyli takim nieprzekraczającym 6. miesięcy w jakimkolwiek stadium dojrzewania - które w miarę upływu czasu ustępuje samoistnie.

Opóźnione dojrzewanie płciowe – rodzaje

Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje hipogonadyzmu – czyli zaburzenia, które polega na nieprawidłowym funkcjonowaniu układu rozrodczego - a dokładniej na defekcie gonad.

Hipogonadyzm hipergonadotropowy – mówimy o nim wówczas jeśli doszło do uszkodzenia gonad – jąder lub jajników, które nie są zdolne do produkcji odpowiedniej ilości hormonów płciowych, mimo iż podwzgórze i przysadka produkują hormony. Niestety ten rodzaj hipogonadyzmu ma charakter trwały.

Hipogonadyzm hipogonadotropowy – mówimy o nim wówczas jeśli doszło do uszkodzenia bądź zahamowania czynności podwzgórza lub przysadki. W tym przypadku jajniki i jądra są zdolne do wydzielania hormonów płciowych, jednak z powodu braku FSH i LH nie są w stanie podjąć produkcji tych hormonów. Ten rodzaj hipogonadyzmu może mieć charakter przemijający.

Sprawdź również: Lekarz od tarczycy – jak się nazywa i kiedy udać się do niego na wizytę?

Opóźnione dojrzewanie płciowe – przyczyny

Czym może być spowodowany hipogonadyzm hipergonadotropowy? W tym przypadku, za jedną z częstszych przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego u dziewczynek uznaje się zespół Turnera, który spowodowany jest brakiem lub też uszkodzeniem jednego chromosomu X. Skutkuje to nieprawidłowym rozwojem jajników, które nie produkują hormonów płciowych. Z kolei jedną z częstszych przyczyn opóźnionego dojrzewania płciowego u chłopców jest zespół Klinefeltera, w którym obserwujemy obecność dodatkowego chromosomu X - mężczyźni stosunkowo często są wysocy, mają kobieca sylwetkę i są niepłodni. Co jeszcze może powodować hipogonadyzm hipergonadotropowy? Wrodzony brak jader, ich całkowity zanik lub też wnętrostwo - jądra zamiast w mosznie znajdują się w kanale pachwinowym lub jamie brzusznej. Jajniki lub jądra mogą zostać uszkodzone w wyniku radioterapii lub przyjmowania leków przeciwnowotworowych. W przypadku, gdy jajniki pozbawione komórek rozrodczych produkują niewielkie ilości estrogenów mówimy o dysgenezji gonad.

Czego wynikiem może być hipogonadyzm hipogonadotropowy? W tym przypadku za najczęstszą przyczynę opóźnionego dojrzewania płciowego uznaje się konstytucjonalne opóźnienia wzrastania i dojrzewania, które dotyczy około 0,6 – 2,0 proc dzieci. Dziecko (już w wieku przedszkolnym) rośnie wolniej w porównaniu do swoich rówieśników, pokwita i wzrasta później niż oni, jednak przebieg dojrzewania jest jak najbardziej prawidłowy. Konstytucjonalnie opóźniony przebieg wzrostu i rozwoju uwarunkowany jest genetycznie co oznacza, że stosunkowo często rodzice dziecka również dojrzewali później w porównaniu do rówieśników. Ponadto hipogonadyzm hipogonadotropowy może być wynikiem zaburzeń genetycznych, wiążących się z wystąpieniem różnych zespołów chorobowych. Co więcej, nie bez znaczenia jest niedożywienie – anoreksja, która prowadzi do czasowego zahamowania wydzielania FSH i LH przez przysadkę. Kolejnym czynnikiem jest uszkodzenie okolicy podwzgórzowo–przysadkowej, które może być spowodowane nowotworem.

Rozpoznanie opóźnionego dojrzewania płciowego

Jak rozpoznać opóźnione dojrzewanie płciowe u dziecka? Jeśli rodzice podejrzewają, że dziecko zmaga się z omawianą przypadłością powinni zgłosić się do lekarza – wywiad lekarski jest jedną z części diagnozy. Lekarz postara się dowiedzieć, czy w rodzinie pojawiały się podobne przypadki, czy dziecko cierpi na choroby przewlekłe, czy zmaga się z innymi przypadłościami. Jednak w celu dokładnej diagnostyki niezbędne jest wykonanie badań hormonalnych – stężenie estrogenów, progesteronu, LH, FSH. Zwykle wykonuje się również badanie zewnętrznych narządów płciowych oraz badania obrazowe – np. USG miednicy, jąder, jak i badanie radiologiczne ręki i nadgarstka, dzięki któremu lekarz jest w stanie określić wiek kostny.

Czytaj również: Torbiel jądra – przyczyny, objawy, leczenie. Czy torbiel jądra jest groźna?

Leczenie opóźnionego dojrzewania płciowego

Jak leczyć opóźnione dojrzewanie płciowe? Wszystko uzależnione jest od jego rodzaju. Konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania nie wymaga leczenia – proces dojrzewania będzie przebiegał prawidłowo jednak opóźnieniem. Leczenie hipogonadyzmu hipergonadotropowego polega na podawaniu hormonów – u dziewczynek estrogenów, u chłopców – testosteronu. W przypadku hipogonadyzmu hipogonadotropowego już usunięcie czynnika wywołującego zahamowanie wydzielania hormonów w podwzgórzu i przysadce, umożliwia prawidłowy rozwój płciowy dziecka.

Film: wypowiedź endokrynologa na temat opóźnionego dojrzewania płciowego