Nadmiar męskich hormonów (nadmierna androgenizacja) wpływa niekorzystnie na organizm kobiety. Zaburza prawidłową owulację. Jest przyczyną nadmiernego owłosienia. Nadmierne stężenie męskich hormonów przyczynia się do powstania otyłości, łojotoku i trądziku. Nadmierna androgenizacja towarzyszy zespołowi policystycznych jajników.
Nadmiar męskich hormonów (androgenów) u kobiet - czym się charakteryzuje?
Spis treści
Zespół policystycznych jajników
Zespół policystycznych jajników (w skrócie PCOS) stanowi jedną z częstszych hormonalnych dysfunkcji dotykających kobiety w wieku reprodukcyjnym. Jego obraz kliniczny i objawy są dość heterogenne (nie są jednorodne i mogą róznić się u każdej kobiety), będąc czasami niezauważalne przez niektóre pacjentki.
Natomiast u innych kobiet zespół PCOS może być znacznie rozwinięty, wywołując szereg dokuczliwych objawów. Chore często mają problemy natury pscyhicznej związane z akceptacją choroby i nadmiernie nasilonymi objawami. Wiele pacjentek nie jest w stanie poradzić sobie z przejawami nadmiernej androgenizacji ustroju – czyli zwiększenia stężenia hormonów płciowych męskich w ich organizmie.
Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników
W nazwie zespołu występuje charakterystyczne określenie policystyczne (wielotorbielowate) jajniki. Warto zauważyć, iż do rozpoznania zespołu konieczne jest spełnienie określonych kryteriów choroby. Jeśli są one obecne, dopiero wtedy można postawić diagnozę. Istnieje taka możliwość, iż pacjentka nie mająca jajników zmienionych torbielowato, spełni inne wymagane do diagnozy kryteria. Wówczas, mimo braku charakterystycznego wzoru torbieli ułożonych obwodowo w jajniku, lekarz postawi rozpoznanie zespołu policystycznych jajników. Działa to również odwrotnie, pacjentka posiadająca obraz ultrasonograficzny wielotorbielowatego jajnika, może nie spełnić kryteriów diagnostycznych zespołu.
Obecnie do oceny diagnostycznej objawów i rozpoznaniu zespołu policystycznych jajników służą tzw. kryteria z Rotterdamu. Wymagane jest spełnienie przez chorą 2 z 3 punktów, aby rozpoznać zespół policystycznych jajników:
- brak owulacji lub rzadka owulacja,
- objawy nadmiaru androgenów (kliniczne lub biochemiczne),
- torbielowate jajniki – wymagane jest ultrasonograficzne stwierdzenie co najmniej 12 powiększonych pęcherzyków lub objętość jajników większa niż 10 cm3.
Poniżej opisane zostaną objawy androgenizacji, ich charakterystyka, konsekwencje kliniczne i sposoby leczenia.
Nadmiar androgenów
Zwiększone stężenie hormonów męskich może dawać objawy, które bywają dokuczliwe dla pacjentek, wpływając na psychikę chorej. Oprócz przejawów zwiększonej androgenizacji ustroju chore mają trudności z utrzymaniem prawidłowej wagi ciała. Kobiety z zespołem policystycznych jajników mogą cierpieć z powodu obniżonej samooceny, stanów depresyjnych i problemów z akceptacją własnej osoby.
Podczas badań hormonalnych u pacjentek z tym zespołem stwierdza się podwyższone stężenia testosteronu i androstendionu. Ponadto zmniejszone jest stężenie białka wiążącego hormony płciowe (SHBG), co powoduje zwiększenie ilości wolnych, aktywnych hormonów w organizmie. U około 30% pacjentek spotyka się również zwiększone stężenia DHEA, czyli dehydroepiandrosteronu – hormonu sterydowego pochodzącego z kory nadnercza. Zaburzenia hormonalne tego typu wpływają na pojawianie się bardziej męskich cech wyglądu. Problemem kobiet z zespołem policystycznych jajników jest hirsutyzm (nadmierne owłosienie w miejscach charakterystycznych dla owłosienia u mężczyzn)
Nadmierne owłosienie – hirsutyzm
Nadmierne owłosienie to inaczej hirsutyzm. Ponadto włosy pojawiają w większej liczbie w innych niechcianych miejscach:
- wokół brodawek sutkowych,
- nad górną wargą,
- w okolicach podbródka,
- jako bokobrody,
- na plecach,
- kończynach górnych i dolnych.
Leczenie tego zaburzenia jest bardzo trudne. Często po częściowej poprawie stan kliniczny pacjentki wraca do stanu wyjściowego, wraz z końcem zastosowanej terapii farmakologicznej.
W leczeniu hirsutyzmu stosuje się blokery enzymu 5alfa-reduktazy. Hamują one przechodzenie testosteronu w bardziej aktywne formy wpływające między innymi na stymulacje mieszków włosowych. Działanie antyandrogenne wykazuje również cyproteron, który dostępny jest jako składnik tabletki antykoncepcyjnej. Ponadto w leczeniu nadmiernego owłosienia u kobiet dotkniętych zespołem wielotorbielowatych jajników używa się spironolaktonu.
Pacjentki otyłe, z nadwagą powinny zrzucić zbędne kilogramy. Albowiem zdrowa dieta oraz aktywny tryb życia prowadzą do normalizacji masy ciała, a takie działanie czasami może mieć działanie lecznicze. Pacjentki po unormowaniu masy ciała zauważają często zmniejszenie dokuczliwych objawów. Zmniejszeniu insulinooporności w zespole PCOS może służy metformina. Pomaga ona w odchudzaniu oraz u części pacjentek w ostatecznym efekcie może prowadzić do spadku stężenia androgenów w organizmie. Można również stosować zabiegi kosmetyczne, np. depilację, w walce z hirsutyzmem. Jednakże włosy zazwyczaj wracają w niechciane miejsca.
Łojotok i trądzik
Kolejnym objawem androgenizacji ustroju, który jest bardzo często spotykany u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS), jest łojotok skóry i trądzik. Jest to dokuczliwy problem dla kobiet, będący powodem częstych kompleksów.
W leczeniu tego typu zmian stosuje się leki działające antyandrogennie – przykładem może być wspomniany wcześniej cyproteron. W zmniejszaniu objawów mogą okazać się pomocne zabiegi kosmetyczne, np. peelingi skóry czy preparaty oczyszczające.
Wirylizacja – męska sylwetka
Najcięższą formą nadmiernej androgenizacji są cechy skrajnej wirylizacji ustroju, takie jak powiększenie się łechtaczki, zmiana barwy głosu na bardziej męski, zmiana sylwetki ciała. Objawy tego typu pojawiają się w najcięższej postaci zespołu policystycznych jajników – nazywanego hyperthecosis.
Wypowiedź endokrynologa na temat nadmiaru męskich hormonów
Zdaniem eksperta
Hiperandrogenizmem nazywa się nadmierne wydzielanie androgenów, czyli hormonów płciowych męskich, przez jądra, nadnercza, a także jajniki. Androgeny wydzielane są także przez kobiety, choć mają u nich mniejsze znaczenie biologiczne oraz są wytwarzane w znacznie mniejszych ilościach.
Hiperandrogenizm u mężczyzn objawia się zwykle łysieniem androgenowym, nadmiernym rozwojem wtórnych męskich cech płciowych, czyli zbytnim owłosieniem ciała, tembrem głosu, rozwojem mięśni, ale także niepłodnością. Przyczyną hiperandrogenizmu u mężczyzn jest, najczęściej, wrodzony przerost nadnerczy. Może być również wynikiem nadmiernego wydzielania androgenów przez guzy hormonalnie czynne bądź też przyjmowania androgenów, w celu rozwoju tkanki mięśniowej i poprawy męskiej sylwetki.
Hiperandrogenizm prowadzi do niepłodności zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. U kobiet jednak stanowi on znacznie poważniejszy problem. Androgeny występują w organizmie kobiety w niewielkim stężeniu i są wydzielane przez nadnercza oraz jajniki. Jeżeli stężenie androgenów, ich aktywność biologiczna bądź też proporcja do estrogenów jest podwyższona, mamy do czynienia z hiperandrogenizmem. Do klinicznych przejawów hiperandrogenizmu należą: hirsutyzm – występowanie owłosienia w miejscach, gdzie prawidłowo u kobiet on nie występuje, trądzik, łojotokowe zapalenie skóry, łysienie androgenowe, przerost łechtaczki, zaburzenia miesiączkowania, obniżenie tonu głosu, zaburzenia libido oraz niski wzrost, jeśli nadmiar androgenów wystąpił już w wieku dziecięcym i doprowadził do wcześniejszego zarośnięcia nasad kostnych.
U kobiet z hiperandrogenizmem, częściej niż w populacji zdrowych kobiet, występują zaburzenia metaboliczne, takie jak: otyłość, insulinooporność, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze. Wyróżnia się hiperandrogenizm czynnościowy oraz hiperandrogenizm o podłożu organicznym, spowodowany głównie przez guzy jajników i nadnerczy. Do najczęstszych przyczyn występowania hiperandrogenizacji zalicza się: zespół policystycznych jajników, czynnościową hiperandrogenizację jajników, wrodzony przerost nadnerczy, menopauzę, która powoduje zmniejszanie wydzielania hormonów kobiecych, jak estragon oraz hiperprolaktynemię poprzez wtórne obniżenie wydzielania estrogenów. Także guzy wydzielające androgeny mogą dawać objawy hiperandrogenizmu.
Zdarza się, że wzrost poziomu androgenów występuje tylko w narządach docelowych, np. w skórze czy w mieszkach włosowych, a ich stężenie we krwi jest prawidłowe. Najprawdopodobniej jest to wynikiem dużej ilości receptorów w tkankach obwodowych oraz nadmiernej wrażliwości tkanek na androgeny.
Opublikowano: 11.03.2014; aktualizacja: 16.03.2015
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Miłosz Wilczyński
Lekarz
Ukończył studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Przez cały okres studiowania jego zainteresowania zawodowe były związane z ginekologią i położnictwem. Od trzeciego roku studiów został objęty indywidualnym tokiem nauczania. Obecnie lekarz rezydent w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki. Przez ostatnie lata opublikował prace naukowe w punktowanych na liście filadelfijskiej czasopismach, takich jak „Przegląd Menopauzalny” czy „Videosurgery and other miniinvasive techniques”. Zainteresowania: fotografia i turystyka wysokogórska.
168
Komentarze i opinie (0)