Hormon wzrostu – u dzieci i dorosłych – badanie, wyniki, działanie hormonu, preparaty

Hormon wzrostu – rola w organizmie

Hormon wzrostu, czyli somatotropina to hormon peptydowy zbudowany ze 1919 aminokwasów. Hormon ten może oddziaływać na wiele tkanek organizmu, a szczególnie wrażliwe na jego działanie są mięśnie, tkanka tłuszczowa, wątroba oraz chrząstka. Działanie hormonu wzrostu odbywa się za pośrednictwem receptorów wiążących hormon GHR.

Co ciekawe, w stanach utrzymujących się wysokich stężeń hormonu wzrostu we krwi może dojść do zjawiska tzw. „regulacji w dół” (downregulation), czyli spadku liczby receptorów i ich powinowactwa do GH. Wówczas nadmiernemu wydzielaniu hormonu wzrostu towarzyszy jego ograniczony wpływ na adipocyty (komórki tłuszczowe) oraz hepatocyty (komórki wątroby).

Hormon wzrostu u dzieci w okresie wzrostu odpowiada za wydłużanie się kości. Działając na chondrocyty, czyli komórki tkanki chrzęstnej zlokalizowanej u nasady kości długich – hormon wzrostu sprzyja wydłużaniu kości. Ponadto somatotropina reguluje metabolizm białek, stymulując syntezę aminokwasów w mięśniach, a także wspomagając transport aminokwasów przez błony komórkowe. W ten sposób hormon wzrostu sprzyja przyrostowi masy mięśniowej. Dodatkowo reguluje także metabolizm węglowodanów i tłuszczów:

• działa lipolitycznie, uwalniając wolne kwasy tłuszczowe z tkanki tłuszczowej,
• hamuje transport glukozy do komórek, a także procesy glikolizy (działanie antagonistyczne względem insuliny), co prowadzi do wzrostu glikemii,
• pobudza wydzielanie insuliny przez trzustkę.

Ponadto hormon wzrostu wpływa na gospodarkę mineralną, zwiększając wchłanianie wapnia z jelit, a także zatrzymując w organizmie potas, sód czy fosforany.

Hormonu wzrostu – kiedy się wydziela?

Hormon wzrostu wydzielany jest przez przysadkę mózgową pulsacyjnie. W rytmie okołodobowym zauważyć można wzmożone wydzielanie GH w nocy, ze spadkiem stężenia w ciągu dnia. Pobudzenie wydzielania hormonu wzrostu następuje na skutek:

• stresu,
• urazów,
• wysiłku fizycznego,
• głodu i hipoglikemii,
• bólu,
• niskiego poziomu kwasów tłuszczowych,
• zwiększonego stężenia aminokwasów we krwi.

Fizjologicznie stwierdza się podwyższony hormon wzrostu u dzieci, a także w organizmie płodu.

Hormon wzrostu – badanie

Kiedy bada się poziom GH? Podstawowym wskazaniem do oznaczania poziomu hormonu wzrostu we krwi jest ocena funkcji przysadki, a ściślej – diagnostyka niedoczynności przysadki lub nadczynności przysadki.

Badanie hormonu wzrostu u dzieci wykonywane jest głównie w celu określenia przyczyn niskiego wzrostu u dziecka, a także oceny skuteczności leczenia preparatami z hormonem wzrostu. Ponadto poziom hormonu wzrostu we krwi może być badany przy podejrzeniu gigantyzmu, czyli wzrostu olbrzymiego. Gdy dojdzie do jego rozwoju w okresie wzrostu, wówczas objawia się on nadmiernym wydłużeniem kości, a także powiększeniem narządów wewnętrznych. Przerostowi organów towarzyszą liczne dolegliwości, takie jak bóle głowy, zaburzenia widzenia, osłabienie, bezsenność, zaburzenia miesiączkowania u dziewcząt.

Natomiast hormon wzrostu u dorosłych oceniany jest przy podejrzeniu akromegalii. Podejrzenie to może nasunąć pojawienie się charakterystycznych objawów, takich jak:

• powiększenie dłoni i stóp,
• nadmierna rozbudowa kości żuchwy,
• deformacje kości i stawów,
• splenomegalia, hepatomegalia, kardiomegalia, czyli powiększenie narządów wewnętrznych,
• nadciśnienie,
• bóle głowy,
• powiększenie tarczycy i nadczynność tarczycy,
• polipy jelita grubego,
• chrapanie i bezdech senny.

Jeśli nadmierna synteza hormonu wzrostu prowadząca do akromegalii rozpocznie się w wieku dorosłym, wówczas nie towarzyszy jej nadmierny wzrost. Jeśli jednak wysoki poziom hormonu wzrostu towarzyszył okresowi wzrostu, a następnie nie unormalizował się po okresie pokwitania – wówczas akromegalii towarzyszy wzrost olbrzymi.

Badanie hormonu wzrostu u dzieci – na czym polega?

Hormon GH wykazuje zróżnicowany poziom we krwi w przeciągu całej doby. Pojedyncze badanie poziomu hormonu wzrostu we krwi nie ma zatem większego znaczenia diagnostycznego. Także kilkukrotne wykonanie oznaczeń poziomu hormonu GH w ciągu doby nie jest miarodajne, gdyż na poziom hormonu wzrostu wpływać może dieta, stres, a także aktywność fizyczna.

Badanie hormonu wzrostu realizowane jest w postaci dwóch badań czynnościowych, mianowicie:

• testu stymulacji GH,
• testu hamowania GH.

Test stymulowania hormonu wzrostu wykorzystywany jest przy podejrzeniu niedoboru hormonu wzrostu. Najczęściej badanie to ma postać hipoglikemicznego testu insulinowego, w przebiegu którego oceniane jest stymulujące działanie insuliny na syntezę hormonu wzrostu. Pacjent pojawia się na badaniu rano, na czczo, po co najmniej 10-godzinnej przerwie w przyjmowaniu posiłków. Pobierana jest próbka krwi żylnej w celu oznaczenia wyjściowego poziomu hormonu wzrostu, a następnie podawany jest dożylnie roztwór insuliny, aby pobudzić przysadkowe wydzielanie GH. Następnie, w określonych odstępach czasu (najczęściej jest to 15, 30, 45, 60, 90 i 120 minut), pobierane są próbki krwi w celu oznaczenia poziomu glukozy oraz GH.

Rzadziej wykonywany jest pośredni test stymulowania hormonu wzrostu. Wówczas dożylne podanie glukagonu, czyli hormonu antagonistycznego do insuliny powoduje wzrost poziomu glukozy we krwi. Hiperglikemia jest sygnałem do wydzielania przez trzustkę insuliny, a wysoki poziom tego hormonu prowadzi do hipoglikemii i pobudzenia syntezy GH przez przysadkę.

Test hamowania wydzielania GH polega na oznaczeniu poziomu GH na czczo, a także po 120 minutach od podania doustnego roztworu zawierającego 75 g glukozy. Jednocześnie na czczo oznaczany jest poziom IGF-1, czyli insulinopodobnego czynnika wzrostu. Poziom IGF-1 pozostaje w korelacji z poziomem GH, ale nie podlega dobowym wahaniom stężeń we krwi.

W celu zwiększenia wiarygodności badań, przed badaniem GH oznaczany może być poziom hormonów, których stężenia obrazują funkcjonowanie przysadki. Mowa zwłaszcza o hormonie tyreotropowym (TSH), tyroksynie (T4), kortyzolu, testosteronie u mężczyzn, a także hormonie luteinizującym (LH) i folikulotropowym (FSH) u kobiet.

Hormon wzrostu – wyniki – norma, nadmiar i niedobór

W przypadku interpretacji wyniku badania GH lekarz uwzględnia poziom hormonu wzrostu, objawy kliniczne, wyniki badań pomocniczych. Brak jest ustalonych zakresów referencyjnych dla testu stymulacji GH, które obowiązywałyby we wszystkich laboratoriach. Przyjmuje się jednak, że prawidłowe wyniki testu stymulacji hormonu wzrostu to wzrost poziomu GH powyżej 10 ng/ml przy poziomie glukozy poniżej 2,2 mmol/l.

Poziom GH w zakresie 5–10 ng/ml interpretowany jest jako częściowy niedobór GH, zaś poziom poniżej 5 ng/ml – jako ciężki niedobór GH.

Niewłaściwy wynik testu stymulacji GH u dzieci najczęściej towarzyszy niskorosłości, zaś u dorosłych mogą pojawić się takie objawy niedoboru hormonu wzrostu, jak:

• zmniejszenie wydolności fizycznej,
• wzrost ilości tkanki tłuszczowej z jednoczesnym zanikiem tkanki mięśniowej,
• obniżenie gęstości mineralnej kości,
• hiperlipidemia czy insulinooporność.

Niski poziom hormonu wzrostu wymaga wdrożenia farmakoterapii. Hormon wzrostu dla dzieci podawany jest w celu stymulowania wzrostu organizmu, zaś u dorosłych substytucja hormonu wzrostu ma na celu zredukowanie wspomnianych objawów klinicznych. Terapia hormonem wzrostu rozpoczynana jest zazwyczaj od niskich dawek, które stopniowo są zwiększane.

Leczenie hormonem wzrostu najczęściej polega na wykonywaniu iniekcji, lecz dostępny jest także preparat w postaci proszku do rozpuszczenia (somatropinum). Ile kosztuje taki hormon wzrostu? Cena w aptece to około 500 zł.

Wynik testu hamowania hormonu wzrostu, który wskazuje na nadmiar hormonu wzrostu to podwyższony poziom IGF-1 oraz brak zahamowania poziomu GH poniżej 0,4 ng/ml. Taki wynik badania powinien być uzupełniony o badania obrazowe przysadki, umożliwiające wykrycie guza przysadki jako przyczyny nadmiernej syntezy somatotropiny. Wysoki poziom hormonu wzrostu wymaga stosowania analogów somatostatyny oraz agonistów dopaminy.

Leczenie hormonem wzrostu – video z endokrynologiem