Hormony a nadwaga i otyłość – które choroby są przyczyną otyłości hormonalnej?

Które choroby sprzyjają tyciu?

Hormony są związkami, które krążą we krwi i potrafią regulować pracę każdej komórki ludzkiego ciała. Mogą wpływać na szybkość wzrostu, poziom glukozy we krwi, temperaturę ciała, szybkość bicia serca, rozwój zdolności rozrodczych, ilość oddawanego moczu i wiele, wiele innych parametrów.

Zaburzenia pracy gruczołów wydzielających hormony, czyli endokrynnych mogą powodować nadmiar lub niedobór danego hormonu. Prowadzi to do różnego rodzaju zaburzeń, wśród których wymienić należy nadwagę i otyłość.

Choroby endokrynologiczne, które mogą powodować zaburzenia hormonalne i być przyczyną nadwagi i tycia to:

• niedoczynność tarczycy (pierwotna i wtórna),
• zespół Cushinga,
• zespół policystycznych jajników,
• niedoczynność przysadki mózgowej,
• niedobór hormonu wzrostu (karłowatość przysadkowa),
• niedobór testosteronu,
• insulionoma, czyli guz wydzielający nadmierną ilość insuliny.

Niedoczynność tarczycy a nadwaga

Najczęstszą przyczyną nadwagi wśród chorób endokrynologicznych jest niedoczynność tarczycy. Choroba ta powoduje spowolnienie metabolizmu. Jak wszystkie przypadki nadwagi po chorobach hormonalnych, należy ją podejrzewać dopiero po wykluczeniu podstawowych przyczyn, a więc nieodpowiedniej diety i niewłaściwego stylu życia.

Niedobór hormonów tarczycy odpowiada za wszystkie postaci niedoczynności gruczołu tarczowego – zarówno pierwotną, jak i spowodowaną resekcją gruczołu, pozapalną (np. choroba Hashimoto), wtórną w niewydolności podwzgórza lub przysadki mózgowej, czy wreszcie polekową (np. po stosowaniu Amiodaronu).

Wszystkie choroby prowadzące do niedoboru hormonów tarczycy mogą sprzyjać tyciu, dzieje się dlatego, że to właśnie tyroksyna i trijodotyronina przyspieszają metabolizm i rozwój tkanki mięśniowej.

Nadwaga przy niedoczynności tarczycy to efekt spowolnienia metabolizmu, łatwiejszego gromadzenia energii w postaci tkanki tłuszczowej. W chorobach tarczycy częściej dochodzi także do zmian w strukturze tkanki podskórnej, sprzyjających powstawaniu obrzęków.

Policystyczne jajniki a nadwaga

Kolejnym stosunkowo często występującym u kobiet zaburzeniem endokrynologicznym, będącym przyczyną nadwagi hormonalnej jest zespół policystycznych jajników, w skrócie PCOS. Jest to zaburzenie związane z nieprawidłowym procesem owulacji, któremu towarzyszą często: nadmiar androgenów, czyli męskich hormonów płciowych, zaburzenia stosunku hormonów tropowych LH i FSH, a także nadmierne wydzielanie insuliny spowodowane opornością tkanek na jej działanie.

Nadmiar insuliny sprzyja tyciu oraz może skutkować rozwojem cukrzycy. Otyłość lub nadwaga stanowi jedno z dodatkowych kryteriów rozpoznania choroby. Charakterystyczny jest rozwój otyłości typu brzusznego (męskiej, wisceralnej). Nadmiar tkanki tłuszczowej pojawia się także wokół ud i pośladków.

Zespół Cushinga (nadczynność nadnerczy)

Kolejnym zaburzeniem hormonalnym powodującym przyrost masy ciała jest zespół Cushinga. Jest to stan związany z nadmiernym stężeniem hormonów kory nadnerczy, głównie kortyzolu. Może być wywołany przez guz przysadki mózgowej i nadnerczy, przerost nadnerczy lub stosowanie leków zawierających hormony steroidowe.

Kortyzol sprzyja gromadzeniu tkanki tłuszczowej na brzuchu, twarzy, na karku oraz tułowiu, przy czym kończyny zwykle pozostają szczupłe. Dodatkowo często stwierdza się nasilony łojotok, zaburzenia gospodarki węglowodanowej lub nawet jawną cukrzycę, skłonność do nadciśnienia tętniczego i osteoporozy.

Jakie badania wykonać i jak leczyć otyłość hormonalną?

Osoby otyłe, które bezskutecznie próbują zrzucić zbędne kilogramy, powinny skonsultować się z lekarzem, aby ocenić gospodarkę hormonalną oraz skontrolować poziom cholesterolu i podstawowy profil poziomu glukozy we krwi.

Hormony, których poziom należy oznaczyć przy podejrzeniu nadwagi spowodowanej zaburzeniami hormonalnymi to przede wszystkim: TSH oraz wolne hormony tarczycy (fT₃ i fT₄), kortyzol, insulina oraz hormony płciowe u osób, które można podejrzewać o zaburzenia w zakresie czynności gonad.

Kobiety powinny dodatkowo wykonać USG ginekologiczne z oceną jajników (pęcherzykowe, drobnopęcherzykowe, policystyczne). W przypadku nieprawidłowych wyników badań hormonów tarczycy należy wykonać badanie ultrasonograficzne tarczycy oraz ocenić występowanie przeciwciał charakterystycznych dla zaburzeń autoimmunologicznych czynności tarczycy.

W przypadku rozpoznania konkretnego schorzenia endokrynologicznego zwykle można zastosować skuteczne leczenie i w niedługim czasie odwrócić zaburzenia hormonalne.

W stanach niedoboru hormonów stosuje się ich syntetyczne odpowiedniki, pozwalające zwykle całkowicie uzupełnić braki. Takie leczenie nadwagi hormonalnej dotyczy m.in. osób z niedoczynnością tarczycy czy niedoborem hormonu wzrostu. W PCOS stosuje się leki poprawiające wrażliwość na insulinę, a w guzach i przeroście nadnerczy – metody operacyjne przywracające równowagę hormonalną.

Tycie po lekach hormonalnych

Nadwaga po hormonach to także efekt stosowanego leczenia. Problem ten dotyczy głównie kobiet leczonych hormonalną terapią zastępczą.

Tycie po tabletkach antykoncepcyjnych jest rzadkością. Może wystąpić jedynie niewielkie wahanie masy ciała w początkowym etapie takiej terapii. Kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne mogą odczuwać zwiększone łaknienie, co sprzyja tyciu po pigułkach.

Z kolei tycie po sterydach zdarza się w leczeniu zespołu Cushinga. Glikokortykoidy przyjmują także m.in. pacjenci cierpiący na choroby tkanki łącznej, np. toczeń układowy, reumatoidalne zapalenie stawów czy sarkoidozę. Stosuje się je także w wielu schorzeniach dermatologicznych, w astmie oskrzelowej oraz chorobach zapalnych jelit.

Kolejnym hormonalnym lekiem jest syntetyczna insulina, która stosowana nieodpowiednio lub u osoby niewrażliwej na insulinę także może nasilać odkładanie tkanki tłuszczowej.

Hormonalne przyczyny otyłości – komentarz eksperta