Hormonalna terapia zastępcza – pomaga czy szkodzi?

Czym jest HTZ – hormonalna terapia zastępcza?

Hormonalna terapia zastępcza jest jedną z form profilaktyki schorzeń mogących wystąpić u kobiet po okresie menopauzy. Polega ona na suplementacji żeńskich hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) po stwierdzonym wygaśnięciu funkcji jajników w zakresie syntezy tych hormonów.

Menopauza, choć jest procesem trwającym w niektórych przypadkach do kilku lat, w aspekcie długości całego życia stanowi jednak nagłą i diametralną zmianę w funkcjonowaniu organizmu kobiety. Pomimo faktu, że menopauza jest procesem całkowicie fizjologicznym, u części kobiet organizm nie jest w stanie sobie poradzić z zachodzącymi zmianami. Dochodzić wtedy może objawów niepożądanych, które łagodzić może hormonalna terapia zastępcza.

Następstwa menopauzy a spadek stężenia hormonów

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) jest często stosowana u kobiet w okresie menopauzy. Przyjmowanie hormonów w okresie okołomenopauzalnym i po menopauzie pozwala ograniczyć objawy związane z przekwitaniem.

W okresie menopauzy dochodzi do szeregu niekorzystnych i dokuczliwych dla kobiet objawów przekwitania, są to między innymi:

• uderzenia gorąca,
• suchość pochwy i przez to bolesne stosunki płciowe,
• bóle głowy,
• rozdrażnienie i nadmierna nerwowość
• kołatania serca,
• wzrost ryzyka wystąpienia osteoporozy,
• problemy z pamięcią
• pogorszenia wyglądu skóry,
• zaburzenia snu,
• zaczerwienienie twarzy,
• zmiany nastroju,
• wzrost ryzyka wystąpienia zakażeń układu moczowego.

Przeczytaj również: Progesteron – normy u kobiet, w ciąży i u mężczyzn

Wskazania do hormonalnej terapii zastępczej – video

Skutki menopauzy a HTZ

Najbardziej niebezpiecznym z następstw menopauzy jest tzw. osteoporoza pomenopauzalna. Polega ona na spadku ilości masy kostnej, ale bez zmiany kształtu kości. Dochodzi do zaburzeń ich mikrostruktury („mniej kości w kości”). Jest to proces uogólniony i dotyczy każdej kości bez wyjątku, ale w niektórych regionach uwidacznia się w sposób szczególnie wyraźny. Sama w sobie osteoporoza nie jest czynnikiem bezpośrednio szkodzącym zdrowiu, jednak nieleczona prowadzi do powikłań mogących zagrażać nawet życiu chorego.

Problemem są tak zwane złamania osteoporotyczne, czyli złamania, które następują na skutek zadziałania bodźca, który w warunkach prawidłowych nie wywołałby urazu. Pojawiają się one na ogół w charakterystycznych miejscach takich jak szyjka kości udowej, kręgi czy kość promieniowa. Złamania takie goją się źle, mają tendencję do nawracania i mogą doprowadzić do trwałego kalectwa.

Kolejne powikłanie dotyczy sfery seksualnej. Po menopauzie narządy płciowe, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne ulegają zanikowi. Pochwa produkuje mniej śluzu przez co satysfakcja płciowa i libido są obniżone. To, a także świadomość starzenia się i „zużywania się” ciała wpływa często na pojawienie się depresji i innych uszczerbków na zdrowiu psychicznym. Poza tym dochodzi również do częstszego powstawania zmian skórnych, przyrostu masy ciała i nietrzymania moczu.

Wszystkie wyżej wymienione objawy i ich powikłania są spowodowane spadkiem stężenia estrogenów we krwi. Hormonalna terapia zastępcza jest prostym sposobem rozwiązania przyczyny tych problemów, gdyż polega na uzupełnieniu brakujących hormonów. Korzystnie wpływa to na zmniejszenie patologicznych zmian kostnych w osteoporozie, a wczesne wdrożenie tej terapii w ogóle nie dopuszcza do jej powstania. Zmiany w psychice również pojawiają się zdecydowanie rzadziej a zanik narządów płciowych ulega znacznemu spowolnieniu.

Hormonalna terapia zastępcza – zalety i wady

Stosowanie HTZ łagodzi objawy menopauzy. Terapia ta jest również skuteczna u kobiet, które zbyt szybko przestały miesiączkować (przedwczesna menopauza), jak i u kobiet po operacji usunięcia jajników. Polega ona na stosowaniu estrogenów i gestagenów. HTZ niesie za sobą wiele korzyści, jednak można też mówić o powikłaniach takiej terapii.

Najczęstsze powikłania po hormonalnej terapii zastępczej to:

• nowotwory jajnika,
• nowotwory piersi,
• nowotwory macicy,
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,
• zatorowość płucna,
• niewydolność i uszkodzenie wątroby.

Terapia ta nie pozostaje jednak obojętna dla organizmu. Mimo, iż spadek stężenia hormonów płciowych jest w menopauzie nagły i niesie ze sobą różne niekorzystne konsekwencje jest on zjawiskiem fizjologicznym, na które organizm jest przygotowany. Przyjmowanie hormonów płciowych w okresie, w którym powinno ich nie być nie pozostaje dla ustroju obojętne i również prowadzi do powikłań.

• Najpoważniejszymi spośród nich są nowotwory jajnika, piersi i macicy, czyli tkanek bogatych w receptory dla żeńskich hormonów płciowych. Tkanki te w okresie starzenia się ciała kobiety przechodzą w stan spoczynku, ponieważ ich pełne funkcjonowanie powinno wygasnąć. Podawanie hormonów płciowych, które pobudzają receptory, zaburza ten proces zmuszając komórki do stałej odpowiedzi na bodźce. W taki sposób łatwiej dochodzi do przemiany nowotworowej.
• Ponad to, suplementacja hormonami wpływa niekorzystnie na układ krwionośny, gdyż powoduje zagęszczenie krwi. Stanowi to jeden z czynników ryzyka rozwoju przewlekłej niewydolności żylnej i powstającej w jej konsekwencji żylnej choroby zakrzepowo zatorowej. Polega o na tym, że gęstsza krew ma większą tendencję do wykrzepiania na ścianie naczyń krwionośnych głównie w obrębie żył kończyn dolnych. Prowadzi to do ich żylakowatego poszerzenia, a w miarę postępu choroby do powstania zmian troficznych na skórze a nawet owrzodzeń. Kobiety, u których w przeszłości wystąpiło zapalenie żył nie powinny przyjmować doustnej hormonalnej terapii zastępczej.
• Innym powikłaniem tej choroby mogącym zagrażać życiu chorego jest zator płucny. Występuje on kiedy fragment zakrzepłej krwi odkładającej się w żyłach kończyn dolnych oderwie się i z prądem krwi mijając prawe serce ulegnie zaklinowaniu w tętnicy płucnej lub którejś z jej gałęzi. Choroba ta stanowi coraz poważniejszy problem w dzisiejszym społeczeństwie krajów wysoko rozwiniętych i hormonalna terapia zastępcza, podobnie jak płeć żeńska oraz zaawansowany wiek stanowią ważne czynniki ryzyka jej rozwoju.
• Kolejnym powikłaniem stosowania tej terapii jest możliwość uszkodzenia wątroby. Wchłaniane składniki dostają się do wątroby i tam ulegają metabolizmowi. Wpływa to w sposób znaczący na funkcjonowanie tego narządu. W przypadku dużej podaży hormonów płciowych (głównie estrogenów) może z czasem dojść do żółtaczki, kamicy żółciowej i niewydolności wątroby. HTZ nie jest zalecana pacjentkom chorującym na kamicę pęcherzyka żółciowego, hipertrójglicerydemię i choroby wątroby.

Od tych powikłań chroni jednak zmiana drogi podania leku. Hormonalna terapia zastępcza podana przezskórnie w formie plastrów nie wywołuje tak licznych działań niepożądanych. Alternatywą może być również przyjmowanie fitoestogenów, czyli związków roślinnych, które w swojej budowie przypominają estrogeny.

HTZ – hormonalna terapia zastępcza – plusy i minusy

Biorąc pod uwagę powyższe fakty nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie czy korzyści płynące z stosowania hormonalnej terapii zastępczej przewyższają jej skutki uboczne. Decyzja o wdrożeniu terapii powinna zależeć od aktualnego stanu zdrowia pacjentki i jej narażenia na rozwój chorób, które mogą występować jako powikłania HTZ. Należy pamiętać, że większość z nich to schorzenia bardzo poważne, praktycznie w każdym przypadku bezpośrednio zagrażające życiu chorej.

Są one niejednokrotnie poważniejsze niż skutki nieprzyjmowania terapii zastępczej. Przed rozpoczęciem przyjmowania hormonalnej terapii zastępczej musi zostać przeprowadzone badanie ginekologiczne z pobraniem cytologii, badanie USG, mammografia oraz badania krwi (profil lipidowy, badanie układu krzepnięcia oraz próby wątrobowe).

Hormonalna terapia zastępcza – komentarz endokrynologa