Gruczolak przysadki (mikrogruczolak, makrogruczolak) – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Czym są gruczolaki przysadki?

Przysadka mózgowa jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, położonym w siodle tureckim w środkowym dole czaszki. Produkowane przez nią hormony tropowe odgrywają kluczową rolę w sprawowaniu kontroli nad funkcjami wydzielniczymi pozostałych gruczołów wewnątrzwydzielniczych. Najczęściej spotykanymi guzami przysadki są gruczolaki. Jest to zróżnicowana grupa guzów, charakteryzująca się zmiennym obrazem klinicznym – od dyskretnych zmian bezobjawowych do zaburzeń zagrażających życiu. W przeważającej większości mają charakter łagodny, a wśród nich, na pierwszym miejscu co do częstości występowania, jest prolaktynoma – guz wydzielający hormon prolaktynę.

Przysadka mózgowa a hormony

Przysadka mózgowa to gruczoł wydzielania wewnętrznego. Dzieli się go na dwa płaty: płat przedni i płat tylny. Podział ten ma znaczenie nie tylko anatomiczne, ale także czynnościowe, ponieważ każdy z płatów odpowiada za produkcję i wydzielanie innych hormonów. Hormony produkowane przez przedni płat przysadki mają wpływ na regulację czynności pozostałych gruczołów wydzielania wewnętrznego i noszą nazwę hormonów tropowych:

• TSH – hormon tyreotropowy, pobudzający gruczoł tarczowy do produkcji hormonów tarczycy,
• ACTH – hormon adrenokortykotropowy, kontroluje funkcje wydzielnicze nadnerczy,
• FSH, LH – odpowiednio folitropina i lutropina, odpowiedzialne za prawidłowy przebieg cyklu menstruacyjnego oraz prawidłowe funkcjonowanie jajników,
• GH – hormon wzrostu,
• PRL – prolaktyna, hormon oddziałujący na gruczoł sutkowy i gonady.

W tylnym płacie przysadki są magazynowane wazopresyna i oksytocyna. Wazopresyna odgrywa ważną rolę w regulacji ciśnienia tętniczego krwi oraz gospodarki wodnej organizmu.

Guz przysadki mózgowej – makrogruczolaki i mikrogruczolaki

Gruczolak (łac. Adenoma) to łagodny guz zbudowany z komórek gruczołowych. Cechuje się bardzo powolnym wzrostem. Jeżeli guz został wykryty przypadkowo, to ryzyko, że jest to zmiana złośliwa, jest bardzo małe. Gruczolak niewielkich rozmiarów pozostaje często nierozpoznany za życia.

Gruczolaki przysadki można podzielić ze względu na ich rozmiar na: makrogruczolaki i mikrogruczolaki oraz ze względu na czynność hormonalną na: takie, które wydzielają hormony – hormonalnie czynne lub takie, które są nieczynne hormonalnie.

Objawy gruczolaka przysadki

Wyróżnia się dwie podstawowe grupy objawów:

• objawy związane z wydzielaniem przez guz czynny hormonalnie nadmiaru poszczególnych hormonów przysadki,
• objawy związane z dużą masą guza, który rosnąc, niszczy lub uciska struktury znajdujące się w jego sąsiedztwie, powodując: niedoczynność przysadki mózgowej, uszkodzenie podwzgórza (ważnego ośrodka regulującego wiele funkcji życiowych organizmu, w tym regulującego funkcję samej przysadki mózgowej), zaburzenia widzenia (spowodowane uciskiem na włókna nerwowe, prowadzące impulsy z siatkówki oka do ośrodka wzrokowego).

Najczęstsze objawy kliniczne, które sygnalizują potrzebę wykonania odpowiednich badań diagnostycznych i prowadzące do wykrycia guza, to:

• zaburzenia widzenia – obecne u niespełna połowy pacjentów,
• niedoczynność przysadki mózgowej – u co czwartego pacjenta,
• bóle głowy.

Jeżeli zachwiana zostanie równowaga hormonalna, to pierwsze oznaki będą widoczne pod postacią zaburzeń funkcjonowania gonad oraz nieprawidłowych stężeń hormonów płciowych we krwi.

Guzy nieczynne hormonalnie zwykle nie wywołują objawów sugerujących ich obecność.

Niedoczynność przysadki mózgowej w przebiegu gruczolaka przysadki może mieć objawy różnie nasilone – od przypadków łagodnych, z dyskretnie zaznaczonymi objawami, aż po stany ostre, zagrażające życiu (takich jak ciężki zespół przełomu hipometabolicznego), przy czym postacie o ciężkim przebiegu występują zdecydowanie rzadziej.

Prolaktynoma – gruczolak wydzielający prolaktynę

Gruczolaki wydzielające prolaktynę to najczęstsze spośród gruczolaków przysadki mózgowej. Wśród objawów wywoływanych przez guzy wydzielające prolaktynę wyróżnić można: zaburzenia miesiączkowania, niepłodność oraz samoistny wyciek mleka z brodawki sutkowej (mlekotok) u kobiet oraz zaburzenia libido i niepłodność u mężczyzn.

Diagnostyka gruczolaków przysadki

Podejrzenie guza przysadki mogą nasuwać objawy nadczynności lub niedoczynności jednego lub kilku hormonów, zaburzenia widzenia lub bóle głowy, a podstawą rozpoznania jest tomografia komputerowa. Tomografia komputerowa umożliwia nie tylko potwierdzenie obecności guza przysadki, ale także oszacowanie jego rozmiaru i ewentualnych uszkodzeń tkanek sąsiednich, do których dochodzi podczas powiększania się masy guza.

Leczenie gruczolaków przysadki

Nie każdy gruczolak zlokalizowany w przysadce wymaga leczenia operacyjnego. Guzy nieczynne hormonalnie wymagają leczenia chirurgicznego, gdy udokumentowany zostanie ich wpływ na pogorszenie widzenia lub inne objawy miejscowe wynikające z ucisku na sąsiednie struktury. Stwierdzenie niepłodności lub zaburzeń miesiączkowania, występujących wtórnie do hiperprolaktynemii jest wskazaniem do podjęcia leczenia. W przypadku guza o typie prolaktynoma najczęstszą metodą terapii jest leczenie farmakologiczne.

Jeżeli guz przysadki nie spowodował nieodwracalnego uszkodzenia tkanek przysadki lub podwzgórza, to po wycięciu guza lub farmakologicznym zmniejszeniu jego objętości można się spodziewać poprawy czynności wydzielniczej gruczołu. Jeśli natomiast zniszczenia są trwałe, prawidłowa funkcja narządu nie powróci po zabiegu operacyjnym.

Guz przysadki (gruczolak przysadki) – opinia endokrynologa