Kalcytonina – co to jest, jaka jest norma i kiedy jest podwyższona?

Kalcytonina – czym jest, jakie funkcje pełni i jak działa?

Kalcytonina (w skrócie CT) to hormon peptydowy syntetyzowany głównie przez przypęcherzykowe komórki C tarczycy. W znacznie mniejszych ilościach powstaje także w układzie pokarmowym, wątrobie i płucach, a także przysadce mózgowej.

Hormon wiązany jest z gospodarką wapniowo-fosforanową. Synteza kalcytoniny zależna jest od poziomu wapnia we krwi. Jego funkcja sprowadza się do obniżania stężenia wapnia oraz zmniejszania ilości fosforanów.

Kalcytonina wykazuje zatem działanie antagonistyczne (przeciwne) do parathoromonu. Hormon CT normalizuje poziom wapnia na drodze ograniczenia jego wchłaniania z przewodu pokarmowego oraz zwiększenia mineralizacji kości. Wpływa na metabolizm kości, hamując aktywność komórek kościogubnych (osteoklastów). Tym samym hamuje resorpcję kości i uwalnianie wapnia do surowicy krwi. Ponadto wykazuje wpływ na nerki, zmniejszając wchłanianie zwrotne wapnia, fosforu i sodu w kanalikach nerkowych. W przewodzie pokarmowym przyczynia się do zmniejszenia wydzielania soku żołądkowego i trzustkowego.

Kalcytonina wydzielana jest w charakterystycznym rytmie dobowym. Najwyższe stężenie hormon ten uzyskuje w godzinach popołudniowych. Ilość wytwarzanej kalcytoniny jest regulowana przez stężenie wapnia w surowicy krwi. Jeżeli jonów wapniowych jest za dużo w surowicy, to kalcytonina zostaje uwolniona. Natomiast jeżeli stężenie jonów wapniowych jest niskie, uwalnianie kalcytoniny zostaje zahamowane.

To też może Cię zainteresować: Guzek na szyi – co może oznaczać?

Kalcytonina a rak rdzeniasty tarczycy

Poziom kalcytoniny najczęściej oznaczany jest u pacjentów z podejrzeniem raka rdzeniastego tarczycy lub u pacjentów już zdiagnozowanych – w celu monitorowania przebiegu choroby. Rak rdzeniasty tarczycy to stosunkowo rzadki nowotwór, często występujący rodzinnie. Wskazaniem do badania kalcytoniny jest zatem wystąpienie objawów tego nowotworu:

• bezbolesny guzek zlokalizowany z przodu szyi,
• chrypka,
• trudności z połykaniem,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• biegunki.

Bardzo często rak rdzeniasty tarczycy występuje jako jeden z elementów zespołu gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2 – wtedy towarzyszyć może nadczynności przytarczyc oraz guzowi chromochłonnemu nadnerczy. Wtedy dodatkowe objawy to nadciśnienie, kołatanie serca, niepokój, blada skóra.

Kalcytonina – kiedy badać stężenie?

W przebiegu wspomnianego nowotworu tarczycy dochodzi do rozrostu komórek rdzeniastych oraz do nadprodukcji kalcytoniny. Jeśli zatem pojawia się objawy raka rdzeniastego tarczycy – jest to wskazanie do badania kalcytoniny. Leczenie raka rdzeniastego tarczycy polega na chirurgicznym usunięciu tarczycy. Wtedy oznaczana jest kalcytonina. Badanie ma na celu uzupełnienie diagnozy, a także monitorowanie leczenia – skuteczności usunięcia tarczycy. Kalcytonina umożliwia także kontrolowanie wznowy choroby. Ponadto badanie kalcytoniny wykonywane jest jako test przesiewowy u pacjentów, w rodzinie których zdiagnozowano przypadki gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2.

Oznaczanie kalcytoniny wykonywane jest także u pacjentów z podejrzeniem nadczynności przytarczyc. Inne wskazanie to zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforanowej. Ponadto kalcytonina powinna być oznaczana u każdego pacjenta przed zabiegiem operacyjnego usunięcia guzków tarczycy.

Jak się bada kalcytoninę?

Kalcytonina to hormon oznaczany w próbce krwi żylnej, pobranej ze zgięcia łokciowego. Pacjent powinien być na czczo, czyli co najmniej 8 godzin po spożyciu ostatniego posiłku. Skierowanie na badanie kalcytoniny może wypisać specjalista – endokrynolog. Ile kosztuje badanie kalcytoniny? Cena badania to około 55–60 zł.

Znacznie dokładniejszym oznaczeniem jest tzw. test stymulacji. Taka próba prowokacyjna polega na oznaczeniu kalcytoniny na czczo, a następnie po podaniu substancji, która generuje wzrost poziomu kalcytoniny we krwi. Najczęściej w tym celu stosuje się pentagastryna, którą podaje się dożylnie w dawce 0,5 mg na każdy kg m. c., po uprzednim rozpuszczeniu w izotonicznym chlorku sodu. Niekiedy podanie pentagastryny generuje niepożądane objawy uboczne: duszności, ból w klatce piersiowej, bóle brzucha. Inne stosowane substancje to 10 proc. roztwór wapnia podawany w dawce 2 mg/kg m.c. bądź omeprazol. Po podaniu substancji stymulującej, po 2 i 5 minutach pobiera się próbki krwi w celu oznaczenia poziomu kalcytoniny w surowicy.

Kalcytonina – jaki jest prawidłowy wynik w badaniu krwi?

Norma kalcytoniny we krwi zależna jest od płci i wieku. Poziom kalcytoniny w surowicy u dziecka powinien wynosić:

• u dzieci do 1 roku życia – 15–34 pg/ ml,
• u dzieci w wieku 2–10 lat – 6 – 12 pg/ ml,
• u dzieci w wieku 10–15 lat – poniżej 6 pg/ ml,
• u dzieci w wieku 16–17 lat – poniżej 5 pg/ ml.

Poziom kalcytoniny we krwi u dorosłych to u mężczyzn do 14,3 pg/ mlm, a u kobiet do 7.6 pg/mL.

Wartość przekraczające 2000 pg/ml z dużym prawdopodobieństwem wskazują na raka rdzeniastego tarczycy. Bardzo rzadko stężenie takie może być spowodowane niewydolnością nerek lub wydzielaniem hormonu przez inne miejsca. Wartość od 500–2000 pg/ml również wskazują na obecność raka rdzeniastego tarczycy, ale stężenia te równie dobrze mogą być spowodowane niewydolnością nerek lub ekotopowym (miejscowym) wydzielaniem hormonu.

W przypadku wartości 100–500 pg/ml należy rozszerzyć diagnostykę oraz wykonać ponowne oznaczenie hormonu. Wykonuje się także testy prowokacyjne z pentagastryną lub wapniem.

Natomiast prawidłowy wynik testu z pentagastryną to wzrost poniżej 3 – krotnej wartości stężenia kalcytoniny oznaczonej na czczo.

Podwyższona i wysoka kalcytonina – przyczyny

Za wysoka kalcytonina we krwi najczęściej wynika z obecności raka rdzeniastego tarczycy. Inne nowotwory przebiegające z wysoką kalcytoniną to rak drobnokomórkowy płuc, rak jajnika czy rak sutka. Podwyższona kalcytonina towarzyszy ponadto pierwotnej nadczynności przytarczyc.

Inne przyczyny wysokiej kalcytoniny to:

• zespół Zollingera-Ellisona,
• niewydolność nerek,
• przedawkowanie witaminy D,
• zapalenie tarczycy,
• nienowotworowy rozrost tarczycy,
• anemia złośliwa,
• ciąża,
• stosowanie niektórych leków: glukagonu, epinefryny czy doustnej antykoncepcji hormonalnej.

Podwyższony poziom kalcytoniny może również wystąpić w przebiegu:

• niedokrwistości złośliwej;
• raku piersi;
• raku jajnika;
• ektopowego wydzielania hormonu w rakowiaku;
• rozrostu komórek C tarczycy.

Wysoki poziom kalcytoniny wymaga wykonania badań dodatkowych – można wykonać próbę prowokacyjną z pentagastryną, badania obrazowe tarczycy, oznaczenie wraz z kalcytoniną parathormonu. W przypadku badania parathormonu norma to 10–60 pg/ ml. Wyniki badań analizowane są w oparciu o normy ustalone dla poszczególnych laboratoriów.

Kalcytonina we krwi za niska – co oznacza niedobór?

Niski poziom kalcytoniny nie wpływa na stan zdrowia u pacjentów. U osób z usuniętą tarczycą i śladowym stężeniem kalcytoniny we krwi, obniżona kalcytonina nie generowała żadnych komplikacji zdrowotnych.

U osób z chorobami kości, np. chorobą Pageta, wykorzystywana jest kalcytonina łososiowa. Taki lek wykazuje działanie podobne do ludzkiej kalcytoniny, ale działa dłużej i silniej. Inne wskazania do stosowania kalcytoniny leku to:

• hiperkalcemia, czyli zbyt wysoki poziom wapnia we krwi w przebiegu nowotworów,
• osteoporoza,
• długotrwałe unieruchomienie.

Niekiedy dłuższe stosowanie kalcytoniny może generować skutki uboczne: nudności, bóle i zawroty głowy, bóle brzucha i biegunki. dlatego też czas leczenia kalcytoniną należy ograniczyć do możliwie najkrótszego i stosować możliwie najmniejszą dawkę leku.

Wypowiedź endokrynologa na temat gospodarki wapniowej organizmu