Choroba Gravesa-Basedowa – przyczyny, objawy, badania, leczenie, dieta

Choroba Gravesa-Basedowa – autoimmunologiczna choroba tarczycy

Choroba Gravesa-Basedowa (określana również mianem choroby Gravesa lub w skrócie ChGB) stanowi jedną z możliwych przyczyn nadczynności tarczycy . Jednostka ta jest chorobą autoimmunologiczną, czego świadomość jest konieczna, by zrozumieć, na czym polega mechanizm jej rozwoju. Otóż w przebiegu chorób autoimmunologicznych w organizmie pojawiają się reakcje układu odpornościowego skierowane ku jego własnym strukturom.

Choroba Gravesa występuje u pacjentów obojga płci, zdecydowanie jednak częściej spotykana jest ona u kobiet. Typowo początek zachorowania ma miejsce pomiędzy 4. a 6. dekadą życia, schorzenie może jednak rozwinąć się w dowolnym wieku. Szacunkowo choroba Basedowa występuje u 1 na 200 osób.

To też może Cię zainteresować: Letrox – wskazania, skutki uboczne

Choroba Basedowa – przyczyny nadmiaru hormonów tarczycy

Choroba Basedowa związana jest z pojawieniem się w organizmie specyficznych immunoglobulin – mowa tutaj o przeciwciałach przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR). TSH, czyli hormon tyreotropowy, to hormon przysadkowy, którego fizjologiczną funkcją jest pobudzanie komórek tarczycy do uwalniania jej hormonów, czyli tyroksyny (T₄) oraz trijodotyroniny (T₃). W prawidłowych warunkach zwiększenie ilości hormonów tarczycy we krwi prowadzi do spadku uwalniania TSH z przysadki. Inaczej jest jednak w chorobie Gravesa-Basedowa – w jej przypadku przeciwciała ciągle pobudzają TSHR, przez co gruczoł tarczowy stale uwalnia swoje hormony. Ostatecznie dochodzi do wystąpienia nadmiaru hormonów tarczycy w organizmie i pojawienia się objawów nadczynności tarczycy.

Pobudzenie TSHR prowadzi nie tylko do zwiększonego wyrzutu hormonów. Innymi działaniami, które występują przez pobudzanie komórek tarczycy przez przeciwciała, są powiększenie tarczycy (rozwijać się mogą wole tarczycowe) oraz zwiększenie unaczynienia tarczycy. Przeciwciała anty-TSHR wpływają jednak nie tylko na komórki tarczycy, ale i m.in. na komórki w okolicy oczodołów i z tego powodu objawy choroby Gravesa-Basedowa dotyczyć mogą również i oczu.

Przeczytaj: Wysokie TSH – co oznacza?

Czy choroba Gravesa-Basedowa jest dziedziczna?

Przeciwciała anty-TSHR produkowane są przez komórki układu odpornościowego, co jednak doprowadza do tego, że w ogóle zaczynają one być syntezowane, tego do końca nie wiadomo. Pod uwagę brana jest możliwość dziedziczenia choroby Basedowa – zauważono, że ryzyko wystąpienia schorzenia zwiększa się u osób, których krewni zmagali się z ChGB. Na tym etapie nie można jednoznacznie wskazać dziedziczenia jako przyczyny zaburzeń, aczkolwiek pewien związek pomiędzy występowaniem choroby Gravesa-Basedowa a genami jest po prostu zauważalny.

Uwagę zwraca też to, że czynnikiem ryzyka rozwoju tej postaci nadczynności tarczycy są schorzenia autoimmunologiczne, takie jak np.:

• cukrzyca typu I,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• toczeń rumieniowaty układowy.

Przypuszcza się również, że palenie papierosów może zwiększać ryzyko rozwoju schorzenia.

Sprawdź również: Lekarz od tarczycy – jak się nazywa i kiedy udać się do niego na wizytę?

Ogólne objawy nadczynności tarczycy w chorobie Basedowa

W przebiegu choroby Gravesa-Basedowa różne dolegliwości pojawiają się, ponieważ w organizmie panuje nadmiar tarczycowych hormonów we krwi. Ogólne objawy schorzenia są analogiczne do tych, które rozwijają się w przebiegu nadczynności tarczycy spowodowanej innymi przyczynami i wśród nich wspomnieć należy przede wszystkim o takich problemach, jak:

• zwiększona potliwość ciała i nietolerancja ciepła,
• drżenie rąk,
• nerwowość, pobudzenie i drażliwość,
• wypadanie włosów,
• zaburzenia kardiologiczne, np. przyspieszone bicie serca i kołatania serca,
• zwiększona częstość wypróżnień (nierzadko objawem chorej tarczycy są w tym przypadku biegunki),
• spadek siły mięśniowej,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• spadek libido.

Typowe jest także to, że w chorobie Basedowa się nie tyje, wręcz przeciwnie, dochodzi do spadku masy ciała, nawet pomimo zwiększonego apetytu.

Wyżej wymienionych zostało wiele zaburzeń, które mogą występować wskutek zwiększonego wydzielania hormonów tarczycy. W przebiegu choroby Gravesa-Basedowa objawy mogą nabrać jednak specyficznego charakteru, rozwijając się w obrębie oczu oraz skóry.

Przeczytaj też: Nadczynność tarczycy w ciąży

Choroba Gravesa-Basedowa – objawy oczne

Produkowane w organizmach chorych na ChGB przeciwciała oddziałują nie tylko na gruczoł tarczowy, ale również i na tkanki w okolicy oczodołów. Prowadzić to może do wystąpienia tzw. orbitopatii tarczycowej (inaczej nazywa się ją oftalmopatią), której skutkiem jest wytrzeszcz oczu, ale nie tylko. U chorych mogą pojawiać się również:

• ból gałek ocznych,
• łzawienie,
• podrażnienie gałek ocznych (pacjenci mogą skarżyć się na to, że czują oni, jakby mieli piasek w oczach),
• światłowstręt,
• pogorszenie ostrości widzenia,
• zaczerwienienie spojówek,
• ograniczenie ruchomości gałek ocznych.

Oftalmopatia tarczycowa nie pojawia się u każdego pacjenta z chorobą Gravesa i Basedowa, jednakże u wszystkich pacjentów, u których stwierdza się tę jednostkę, należy wyjątkowo dokładnie ocenić stan ich gałek ocznych – to bowiem, czy pacjent ma orbitopatię, wpływa na decyzję o sposobie leczenia.

Choroby tarczycy, w których przebiegu pojawia się hipertyreoza, doprowadzać mogą również do występowania kilku innych objawów ze strony gałek ocznych. Są nimi:

• objaw Mobiusa, czyli stan, gdzie przy patrzeniu zbieżnym (czyli na przykład na znajdujący się przed nosem długopis) jedno oka zbacza,
• objaw Stellwaga, czyli rzadkie mruganie,
• objaw Graefego, czyli ukazywania się kawałka twardówki nad tęczówką wtedy, kiedy oko przemieszcza się ku dołowi,
• objaw Kochera, analogiczny do objawu Graefego, ale występujący przy przemieszczaniu się gałki ocznej w górę.

Choroba Gravesa-Basedowa – objawy skórne

W nadczynności tarczycy objawy na skórze to przede wszystkim wilgotność ciała i zaczerwienienia wynikające ze wzmożonego przepływu krwi przez skórę. Dla choroby Gravesa-Basedowa charakterystyczne są jednak dwa inne objawy skórne: obrzęk przedgoleniowy oraz akropachia tarczycowa.

• Obrzęk przedgoleniowy (określany również jako dermopatia tarczycowa) to ograniczony obrzęk, któremu może towarzyszyć zaczerwienienie skóry. Występuje przede wszystkim jako puchnięcie stów i obrzęk podudzi.
• Jako akropachię tarczycową określa się z kolei stan, gdzie u pacjenta dochodzi do pogrubienia i zaokrąglenia końcowych części palców rąk.

Z uwagi na zbieżność objawów należy różnicować chorobę Gravesa z innymi patologiami dotyczącymi gruczołu tarczowego, przede wszystkim takimi jak:

• zapalenie tarczycy,
• wole guzkowe tarczycy,
• choroba Hashimoto.

Jakie badania tarczycy i hormonów przy chorobie Gravesa?

Niektóre objawy choroby Gravesa – takie jak opisane wyżej obrzęk przedgoleniowy oraz akropachia tarczycowa – są tak charakterystyczne, że zasadniczo już samo ich stwierdzenie nasuwa wyraźne podejrzenie tej właśnie jednostki. Objawy te są jednak rzadkie, a oprócz tego do postawienia rozpoznania problemów z tarczycą konieczne są badania hormonalne oraz badania przeciwciał.

W przypadku pierwszych z wymienionych badania krwi polegają na oznaczaniu hormonów, takich jak TSH, FT₃ i FT₄ . Typowe dla choroby Basedowa jest niskie TSH oraz wysokie poziomy FT₃ i FT₄. Co prawda możliwe jest to, że pacjent z ChGB będzie miał poziom tyreotropiny w granicach normy, aczkolwiek jest to sytuacja rzadka i najczęściej chorzy mają obniżone TSH.

Same jednak badania hormonalne nie są wystarczające do postawienia rozpoznania choroby Gravesa-Basedowa. U pacjentów oznaczane są również przeciwciała anty-TSHR. Wynik badania immunoglobulin przekraczający normę, razem ze stwierdzeniem odchyleń w zakresie opisywanych wyżej badaniach hormonów tarczycy, umożliwia już postawienie diagnozy ChGB.

U chorych z podejrzeniem choroby Basedowa konieczne jest również badanie tarczycy. Po pierwsze lekarz ocenia gruczoł palpacyjnie – tą drogą można chociażby wnioskować o tym, czy tarczyca jest powiększona (typowo nie występuje ból tarczycy przy dotyku). Wykonywane może również być USG tarczycy.

Z kolei u tych pacjentów, u których wyraźnie widoczna jest orbitopatia tarczycowa, konieczne jest dokonanie oceny rozległości tej patologii. W tym wykonywane mogą być badania obrazowe oczodołów, takie jak MR oczu czy TK oczu.

Choroba Gravesa-Basedowa a ciąża

Pacjentki cierpiące na chorobę Basedowa mogą zajść w ciążę, mimo tego, że u niektórych kobiet występują problemy z płodnością. Ważne jest jednak odpowiednio prowadzone leczenie, kobieta powinna przebywać pod opieką ginekologa oraz endokrynologa.

Najkorzystniejszym momentem na poczęcie jest uzyskanie normalizacji poziomów hormonów tarczycowych. Istotne jest również to, w jakiej fazie leczenia pacjentka podejmie się starań o powiększenie rodzony. Preferowanym lekiem na chorobę Gravesa-Basedowa w ciąży (w pierwszym trymestrze) jest propylotiouracyl. Standardowo jest rzadko stosowany, a lekiem pierwszego rzutu najczęściej jest tiamazol.

Należy także mieć świadomość tego, że ciąża może w różny sposób wpływać na chorą tarczycę matki. W jej przebiegu dochodzić może do wystąpienia epizodu zaostrzenia choroby Basedowa.

Choroba Gravesa – leki i leczenie jodem

W leczeniu choroby Gravesa-Basedowa – przynajmniej początkowo – dominuje farmakoterapia. Pacjentom zalecane jest stosowanie tiamazolu, rzadziej zaś włączane jest u nich leczenie z wykorzystaniem propylotiouracylu. Celem terapii jest uzyskanie remisji immunologicznej (czyli doprowadzenie do znacznego spadku poziomu przeciwciał anty-TSHR), nierzadko jednak proces ten zajmuje dość dużo czasu – zalecane jest, aby farmakoterapia u chorych na chorobę Basedowa trwała przez nawet 18 miesięcy. Drugim, równie ważnym celem leczenia, jest uzyskanie normalizacji stężeń hormonów tarczycy we krwi.

Czasami, nawet pomimo bezwzględnego przestrzegania przez chorego zasad terapii, nie udaje się uzyskać u niego remisji choroby Gravesa, a co gorsza, może nawet dojść do jej zaostrzenia. W takim przypadku do dyspozycji są inne metody, takie jak leczenie jodem radioaktywnym czy zabiegi chirurgiczne.

Wybór postępowania uzależniony jest od kilku czynników, wpływ na decyzje lekarzy ma chociażby to, czy pacjent ma orbitopatię tarczycową – w przypadku bowiem, kiedy chory ma jej ciężką lub umiarkowaną postać, stosowanie u niego jodu radioaktywnego jest przeciwwskazane.

Choroba Gravesa jest uleczalna. Ważne jest jednak wczesne rozpoczęcie leczenia, szybsze włączenie terapii zwiększa szanse na wyleczenie. U niektórych jednak pacjentów – przede wszystkim u tych, u których zaszła konieczność usunięcia tarczycy drogą operacyjną – dochodzić może do sytuacji odwrotnej niż pierwotna. Jest nią niedoczynność tarczycy, która wymaga leczenia poprzez suplementację hormonów tarczycy.

Dieta – naturalne leczenie choroby Gravesa

Pacjentom z chorobą Basedowa można dać kilka drobnych wskazówek dietetycznych. W przypadku nadczynności tarczycy dochodzi do przyspieszenia metabolizmu, w związku z czym pacjenci mogą potrzebować większych niż standardowo ilości substancji energetycznych.

Z tego właśnie powodu przy chorobie Gravesa-Basedowa dieta powinna być wysokokaloryczna, a jednocześnie powinna dostarczać dużych ilości białka. Ważna jest jednocześnie mała podaż pokarmów o wysokiej zawartości tłuszczu. Warto również pamiętać o pokarmach zawierających cenne substancje mineralne i witaminy, przede wszystkim takich, które dostarczają dużych ilości witamin A i D, ale również witaminy C oraz witamin z grupy B.

W diecie należy unikać natomiast kawy, herbaty i innych napojów zawierających kofeinę. Alkohol przy chorobie Basedowa także jest przeciwwskazany.

Wypowiedź endokrynologa na temat choroby Gravesa-Basedowa