Wahania nastroju a menopauza

Zmiany w okresie menopauzy

Menopauza jest to jeden z etapów okresu życia kobiety, nazywanego przekwitaniem, czyli inaczej klimakterium. Przekwitanie charakteryzuje się stopniowym wygasaniem czynności jajników, zwłaszcza w zakresie produkcji estrogenów. Menopauza jest to pojęcie, które określa ostatnie krwawienie miesiączkowe w życiu kobiety. Aby ją rozpoznać, konieczne jest stwierdzenie braku miesiączki przez kolejne 12 miesięcy, przy wykluczeniu innych przyczyn zatrzymania miesiączkowania.

W ginekologii opisywane są także okresy premenopauzy – kilkuletni okres poprzedzający menopauzę, w którym pojawiają się już objawy wygasania funkcji jajników (np. dłuższe przerwy między krwawieniami miesiączkowymi lub bardziej skąpe krwawienia) oraz postmenopauzy, czyli okresu życia kobiety po menopauzie. Ostatnie krwawienie miesiączkowe występuje zwykle w wieku około 50 lat (między 45 a 53 rokiem życia). Okres, w którym wystąpi menopauza uzależniony jest od wielu czynników, m.in. uprzedniego stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych, palenia tytoniu, picia alkoholu, a także czynników genetycznych (np. wieku, w którym wystąpiła ostatnia miesiączka u matki).

Wahania hormonalne w okresie przekwitania

Przekwitanie jest okresem, w którym zachodzi wiele zmian w zakresie gospodarki hormonalnej. Już kilka lat przed wystąpieniem menopauzy – w okresie premenopauzalnym, dochodzi do obniżenia poziomu estrogenów, progesteronu, inhibin, androgenów produkowanych przez jajniki (testosteronu, androstendionu) oraz nadnercza (DHEA, DHEAS), hormonu wzrostu (GH) i insulinopodobnych czynników wzrostu.

Wzrasta natomiast stężenie gonadotropin: folikulotropiny (FSH) i lutropiny (LH). Ta swego rodzaju burza hormonalna powoduje wystąpienie specyficznych objawów menopauzy.

Jakie są objawy menopauzy?

Objawy, wynikające głównie z wygasania czynności jajników, pojawiające się kilka lat przed ostatnią miesiączka i utrzymujące się przez kilka kolejnych lat po menopauzie określane są jako zespół klimakteryczny. Kluczową rolę w ich powstaniu przypisuje się obniżeniu poziomu estrogenów. Objawy zespołu klimakterycznego można podzielić na 3 grupy:

• objawy wazomotoryczne (np. uderzenia gorąca, nadmierna potliwość, często w nocy),
• objawy somatyczne (np. zawroty i bóle głowy, bóle mięśni, stawów, zaburzenia czucia, nieprzyjemne doznania czuciowe, tzw. parestezje),
• objawy psychiczne (rozdrażnienie, wahania nastroju).

Inny podział objawów występujących w okresie pokwitania wyodrębnia objawy wczesne (np. uderzenia gorąca, bezsenność, zmiany zachowania) oraz objawy późne, będące długofalowymi skutkami niedoboru estrogenów (np. choroby układu krążenia, zmiany zanikowe w obrębie układu płciowego, nietrzymanie moczu, obniżenie narządu rodnego, suchość pochwy, zwiększona podatność na infekcje pochwy, osteoporoza).

Menopauza a wahania nastroju i rozdrażnienie

Wahania nastroju, o różnym nasileniu, w okresie przekwitania występują u zdecydowanej większości kobiet. Kluczową rolę w ich powstaniu ma niedobór estrogenów. Oddziałuje on negatywnie na przekaźnictwo w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, poprzez obniżenie poziomu substancji wpływających na nastrój oraz chęć do działania (serotoniny i katecholamin), a także uniemożliwia pobudzanie pewnych obszarów mózgu odpowiadających za emocje (układu limbicznego).

Negatywny wpływ na stan psychiczny kobiety około 50 roku życia ma także świadomość zmian, jakie niesie ze sobą okres przekwitania oraz pojawienie się dokuczliwych objawów, które wpływają na ich codzienne funkcjonowanie – taką sytuacje można porównać do efektu domina, kiedy jedne objawy sprzyjają pojawianiu się kolejnych. W konsekwencji kobiety doświadczają różnorodnych zaburzeń, takich jak:

• poczucie obniżonej energii,
• wahania nastroju,
• drażliwość,
• zwiększone napięcie emocjonalne,
• niepokój,
• zaburzenia snu (np. kłopoty z zasypianiem),
• płaczliwość,
• trudności z koncentracją,
• utrata zainteresowań.

W części przypadków (według danych statystycznych nawet u około 50 proc. kobiet) objawy psychiczne zespołu klimakteryjnego przyjmują formę depresji o różnym stopniu nasilenia – od łagodnej do ciężkiej, nawet z tendencjami samobójczymi. Istotne znaczenie w rozwoju i nasileniu objawów psychicznych, także depresji, ma m.in. sytuacja rodzinna oraz zawodowa kobiety, status socjoekonomiczny oraz ewentualne epizody depresyjne, które wystąpiły w przeszłości.

Jak zapobiegać wahaniom nastroju w czasie menopauzy?

Jaki jest sposób na wahania nastroju przy menopauzie? Wahania nastroju w okresie menopauzy są jedną z manifestacji zespoły klimakterycznego. W celu łagodzenia objawów towarzyszących przekwitaniu istnieje możliwość suplementacji niedoboru hormonów (estrogenów i progesteronu), co nazywane jest tzw. hormonalną terapią zastępczą (HTZ).

Preparaty te stosowane są w formie doustnej lub parenteralnej (np. plastry, implanty podskórne, wstrzyknięcia domięśniowe, preparaty stosowane donosowo, dopochwowo lub domacicznie). Przed zastosowaniem hormonalnej terapii zastępczej wykonywane jest badanie ginekologiczne, wraz z cytologią i USG przezpochwowym, mammografia oraz oznaczane są parametry funkcji wątroby, układu krzepnięcia i stężenie lipidów we krwi.

W przypadku przeciwwskazań do zastosowania HTZ (np. zakrzepica naczyń głębokich, ostra niewydolność wątroby, nowotwory złośliwe piersi, rak endometrium) lub braku zgody pacjentki na wdrożenie tej metody leczenia, postepowaniem alternatywnym jest zażywanie fitoestrogenów.

Fitoestrogeny są to substancje pochodzenia roślinnego (szczególnie bogate w nie są soja i rośliny strączkowe) o budowie i działaniu zbliżonym do estrogenów. Ich rolą jest więc częściowa kompensacja niedoboru kobiecych hormonów i łagodzenie objawów zespołu klimakterycznego. Należy mieć na uwadze, że dla części kobiet w tym trudnym okresie pomocne może być także wsparcie psychologa lub psychiatry.

Menopauza a zaburzenia nastroju – wypowiedź eksperta