Kiła wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Etiologia i epidemiologia kiły

Łacińska nazwa kiły (syphilis) wywodzi się od nazwiska pastuszka z poematu, który opisuje zachorowanie na kiłę. Nazywana była także "wstydliwą" chorobą. Cechuje ją bogata symptomatologia kliniczna oraz wieloletni, często bezobjawowy przebieg. Choroba występuje na całym świecie, a za najbardziej narażone na zachorowanie uznaje się osoby trudniące się prostytucją oraz homoseksualistów. Najwyższą zapadalność w Polsce na kiłę odnotowuje się w województwie mazowieckim, a najniższą w województwach lubelskim oraz podkarpackim.

Kiłę wywołuje krętek blady (Treponema pallidum) – odkryta w 1905 r. bakteria o wyglądzie spiralnych tworów małych rozmiarów, wykazująca trzy rodzaje ruchu, niewybarwiająca się standardowo używanymi w diagnostyce barwnikami, ale odznaczająca się dużą zdolnością do inwazji tkanek (z łatwością przenika przez łożysko).

Zobacz też: Jakie funkcje pełni nerw błędny?

Kiła wrodzona i kiła nabyta

Wyróżniamy dwa rodzaje kiły – wrodzoną i nabytą. Kiła wrodzona jest schorzeniem wielonarządowym, które stanowi następstwo zakażenia płodu w łonie matki. Pierwsze jej przypadki zostały udokumentowane pod koniec XV wieku. Do zakażenia kiłą wrodzoną u dzieci dochodzi wtedy, gdy kobieta ciężarna jest zakażona (obecnie chora) lub jest nosicielką bez objawów klinicznych (miała kontakt z krętkiem lub przebyła zakażenie) i dochodzi do zakażenia wewnątrzmacicznego płodu.

Niekiedy mogą zdarzyć się przypadki infekcji noworodka w czasie akcji porodowej przez matkę, u której do zakażenia doszło w ostatnich tygodniach ciąży, gdy w jej drogach rodnych znajdują się zakaźne wykwity kiłowe. Ryzyko przeniesienia zakażenia jest uzależnione od czasu trwania zakażenia u matki, wynosząc w przypadku kiły wczesnej od 40 do 100%, a kiły późnej od 10 do 30%.

Zakażenie krętkiem bladym może nastąpić w każdym okresie ciąży (najwcześniej w 9. tygodniu ciąży), ale objawy charakterystyczne dla kiły wrodzonej obserwuje się dopiero po 4 miesiącu ciąży. Jednak zastosowanie odpowiedniego leczenia u matki przed 16. tygodniem ciąży może zapobiec zakażeniu płodu.

Sprawdź również: Czym charakteryzuje się wariant Mu koronawirusa?

Obraz kliniczny kiły wrodzonej

Wyróżniamy kiłę wrodzoną wczesną, której objawy występują u dzieci do 2. roku życia oraz pojawiającą się później – kiłę wrodzoną późną. Wyróżnia się także kiłę wrodzoną, gdy do zakażenia dochodzi w życiu płodowym od chorej matki (po 5 miesiącu od zapłodnienia) – niekiedy w tych przypadkach kiła prowadzi do śmierci płodu i poronienia lub urodzenia martwego płodu.

Objawy kliniczne kiły wrodzonej wczesnej mogą być obecne już w chwili narodzin, jednakże zdecydowanie najczęściej występują między 2. a 10. tygodniem życia. Pierwszym objawem jest zwykle sapka kiłowa (płynna wydzielina w przewodach nosowych) mogąca prowadzić do całkowitej niedrożności nosa oraz trwałej deformacji kości, tzw. nosa siodełkowatego (lornetkowatego).

Przeczytaj też: Szczepienie na COVID-19 a zaburzenia cyklu miesiączkowego

Do innych typowych cech w obrębie twarzy zalicza się wypukłe kości czołowe (tzw. "czoło olimpijskie") i słabo wykształcone kości szczękowe. Równocześnie dochodzi do zmian zapalnych w obrębie kości lub chrząstki, a mianowicie poszerzenia i zniszczenia nasad kości długich, które wyglądają jakby były "wyjedzone przez mole". Często występują:

• blizna Parrota, czyli promieniście ułożone blizny powstające w wyniku pękania zmian grudkowych w okolicy ust i odbytu,
• hepatosplenomegalia,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• anemia,
• żółtaczka.

Rzadziej obserwuje się porażenie rzekome Parrota (bezwład ruchowy kończyn górnych oraz przykurcz kończyn dolnych), zmiany skórne dłoni i stóp (osutka pęcherzowa, czyli wiotkie pęcherze wypełnione płynem surowiczym z domieszką krwi lub ropy, z licznymi krętkami bladymi lub lśniące, zlewne nacieki o ciemnoczerwonym zabarwieniu – tzw. skóra lakierowana).

Sprawdź również: Oddawanie krwi – przeciwwskazania

Kiłą wrodzoną późną określa się przypadki kiły wrodzonej nieleczone przez okres co najmniej 2 pierwszych lat życia dziecka. W większości przypadków przebiega ona bezobjawowo, a typowe dla tego okresu objawy kliniczne mogą się ujawnić w każdym okresie życia, nierzadko dopiero w wieku dojrzałym. Wykazują duże podobieństwo kliniczne z obrazem kiły nabytej późnego okresu u dorosłych.

Częstymi objawami kiły wrodzonej późnej są:

• śródmiąższowe zapalenie rogówki (zmętnienie części centralnej rogówki) – objawia się ono łzawieniem, bólem gałki ocznej, światłowstrętem, utratą widzenia;
• głuchota związana z uszkodzeniem nerwu słuchowego, która jest poprzedzona szumami usznymi, zawrotami głowy oraz osłabieniem słuchu;
• nawracające wysięki stawowe, które w przypadku zajęcia stawów kolanowych noszą nazwę stawów Cluttona;
• deformacje zębów stałych (zęby Hutchinsona), czyli szeroko rozstawione, zagłębione górne siekacze i trzonowce z licznymi, słabo wykształconymi guzkami lub zęby Fourniera (z zanikiem części wierzchołkowej zęba);
• szablaste podudzia.

W kile wrodzonej późnej niezmiernie rzadko obserwuje się zajęcie układu sercowo-naczyniowego oraz układu nerwowego.

Sprawdź też: Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie

Diagnostyka kiły wrodzonej

Rozpoznanie kiły wrodzonej możemy postawić jedynie w przypadku stwierdzenia obecności u noworodka krętków bladych w próbkach pobranych ze zmian chorobowych, łożyska, pępowiny lub w materiale autopsyjnym przy zastosowaniu następujących metod bezpośrednich:

• za pomocą mikroskopu świetlnego z kondensatorem do ciemnego pola widzenia ze względu na delikatną budowę oraz słabą zdolność barwienia się krętka barwnikami – metoda ta pozwala na oglądanie żywych krętków, które przypominają pod mikroskopem "korkociągi";
• metoda immunofluorescencji, w której utrwalony na szkiełku podstawowym materiał poddaje się dodatkowemu barwieniu przy użyciu surowic zawierających przeciwciała przeciwkrętkowe, a następnie preparat ogląda się w mikroskopie fluorescencyjnym – metoda ta może dawać wyniki fałszywie dodatnie w pierwszym roku życia dziecka, gdy obecne są jeszcze przeciwciała przeniesione od matki przez łożysko;
• bardziej czułe metody amplifikacji materiału genetycznego (test PCR), najczęściej z płynu owodniowego lub krwi noworodka.

W wczesnym rozpoznaniu przydatny jest także wywiad medyczny (zakażenie kiłą kobiety ciężarnej) oraz – w mniejszym stopniu – obraz kliniczny noworodka.

W celu lepszej profilaktyki kiły wrodzonej zaleca się, aby kobiety ciężarne w pierwszym trymestrze miały wykonane rutynowo badania w kierunku kiły. W grupach wysokiego ryzyka badania przesiewowe powinny być powtórzone także w trzecim trymestrze ciąży, jak i przy porodzie.

Leczenie kiły wrodzonej

Leczeniem należy objąć wszystkie dzieci urodzone przez matki zakażone krętkiem bladym (tzw. matki seropozytywne) przez dożylne podanie jednorazowej dawki penicyliny. Penicylinę (krystaliczną lub prokainową) stosuje się także w leczeniu kiły wrodzonej wczesnej (przez 2 tygodnie) i późnej (przez 1 miesiąc). W przypadku ciężkiej alergii na penicylinę przez 1 miesiąc stosujemy erytromycynę (tylko u dzieci powyżej 1. miesiąca życia).

W przypadku około połowy nieleczonych kobiet dochodzi do powikłań pod postacią zgonu płodu lub noworodka. Wśród przyczyn tego zjawiska najczęściej wymienia się stan zapalny łożyska i zmniejszony dopływ krwi do płodu.

Warto pamiętać, że nieleczona kobieta jest zakaźna dla płodu przez co najmniej 4 lata, a nieleczona zakażona kobieta w ciąży stanowi o 40% większe ryzyko zgonu płodu niż kobieta leczona.

Kiła wrodzona – wypowiedź eksperta