HIV – drogi zakażenia, objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka

Wirus HIV – co to jest?

Wirus HIV znany jest w świecie medycznym od lat 80. XX w. Jego niebezpieczeństwo polega na atakowaniu składników układu odpornościowego organizmu i sukcesywnym ich niszczeniu.

Celem wirusa HIV są limfocyty T pomocnicze, makrofagi i komórki mikrogleju (a zatem wszystkie te komórki, które posiadają na powierzchni antygen CD4), co doprowadza do zmniejszania się ich liczby i gorszego pełnienia ich ochronnej funkcji. W konsekwencji organizm staje się coraz słabszy i coraz bardziej podatny na infekcje, wraz z upływem czasu rozwija się nabyty zespół upośledzenia odporności, czyli AIDS .

Zobacz też: Czy można wyleczyć HIV?

Jak można zakazić się HIV?

Aby doszło do zakażenia HIV, muszą wystąpić dwa czynniki jednocześnie: obecność materiału zakaźnego i drogi zakażenia.

Wirus HIV - materiał zakaźny

Materiałem zakaźnym są następujące składniki organizmu osoby zakażonej wirusem HIV:

• krew,
• sperma i płyn preejakulacyjny,
• wydzielina z narządu rodnego kobiety (pochwy),
• mleko matki,
• płyny ustrojowe, takie jak płyn mózgowo-rdzeniowy, z jamy otrzewnowej, opłucnowej, płyn maziowy (znajdujący się w stawach), osierdziowy, owodniowy (u kobiet w ciąży),
• inny materiał biologiczny, ale tylko pod warunkiem, że zawiera widoczną ilość krwi, a zatem zakaźna jest krew, nie zaś mocz, kał lub ślina same w sobie.

Wirus HIV - drogi zakażenia

Drogami zakażenia HIV są:

• otwarta rana,
• błony śluzowe (śluzówki oka, narządów rodnych, jamy ustnej).

Kontakt z materiałem zakaźnym może skutkować zakażeniem. Oznacza to, że ryzyko zakażenia HIV związane jest z:

• uprawianiem seksu bez zabezpieczenia (bez prezerwatywy) z osobą zakażoną HIV, choć trzeba pamiętać, że użycie prezerwatywy nie daje 100% gwarancji uniknięcia zakażenia, ale jest zdecydowanie lepsze niż brak zabezpieczenia;
• zażywaniem narkotyków drogą dożylną razem z osobami zakażonymi HIV (używanie tych samych igieł, strzykawek czy narkotyku/substancji wstrzykiwanej, zanieczyszczonej krwią),
• ciążą, porodem , karmieniem piersią przez matkę zakażoną HIV – możliwe jest jednak urodzenie zdrowego dziecka przez matkę zakażoną wirusem HIV dzięki odpowiedniemu leczeniu przeciwwirusowemu przed ciążą, jak i zachowaniu wszelkich środków ostrożności podczas porodu.

HIV a seks

Obecnie duży nacisk kładzie się na zerwanie z mitem o „grupach podwyższonego ryzyka”. W przeszłości stygmatyzowało się na przykład homoseksualistów, osoby uprawiające prostytucję czy zażywające narkotyki, uważając, że tylko w tych grupach społecznych występuje HIV i AIDS.

Zakażenie HIV rozprzestrzenia się zarówno w związkach homoseksualnych, jak i heteroseksualnych, a obecnie nawet częściej wśród tych drugich. W związkach heteroseksualnych na zakażenie bardziej narażona jest kobieta. Wynika to z faktu, iż posiada ona większą powierzchnię błon śluzowych narządu rodnego w porównaniu do powierzchni błony śluzowej na prąciu mężczyzny. Również czas kontaktu z wydzielinami jest dłuższy u kobiet niż u mężczyzn, ze względu na anatomię dróg rodnych kobiety.

Na rany i błony śluzowe nie wolno stosować środków odkażających na bazie alkoholu – powodują one podrażnienie i rozszerzenie naczyń krwionośnych, przez co ułatwiają wniknięcie wirusa HIV do organizmu. Należy pamiętać, że w przypadku stosowania lubrykantów do prezerwatyw, dozwolone jest używanie jedynie tych na bazie wody. Substancje tłuste mogą bowiem spowodować pęknięcie prezerwatywy.

Objawy zakażenia wirusem HIV

Zakażenie wirusem HIV w swoim początkowym stadium (trwającym bez leczenia nawet do 10 lat) może przebiegać zupełnie bezobjawowo. Mówi się jednak o tym, że w krótkim okresie po zakażeniu (w ciągu 3 do 6 tygodni) mogą pojawić się:

• objawy grypopodobne,
• gorączka,
• wzmożone pocenie się ,
• senność i apatia,
• ból gardła ,
• bóle mięśni oraz stawów ,
• wysypka grudkowo-plamista,
• powiększenie węzłów chłonnych (pachowych, pachwinowych , szyjnych) a czasem śledziony ,
• limfocytowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Powyższe objawy mogą utrzymywać się od kilku do nawet kilkudziesięciu dni. Węzły chłonne mogą pozostać przetrwale powiększone, a po ustąpieniu reszty objawów, zakażenie HIV przechodzi w drugi etap bezobjawowego nosicielstwa.

O przetrwałym powiększeniu węzłów chłonnych, czyli tzw. zespole limfadenopatycznym, który może być w tym okresie jedynym objawem zakażenia HIV, mówi się, gdy węzły chłonne przynajmniej dwóch z trzech okolic (pod pachami, pod żuchwą oraz na szyi i karku) są większe niż 1 cm średnicy przez nieprzerwanie 3 miesiące i dłużej.

Obecnie, dzięki wprowadzeniu leczenia przeciwwirusowego, okres bezobjawowy został znacznie wydłużony, jednak wraz z upływem czasu, siły organizmu się wyczerpują, a i leczenie sieje spustoszenie poprzez liczne działania niepożądane. W końcowym stadium, zakażenie wirusem HIV przechodzi w AIDS.

Test na HIV

W każdym przypadku, jeżeli pojawia się choć najmniejsza wątpliwość co do możliwości zakażenia wirusem HIV, należy wykonać test wykrywający zakażenie wirusem HIV . Dzięki temu można szybciej rozpocząć odpowiednie leczenie oraz zapobiec nieświadomemu „przekazywaniu” wirusa dalej, np. kolejnym partnerom seksualnym.

Kto powinien wykonać test na HIV?

Szczególnie ważne, by test na HIV wykonały osoby, które:

• kiedykolwiek uprawiały seks z mało znaną osobą, osobą zakażoną HIV, osobą z bogatą przeszłością seksualną,
• miały wielu partnerów/partnerek seksualnych,
• nie zabezpieczały się prezerwatywą podczas seksu,
• miały kontakt z osobą przyjmującą dożylnie narkotyki,
• same zażywały narkotyki drogą dożylną, nie dbały o sterylność strzykawek i igieł, dzieliły sprzęt z innymi osobami,
• wykonały tatuaż lub kolczykowanie za pomocą niesterylnego bądź wątpliwej sterylności sprzętu,
• były kiedyś nieświadome swojego zachowania, np. pod wpływem alkoholu, narkotyków czy innych środków odurzających,
• planują potomstwo (zarówno kobiety, jak i przyszli ojcowie).

Wykonanie testu na HIV

Test na HIV nie wykrywa obecności wirusa, lecz specyficzne przeciwciała, które produkuje organizm w odpowiedzi na zakażenie. Do wytworzenia odpowiedniej ilości przeciwciał, które mogą zostać wykryte w teście, potrzeba czasu – około 12 tygodni od momentu zakażenia.

Test na HIV - co to jest okienko serologiczne?

Ważne jest, aby w tym trzymiesięcznym okresie „niepewności” od ryzykownego kontaktu do wykonania testu, zachować abstynencję seksualną, nie narażać innych osób na kontakt z krwią i innymi zakaźnymi wydzielinami, gdyż osoba jest zakaźna już od momentu zakażenia, a ujemny wynik w tym okresie niczego nie wyklucza. Jest to tzw. okienko serologiczne, w którym ilość wytworzonych przeciwciał jest za mała, by obecne metody mogły ją wykryć, stąd wynik testu może być ujemny pomimo zakażenia.

Obecnie na rynku dostępny jest test tzw. HIV DUO, który wykrywa przeciwciała oraz cząstkę wirusa (antygen p24) już po 2 tygodniach od potencjalnego zakażenia, jednak i tak musi być on potwierdzony standardowym testem po 12 tygodniach od ryzykownego zachowania.

Na czym polega test na HIV i jak interpretować jego wynik?

Wszystkie testy na HIV wykonywane są z pobranej krwi pacjenta i można je wykonywać w Punktach Konsultacyjno-Diagnostycznych bezpłatnie, anonimowo i bez skierowania. Czas oczekiwania na wynik to od jednego do kilku dni.

Wynik negatywny testu na HIV oznacza, że nie wykryto przeciwciał przeciwko wirusowi HIV – osoba nie została zakażona.

Z kolei wynik pozytywny testu na HIV nie jest wynikiem ostatecznym i musi zostać potwierdzony bardziej czułymi metodami. Dopiero pozytywny wynik uzyskany za pomocą dokładniejszych testów traktowany jest jako wynik potwierdzający zakażenie HIV.

Leczenie zakażenia wirusem HIV

Istnieją leki opóźniające aktywność HIV, jednak nie ma metod likwidujących wirusa z organizmu. W leczeniu stosuje się terapię skojarzoną, złożoną z wielu leków.

W leczeniu HIV stosowane są:

• nukleozydowe i nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy,
• inhibitory proteazy, fuzji, integrazy,
• blokery koreceptora CCR5.

Poszczególne leki hamują przenikanie wirusa do komórek CD4, jego namnażanie wewnątrz i uwalnianie do krwi.

Kiedy HIV należy leczyć?

Wskazaniami do leczenia zakażenia HIV są:

• spadek liczby komórek CD4 poniżej 200 komórek/mm³,
• wystąpienie chorób wskaźnikowych AIDS (m.in. zapalenie płuc wywołane Pneumocystis carinii, mięsak Kaposiego i wiele innych).

Leczenie HIV - działania niepożądane

Rozpoczęte leczenie musi być kontynuowane do końca życia. Niestety niesie ono za sobą szereg działań niepożądanych, m.in.:

• wczesne – biegunka , nudności i wymioty , bóle brzucha, zgaga , uczucie zmęczenia, wypadanie włosów , problemy ze snem,
• późne – lipodystrofia, zaburzenia gospodarki węglowodanowej (w tym cukrzyca), zaburzenia gospodarki tłuszczowej, choroby układu krążenia (w tym choroba niedokrwienna serca , a nawet zawał mięśnia sercowego ).

Wirus HIV - profilaktyka poekspozycyjna

Warto wspomnieć, że istnieje profilaktyka poekspozycyjna, która polega na podaniu odpowiednich leków przeciwwirusowych w ciągu 72 godzin od narażenia na ekspozycję (ukłucie igłą, seks bez zabezpieczenia, kontakt błon śluzowych lub otwartych ran z materiałem zakaźnym).

Szybkie podanie leków pozwala na praktycznie całkowite usunięcie wirusa z organizmu, nie dopuszcza ono bowiem do rozwoju zakażenia. W terapii stosowane są duże dawki leków przez około miesiąc.

W Polsce terapia ta jest płatna, jej koszt szacuje się na około 3000–4000 złotych.

Wypowiedź ginekologa na temat HIV