Nadwaga – przyczyny, konsekwencje, jak zwalczyć nadwagę

Czym jest nadwaga?

Nadwagą nazywamy stan nagromadzenia tkanki tłuszczowej powyżej ilości niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu z punktu widzenia fizjologicznego. Tkanka tłuszczowa pełni w ciele człowieka ważne funkcje, tj.:

• magazynującą zapasy energii, gdy do organizmu dostarczany jest nadmiar substancji odżywczych;
• termoziolacyjną, dzięki czemu organizm potrafi regulować ciepłotę;
• immunomodelującą, gdyż ma wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego;
• metaboliczną, bo wpływa na insulinooporność.

W sytuacji, gdy organizm otrzymuje z pożywieniem więcej składników odżywczych niż wymaga tego jego aktualne zapotrzebowanie, dochodzi do gromadzenia nadmiaru substancji odżywczych w tkance tłuszczowej. Kiedy stan taki trwa zbyt długo, stopniowo rozwija się nadwaga. Wówczas (etapami) dochodzi do wielu niekorzystnych zmian metabolicznych, które istotnie pogarszają prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Nadwaga, zależnie od ilości nadmiernie spożywanych kalorii, może rozwinąć się w otyłość. Współcześnie problem nadwagi dotyczy wielu społeczeństw głównie z uwagi na: siedzący tryb życia, brak regularnej aktywności fizycznej oraz nieprawidłową, niezbilansowaną dietę.

Problem nadwagi i otyłości każdego roku dotyka coraz większej liczby osób, niemal w każdej grupie wiekowej, nabierając rozmiarów epidemii. Otyłość od dawna uznaje się za jedną z chorób cywilizacyjnych.

Jak rozpoznać nadwagę?

Stwierdzenie nadwagi lub otyłości w prosty sposób ułatwia ocena kilku parametrów. Warto stosować je równocześnie, gdyż wówczas dają pełen obraz stanu organizmu – jego masy, wzrostu, ilości tkanki tłuszczowej i jej lokalizacji.

• Wskaźnik BMI (Body Mass Index , wskaźnik Queteleta) to podstawowe narzędzie służące do zbadania nadwagi. Wylicza się go, dzieląc masę ciała wyrażoną w kilogramach przez kwadrat wysokości ciała wyrażonej w metrach. O nadwadze świadczy BMI w przedziale 25–30, natomiast na otyłość wskazuje BMI przekraczające 30. Należy jednak pamiętać, że wskaźnik Queteleta nie jest najbardziej dokładnym miernikiem. Daje jedynie ogólną informację o ewentualnie zwiększonym ryzyku rozwoju wielu groźnych chorób. Nie wskazuje ilości nagromadzonej tkanki tłuszczowej ani jej lokalizacji.
• Wskaźnik objętości ciała (Body Volume Index, BVI) polega na komputerowym pomiarze ludzkiego ciała za pomocą specjalnego oprogramowania 3D. Pozwala na ocenę rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie.
• Grubość fałdu skórnego to pomiar, który, w celu prawidłowej analizy, powinien być wykonany przez specjalistę. Polega na zmierzeniu grubości fałdu skórnego w wyznaczonej okolicy (tj. na ramieniu lub pod łopatką). Zebrane w ten sposób dane pozwalają na wyliczenie całkowitej ilości tkanki tłuszczowej w organizmie w oparciu o ustalony wzorzec lokalizacji tkanki tłuszczowej w organizmie.
• Ważenie ciała to pomiar ilości kilogramów. Jest to najbardziej powszechny wskaźnik, ale jednocześnie najmniej dokładny, gdyż nie uwzględnia żadnych innych danych poza kilogramami.
• Analiza impedancji elektrycznej polega na pomiarze oporu elektrycznego prądu o niewielkim natężeniu. Otrzymane wyniki pozwalają na uzyskanie danych o procentowej ilości tkanki tłuszczowej w stosunku do masy mięśni, co wynika głównie z różnicy w przewodzeniu prądu między tkanką tłuszczową a mięśniami.
• Densytometria kostna (DAXA) bazując na różnicach w gęstości poszczególnych tkanek, pozwala na dokładną lokalizację tkanki tłuszczowej. Jest jednak metodą pomiaru wymagającą kosztownego sprzętu oraz wykwalifikowanego personelu.

Przyczyny nadwagi

Nadwadze sprzyja wiele różnych czynników. Jako główną jej przyczynę wskazuje się nieprawidłowe odżywianie. Chodzi tu nie tylko o niezbilansowaną, niepełnowartościową dietę, ale także zwykłe przekarmienie (przyjmowanie nadmiernych ilości jedzenia nieadekwatnych do aktualnego zapotrzebowania organizmu).

Nadwaga powstaje także wskutek zbyt niskiej aktywności fizycznej. Brak ruchu lub jego zbyt mała ilość w połączeniu z nadmiernym spożyciem kalorii w prosty sposób prowadzą do nagromadzenia się tkanki tłuszczowej.

Istnieją też różne schorzenia, w przebiegu których występuje nadwaga, tj.:

• zespół Cushinga;
• niedoczynność tarczycy;
• zespół policystycznych jajników;
• hiperinsulinizm;
• depresja.

Dość często nadwaga występuje jako efekt prowadzonej terapii, zwłaszcza w przypadku leków przeciwdepresyjnych, kortykosteroidów, insuliny czy środków antykoncepcyjnych starszej generacji. W rozwoju nadwagi mają także swój udział choroby genetyczne sprzyjające nadmiernemu gromadzeniu tkanki tłuszczowej (np. zespół Pradera-Williego).

Jakie są skutki nadwagi?

Nadwaga odpowiada za zwiększone ryzyko wystąpienia wielu schorzeń groźnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stopniowo prowadzi do: ograniczenia aktywności i, tym samym, ograniczenia ruchomości w stawach, spadku witalności oraz wigoru. Pociąga za sobą stopniowy spadek zadowolenia z własnego wyglądu, a w dalszej perspektywie prowadzi przede wszystkim do rozwoju otyłości.

Nadwaga sprzyja wystąpieniu chorób układu krążenia: miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego czy żylaków kończyn. Siedzący tryb życia może natomiast prowadzić do stłuszczenia narządów (np. wątroby, nerek), co w znaczny sposób ogranicza ich prawidłowe funkcjonowanie.

Nadwaga u dzieci

Konsekwencje nadwagi zagrażają zdrowiu nie tylko dorosłych, ale także dzieci. Nadwaga w okresie dzieciństwa sprzyja otyłości w okresie dojrzewania oraz zwiększa ryzyko wystąpienia wielu schorzeń – chorób układu krążenia (np. nadciśnienia tętniczego), cukrzycy typu 2 czy bezdechów sennych.

Nadwaga u dzieci wpływa szkodliwie na rozwijający się układ kostno-stawowy. Dzieci i młodzież z nadwagą mają także problemy z akceptacją swojego wyglądu czy niską samooceną, a to przekłada się na trudności w kontaktach z rówieśnikami.

Jak walczyć z nadwagą?

Walkę z nadwagą warto rozpocząć od próby ustalenia jej przyczyny. Jeśli nadmierne gromadzenie tkanki tłuszczowej nie jest bezpośrednio wynikiem choroby (np. zespołu Cushinga, zespołu policystycznych jajników czy zespołu Pradego-Williego) to próba zrzucenia zbędnych kilogramów może być podjęta samodzielnie. Wówczas pomocna będzie przede wszystkim zmiana przyzwyczajeń żywieniowych (ograniczenie spożywanych słodyczy, potraw tłustych, smażonych, a zwiększenie udziału świeżych warzyw i owoców w menu) w połączeniu ze wzrostem aktywności fizycznej (spacery, marsze, jazda na rowerze, pływanie).

Nie zaleca się wprowadzania drastycznych, restrykcyjnych diet, które prowadzą do szybkiego spadku masy ciała w krótkim czasie. Takie postępowanie powoduje najczęściej efekt jo-jo, który błyskawicznie niweluje osiągnięte rezultaty. Rozważna, niskokaloryczna dieta powinna dostarczać wszystkich cennych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu substancji odżywczych. Wsparciem może być zażywanie (dostępnego bez recepty) chitozanu występującego w formie łatwych do połknięcia tabletek. Jest to naturalna substancja, której działanie polega m.in. na zmniejszeniu wchłaniania tłuszczu z pożywienia.

Jeśli zauważamy, że nadwaga pojawiła się wraz z rozpoczęciem terapii (np. w trakcie zażywania nowego preparatu) warto zgłosić ten fakt lekarzowi w celu wprowadzenia ewentualnych zmian.