Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna – wytyczne, produkty zalecane i przeciwwskazane w okresie zaostrzenia i remisji

Choroba Leśniowskiego-Crohna – co to jest?

Choroba Leśniowskiego-Crohna ( w skrócie Ch. L-C lub choroba Crohna) jest nieswoistą chorobą zapalną jelit. To grupa schorzeń przewlekłych o niepoznanej do końca etiologii. Może obejmować każdy odcinek przewodu pokarmowego (od jamy ustnej aż do odbytu). Najczęściej jednak dotyczy końcowej części jelita krętego oraz początkowych odcinków jelita grubego. Proces zapalny zaczyna się rozwijać w błonie śluzowej, następnie stopniowo obejmuje wszystkie warstwy ściany przewodu pokarmowego, aż w końcu prowadzi do jej zniszczenia i włóknienia.

Charakterystyczne dla choroby Crohna jest powstawanie przetok oraz zwężeń. W wyniku toczącego się procesu chorobowego dochodzi do rozwoju wielu dolegliwości utrudniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu chorego. Pojawiają się luźne stolce, zazwyczaj z domieszką krwi lub śluzu, bóle brzucha, ogólne osłabienie, gorączka oraz dyskomfort psychiczny. Dla choroby typowe jest również występowanie objawów pozajelitowych. Najczęściej dochodzi do powstawania zmian zapalnych w okolicach stawów, zmian skórnych, ocznych, a także chorób wątroby i dróg żółciowych.

Wśród czynników sprzyjających rozwojowi choroby wymienia się przede wszystkim populacyjne zmiany ekonomiczne i socjalne, niekorzystne zmiany żywieniowe, a także czynniki środowiskowe i infekcyjne. Powszechne stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i coraz większe narażenie na stres również wiązane jest ze wzrostem częstości występowania choroby. Choroba Crohna występuje z podobną częstotliwością u osób obu płci, jednak jest bardziej powszechna wśród ludności pochodzenia żydowskiego. Choroba może się ujawnić w każdym wieku, ale zazwyczaj diagnozowana jest u osób młodych, pomiędzy 14. a 24. rokiem życia. Charakterystyczne są dla niej okresy zaostrzeń oraz remisji. W terapii choroby Leśniowskiego-Crohna wykorzystuje się leczenie żywieniowe, farmakologiczne i chirurgiczne.

Przeczytaj: Mąka owsiana, właściwości i zastosowanie

Choroba Crohna a dieta

Udowodniono że niewłaściwa dieta, a dokładnie spożywanie niektórych składników, może przyczyniać się do ujawnienia choroby Leśniowskiego-Crohna. Wykazano między innymi, że osoby chore jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów schorzenia spożywały nadmierne ilości cukru oraz tłuszczu, przy jednoczesnym zbyt niskim spożyciu owoców, witaminy C oraz magnezu. Wykazano również silne powiązanie pomiędzy wyższym niż zalecany spożyciem tłuszczu, przede wszystkim zwierzęcego, a także białek zwierzęcych, białek mleka, a ryzykiem ujawnienia się choroby.

Badania wskazują, że spożywanie cukru, żywności typu fast-food, napojów typu cola oraz czekolady stanowi istotny czynnik powodujący ujawnienie się choroby Leśniowskiego-Crohna (badanie przeprowadzone na populacji japońskiej). Jednak nie wykazano, aby konkretny składnik przyczyniał się do powstawania zapaleń. Dowiedziono natomiast, że palenie papierosów przy jednoczesnych predyspozycjach genetycznych nie tylko zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju choroby Leśniowskiego-Crohna, ale jednocześnie zwiększa ryzyko powstawania zaostrzeń (o ponad 50 proc.) w przebiegu choroby.

Badania dowodzą również, że karmienie niemowląt piersią zmniejsza ryzyko zachorowania w późniejszym wieku. Przypuszcza się, że ma to związek z lepszym rozwojem śluzówki jelita u dzieci karmionych piersią, a także z ochronnym działaniem mleka kobiecego w stosunku do infekcji pokarmowych. Obecnie uważa się, że przyczyna choroby Leśniowskiego-Crohna nie jest bezpośrednio związana z czynnikami żywieniowymi. Jednak w przypadku choroby Leśniowskiego dieta może mieć wpływ na ujawnienie się objawów, jej przebieg kliniczny, a także na nasilenie dolegliwości występujących w okresach zaostrzeń.

Jednym z podstawowych problemów klinicznych występujących u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna są powszechnie występujące niedobory pokarmowe, które w konsekwencji prowadzić mogą do rozwoju niedożywienia. Utrata masy ciała to objaw typowy dla tej choroby. Pojawia się na skutek stosowania niewłaściwej diety eliminacyjnej lub w wyniku zespołu złego wchłaniania. Niedożywienie pojawić się może także przez występujące przetoki lub zespół krótkiego jelita na skutek resekcji jelita wśród pacjentów z powikłaną chorobą Leśniowskiego-Crohna.

Czytaj również: Zielony stolec – co oznacza zielony kał u dorosłych i dzieci?

Choroba Leśniowskiego-Crohna – wytyczne dietetyczne

Dieta przy chorobie Leśniowskiego-Crohna ma na celu przede wszystkim odciążenie chorego jelita. Dlatego leczenie żywieniowe stosowane w terapii powinno bazować na diecie ubogiej w błonnik, a jednocześnie bogatej w białko (głównie zwierzęce), w witaminy oraz składniki mineralne. Wskazane jest ograniczenie produktów pobudzających perystaltykę jelit. Należy spożywać 5–6 posiłków w ciągu dnia o mniejszej objętości. Potrawy na diecie w chorobie Crohna powinny być przyrządzane poprzez gotowanie tradycyjne lub na parze. Zakazane jest spożywanie potraw pieczonych, smażonych, zasmażanych oraz ostro przyprawionych. Dań nie należy doprawiać zawiesinami.

Dieta w chorobie Crohna powinna opierać się na ograniczeniu spożycia surowych owoców i warzyw, przede wszystkim tych, które zwierają spore ilości błonnika pokarmowego. W zależności od tolerancji bardzo często konieczne jest także ograniczenie spożycia mleka oraz produktów mlecznych bogatych w laktozę. Jednak nietolerancja laktozy w chorobie Crohna jest często kwestią indywidualną. Zapotrzebowanie na konkretne składniki odżywcze uzależnione jest od stanu osoby chorej. Im bardziej jest ona niedożywiona na skutek toczącego się procesu chorobowego, tym większe będzie jej zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze.

Niedostateczna ilość białka i kalorii w jadłospisie w chorobie Crohna może prowadzić do zaburzeń regeneracyjnych w strukturze kosmków jelitowych, a nawet do ich zaniku. Razem ze wzrostem aktywności choroby wśród pacjentów dochodzi do utraty tkanki kostnej. Ponadto w wyniku utraty krwi z jelita, łącznie z niedoborami witaminy B₁₂ oraz żelaza często dochodzi do rozwoju anemii. Chorzy cierpią również z powodu niedoborów witaminy B₁, B₂, B₆ oraz witaminy D, kwasu foliowego i cynku. Dlatego w chorobie Leśniowskiego-Crohna zalecenia żywieniowe obejmują także stosowanie odpowiedniej suplementacji.

Chorzy bardzo często nie wiedzą co jeść w chorobie Leśniowskiego-Crohna. Brak wiedzy odnośnie właściwego żywienia w chorobie często prowadzi do popełniania licznych błędów i pogorszenia samopoczucia, a jednocześnie przekłada się na brak postępów, dłuższy czas leczenia oraz brak poprawy stanu zdrowia chorych. W związku z tym istotne znaczenie wydaje się mieć również odpowiednia edukacja żywieniowa. Istnieją przesłanki sugerujące, że dieta bezglutenowa może być pomocna w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, jednak nie zostało to jednoznacznie udowodnione. Próba przejścia na taką dietę zawsze powinna zostać skonsultowana z lekarzem i dietetykiem.

Dieta w czasie remisji i zaostrzenia choroby Leśniowskiego-Crohna

W chorobie Leśniowskiego-Crohna okresy zaostrzeń występują naprzemiennie z okresami remisji. Dieta optymalna powinna być zawsze dostosowana do stanu osoby chorej i mieć na celu wydłużenie trwania okresów remisji choroby. W przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna leczenie żywieniowe stanowi niezwykle istotny element terapii. Pełni ono rolę prewencyjną oraz leczniczą wtórnego niedożywienia, a także niedoborów składników odżywczych, mineralnych i witamin.

W chorobie Crohna dieta w okresie zaostrzenia jest trudna do skomponowania z uwagi na brak apetytu u pacjenta. Dlatego wskazane jest wówczas stosowanie specjalistycznych preparatów, które doskonale odżywiają, a jednocześnie nie obciążają przewodu pokarmowego. O tym, jaką chory ma stosować w tym czasie dietę powinien zadecydować lekarz na podstawie wyników odpowiednich badań. Terapia żywieniowa w fazie zaostrzenia trwa najczęściej kilka tygodni. Wówczas, gdy biegunki są bardzo nasilone, wskazane jest stosowanie diety płynnej, która może trwać przez 2–3 dni, a następnie przejście na dietę półpłynną. W tym czasie szczególną uwagę trzeba zwrócić na odpowiednie nawodnienie. Wówczas dieta w chorobie Crohna składa się przede wszystkim z gorzkiej, słabej herbaty, wody i kompotów. Następnie wprowadza się kleiki z kaszki pszennej, ryżu lub przetartych płatków owsianych, a także z drobno rozmoczonych sucharków. Podczas zaostrzenia choroby wskazane jest stosowanie pokarmów przecieranych i rozdrabnianych. Polecane jest dłuższe gotowanie, usuwanie skórek oraz pestek. Dzięki temu możliwe jest otrzymanie pokarmów o niższej zawartości błonnika, przez co nie wpływa on drażniąco na przewód pokarmowy. W okresie zaostrzeń choroby Chrona dieta powinna eliminować mleko. W tym czasie uszkodzona śluzówka nie wytwarza odpowiedniej ilości enzymu rozkładającego mleko.

Następnie chory powinien stopniowo powracać do stosowania standardowej diety. Według żywieniowych wytycznych w chorobie Leśniowskiego-Crohna rozszerzanie jadłospisu powinno rozpocząć się od wprowadzenia do diety herbatników, sucharków i kleików. Następnie dodać można bułkę z dżemem, gotowane warzywa i owoce, ryż, ziemniaki i makaron, a w dalszej kolejności chude mięso, przetwory mleczne, drób, chude wędliny i ryby. Na końcu wprowadza się zazwyczaj tłucze – masło lub margarynę. Po czym przejść można na zwykłą dietę lekkostrawną. W niektórych przypadkach w okresach zaostrzenia stosowane bywa żywienie pozajelitowe.

Dieta w chorobie jelit w okresie remisji dla osób o prawidłowej masie ciała zazwyczaj nie odbiega w znacznym stopniu od diety osób zdrowych. W tym czasie warto również słuchać swojego organizmu. Jeżeli po spożyciu pewnych produktów pojawiają się wzdęcia, bóle brzucha i ogólny dyskomfort to warto zastanowić się nad wyeliminowaniem tych produktów z diety. Przepisy w diecie w chorobie Leśniowskiego-Crohna powinny być atrakcyjne i urozmaicone, pozwoli to na uniknięcie niedoborów pokarmowych.

Co można jeść w chorobie Leśniowskiego-Crohna?

W chorobie Leśniowskiego-Crohna polecane jest uzupełnianie niedoborów pokarmowych. Przede wszystkim wskazane jest odpowiednie nawodnienie chorego z jednoczesnym wyrównaniem wszelkich zaburzeń elektrolitowych, niedoborów albumin i białek, a także leczenie niedokrwistości. W przypadku chorych z dysfunkcją jelita krętego lub też po jego wycięciu, konieczne jest rozważenie stosowania suplementacji witaminą B_{12 .}

W chorobie Crohna można jeść czerstwe pieczywo pszenne, mąkę pszenną, ziemniaczaną lub kukurydzianą, a także drobne makarony. Do produktów zalecanych należą drobne kasze, grube przecierane, kasza manna, kukurydziana, jęczmienna oraz ryż i płatki owsiane. Ziemniaki można spożywać w postaci gotowanej, najlepiej puree.

Z warzyw wskazane są pomidory (najlepiej bez skórki), marchew, pietruszka, seler, koperek, dynia, szpinak, szparagi, seler naciowy, a w ograniczonych ilościach również buraki. Z owoców najlepsze są pieczone jabłka i gotowane owoce jagodowe, często dobrze tolerowane są również mandarynki, banany, pomarańcz i brzoskwinie.

Mięso powinno być chude. Najlepsza jest cielęcina, wołowina, drób – kurczak, indyk oraz królik. Z wędlin wskazane są drobiowe, polędwice, szynki, a ewentualnie również parówki cielęce dobrej jakości. Należy wybierać chude gatunki ryb, przede wszystkim sandacze oraz szczupaki. Jeżeli chory dobrze toleruje produkty mleczne, to polecane są chude lub półtłuste, niekwaśne twarogi, a także jogurty, kefiry, świeże masło i słodka śmietanka. Dobrze tolerowane są również miękkie margaryny dobrej jakości, oliwa z oliwek i oleje roślinne. Nie ma przeciwwskazań do spożywania jaj. Polecane są przede wszystkim jaja na miękko i jajecznica na parze.

Dieta przy zapaleniu jelit zawierać może marmolady oraz dżemy bez pestek, galaretki owocowe, biszkopty, herbatniki, ciasta drożdżowe, niektóre kruche ciastka, a w niewielkich ilościach również miody. Wskazane są łagodne przyprawy, takie jak koperek, natka pietruszki, cynamon, majeranek czy wanilia. Chory spożywać może również sól i sok z cytryny. Spośród napojów dozwolona jest woda mineralna niegazowana i słaba herbata. Soki owocowe i warzywne mogą być spożywane przez chorych w okresie po zaostrzeniu choroby, podczas wracania do normalnej diety.

Choroba Leśniowskiego-Crohna – czego nie jeść?

Chorzy nie powinni spożywać świeżego, razowego i żytniego pieczywa. Podobnie niewskazana jest razowa mąka oraz mąka żytnia w większych ilościach. W chorobie Leśniowskiego-Crohna niewskazane są wszystkie grube makarony oraz grube nieprzecierane kasze w większych ilościach. Niezalecane jest spożywanie ziemniaków gotowanych i podawanych w całości, ziemniaków smażonych, frytek i placków ziemniaczanych.

Z warzyw unikać należy warzyw wzdymających: kapusty (także kiszonej), kalafiora, cebuli, pora, kalarepy, a także zielonego groszku, ogórków, papryki, rzodkiewki, szczypiorku i nasion roślin strączkowych (grochu, soczewicy i fasoli). Wśród owoców wyeliminować należy czereśnie, truskawki, gruszki, wiśnie, śliwki, winogrona, figi, a także surowe jabłka.

Bardzo często chorzy cierpią z powodu nietolerancji mleka, w związku z tym konieczne może być ograniczenie jego ilości w diecie lub nawet całkowite wyeliminowanie. Wśród przetworów mlecznych nie poleca się spożywania kwaśnych serów twarogowych, serów dojrzewających i topionych, zbyt kwaśnej śmietany oraz topionego i solonego masła.

W przepisach kulinarnych przy chorobie Leśniowskiego-Crohna niezalecane są tłuste gatunki mięs oraz podroby. Głównie wieprzowina, baranina, gęsina, mięso z kaczki oraz dziczyzna. Wyeliminować należy bezwzględnie tłuste wędliny oraz konserwy, kiełbasy i kabanosy, a także tłuste, wędzone i marynowane ryby, takie jak śledź czy makrela oraz ryby wędzone. Z tłuszczów zakazany jest smalec i słonina. Zakazane są potrawy smażone na dużej ilości tłuszczu, takie jak frytki, pączki czy krokiety.

W chorobie Leśniowskiego Crohna do produktów przeciwwskazanych należą ostre przyprawy – trzeba unikać pieprzu, ostrej papryki, octu i musztardy. Niedozwolony jest majonez. Zakazane są przetwory owocowe na cukrze, drożdżówki, naleśniki, placki, lody, a także miód w większych ilościach. Chorzy często nie tolerują również czekolady i produktów zawierających karegen (substancję zagęszczającą). Z napojów wyeliminować należy kawę, alkohol i mineralną wodę gazowaną. W okresach zaostrzenia choroby nie poleca się spożywania soków warzywnych i owocowych, ponieważ znajdujące się w nich cukry podlegać mogą fermentacji i w związku z tym przyczyniać się do rozdęcia jelit.

Osoby chore często źle tolerują cukier, który zwiększa przepuszczalność śluzówki jelita. Niepożądane objawy wśród osób, które źle tolerują cukier rafinowany występują również po spożyciu substytutów cukru, takich jak ksylitol, sorbitol, fruktoza czy izomaltoza.

W chorobie Leśniowskiego-Crohna stosowanie odpowiedniej diety jest bardzo istotne. Produkty zakazane to zazwyczaj taka żywność, która nasila ruchy robaczkowe jelit, przyczynia się do powstawania wzdęć oraz do pogłębiania objawów choroby.

„Osoby z tą chorobą są wysoce zagrożone niedożywienie”