Ból brzucha u dziecka – czym może być spowodowany?

Ból brzucha u dzieci – objawy

Manifestacja bólu brzucha u dziecka zależy od jego wieku. Starsze dzieci zazwyczaj trafnie określają zarówno lokalizację, jak i natężenie odczuwanych dolegliwości. Problemem natomiast może być ból brzucha u niemowląt i małych dzieci.

Wówczas trzeba opierać się na:

• zachowaniu dziecka,
• reakcjach na bodźce,
• wyrazie twarzy,
• wydawanych dźwiękach.

Pomocne w ocenie natężenia bólu jest również obserwowanie najmłodszych dzieci podczas badania – jeśli udaje się odwrócić uwagę dziecka (np. wydawanymi poleceniami, zabawkami, karmieniem), może to świadczyć o tym, że ból jest nieznacznie nasilony.

Niemowlęta i małe dzieci na ból brzucha najczęściej reagują płaczem i krzykiem. Rzadko zdarza się, żeby u najmłodszych dzieci ból brzucha przebiegał bez tych objawów. Dzieci mogą szlochać, stękać i pojękiwać.

W mimice twarzy można zaobserwować ponadto:

• marszczenie czoła i trójkątne ustawienie brwi,
• zaciśnięte lub półotwarte usta,
• mrużenie oczu.

Dziecko może również prezentować bardzo oszczędną mimikę, a nawet przestać wykazywać zainteresowanie pokazywanymi przedmiotami i nie wodzić za nimi wzrokiem.

Próbując zmniejszyć odczuwany ból brzucha, dziecko przyjmuje pozycję oszczędzającą, np. skuloną, uciska bolesną okolicę, zagryza wargi.

Do innych objawów ogólnych bólu brzucha u dziecka można zaliczyć także agresywność lub – przeciwnie – spadek zainteresowania otoczeniem, a także brak łaknienia.

Należy podkreślić, że każda zmiana dotychczasowego zachowania dziecka może świadczyć o dolegliwościach bólowych, nie tylko ze strony brzucha, ale i innych okolic ciała.

Zobacz również: Gdzie boli trzustka?

Ból brzucha u dziecka – jak postępować?

Ból brzucha u dziecka – rodzaje

Ból brzucha u dziecka można podzielić na różne rodzaje, w zależności od:

• przebiegu klinicznego,
• lokalizacji,
• mechanizmu powstawania.

Istnieje również podział na bóle brzucha:

• czynnościowe,
• organiczne,
• psychogenne.

Ze względu na przebieg kliniczny bólu brzucha u dziecka wyróżniamy:

• ostry ból brzucha – pojawia się nagle, jest silny i jego natężenie może narastać; zazwyczaj dziecko jest w stanie dokładnie określić jego lokalizację; w tym miejscu może być obecna tzw. „obrona mięśniowa”, czyli zwiększone napięcie mięśni brzucha; ból może nasilać się przy zmianie pozycji czy kaszlu; ostry ból brzucha to stan naglący, wymagający natychmiastowej konsultacji lekarskiej, szczególnie jeśli towarzyszą mu inne objawy, jak np. wymioty, biegunka (przede wszystkim jeśli zawierają krew), ciężki stan ogólny dziecka;
• przewlekły ból brzucha (nawracający ból brzucha) – zazwyczaj jest to tępy ból; dziecko nie może dokładnie określić lokalizacji, gdyż ból jest rozlany; może mieć on charakter kolkowy (stopniowo narastać i ustępować), nasilać się w spoczynku; zdarza się też, że towarzyszą mu nudności, wymioty i ogólny dyskomfort; ten rodzaj bólu brzucha u dziecka może utrzymywać się miesiącami, a nawet latami; może upośledzać codzienną aktywność dziecka, a nawet stać się przyczyną zwiększonej absencji w przedszkolu czy szkole i tym samym zaległości w nauce.

Przeczytaj też: Gorączka u dziecka bez innych objawów

Ból brzucha u dziecka – czy zawsze jest związany z układem pokarmowym?

Ból brzucha u dziecka nie zawsze musi być objawem choroby toczącej się w jamie brzusznej. Ból brzucha zgłaszają często dzieci z:

• zapaleniem płuc,
• zapaleniem mięśnia sercowego,
• migreną,
• półpaścem ,
• zapaleniem kości i stawów,
• zapaleniem ucha środkowego.

Organiczny ból brzucha u dziecka

Organiczny ból brzucha to rodzaj bólu brzucha u dziecka wywoływany przez zmiany w narządach wewnętrznych. Może być on skutkiem:

• urazu,
• zmian zapalnych,
• zmian metabolicznych,
• nietolerancji pokarmowej,
• zakażenia.

Nasila się w czasie ruchu, kaszlu, kichania – dziecko z takim bólem zazwyczaj leży spokojne, unika ruchu. Organiczny ból brzucha u dziecka charakteryzuje się tym, że wykonując badania specjalistyczne można zaleźć przyczynę dolegliwości.

To też może Cię zainteresować: Ból brzucha w okolicy pępka – możliwe przyczyny

Przyczyny i objawy organicznego bólu brzucha u dziecka

Przykładowe przyczyny organicznego bólu brzucha u dziecka i ich objawy:

• ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – ból początkowo występuje w okolicy nadbrzusza, następnie przemieszcza się w kierunku pępka, po czym dociera do prawego dołu biodrowego, gdzie się utrzymuje; mięśnie tej okolicy napinają się i występuje tzw. „obrona mięśniowa”; ból nasila się podczas zginania prawej nogi w stawie biodrowym; mogą towarzyszyć mu nudności i wymioty; temperatura wzrasta nieznacznie; ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest stanem ostrym i wymaga leczenia chirurgicznego;
• wgłobienie jelita – jest to wsunięcie się jednego odcinka jelita w drugi, co prowadzi do niedrożności jelit; występuje u niemowląt, szczególnie między 6 a 24 miesiącem życia. Objawia się ostrym, kolkowym bólem brzucha z okresami bezbólowymi (charakterystyczny towarzyszący napadowy płacz dziecka), na pieluszce można zauważyć stolec przypominający malinową galaretkę albo świeżą krew, a u niektórych dzieci wyczuwa się guz w brzuszku; tym objawom towarzyszą wymioty, dziecko przestaje oddawać gazy i stolec; wgłobienie jelita również jest ostrym stanem i wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej w celu przywrócenia drożności przewodu pokarmowego i uniknięcia perforacji (przedziurawienia) jelit;
• choroba wrzodowa – ból o tępym i gniotącym charakterze, może być odczuwany w okolicy pępka lub nadbrzusza, a nawet promieniować do pleców; zdarza się, że dziecko nie może dokładnie określić lokalizacji bólu; ból nasila się po jedzeniu;
• celiakia – obraz tej choroby może być bardzo zróżnicowany i objawy pochodzić z różnych układów; na występowanie celiakii może wskazywać ból brzucha u dziecka, który utrzymuje się przewlekle, towarzyszy mu wzdęcie czy bolesne skurcze, biegunki, brak przyrostu masy ciała i wzrostu;
• alergia na pokarm – może dawać objawy ze strony wielu układów, m.in. skóry, układu oddechowego; ze strony układu pokarmowego są to najczęściej bóle brzucha z towarzyszącymi wymiotami i biegunką niedługo po zjedzeniu uczulającego pokarmu; u najmłodszych dzieci ból może mieć postać kolki, u niemowląt mogą pojawić się również pasemka świeżej krwi na prawidłowym stolcu;
• kamica nerkowa – nagły i ostry ból w okolicy pleców, może mieć charakter kolkowy i promieniować do pachwiny; objawem dodatkowym jest obecność krwi w moczu;
• zakażenie dróg moczowych – ostry lub tępy ból w okolicy pleców, promieniujący do pęcherza moczowego; towarzyszy mu gorączka, parcie na pęcherz, częstomocz, ból przy oddawaniu moczu.

Czynnościowy ból brzucha u dziecka

Czynnościowy ból brzucha jest najczęstszym rodzajem bólu brzucha u dziecka. Rozpoznaje się go na podstawie zgłaszanych przez dziecko dolegliwości, wykluczając jednocześnie w badaniach dodatkowych obecność zmian organicznych, które mogłyby być przyczyną bólu.

Czynnościowy ból brzucha u dziecka – jak się objawia?

Ból zaczyna się nagle, ma charakter kolkowy i przemieszcza się. Trwa zwykle około godziny lub krócej. Mogą towarzyszyć mu nudności i wymioty, dziecko może być niespokojne, ruchliwe. Natężenie bólu rośnie w spoczynku, a zmniejsza się w czasie ruchu, co odróżnia go od bólu organicznego.

Przyczyny i objawy czynnościowego bólu brzucha u dziecka

Przykładowe przyczyny czynnościowego bólu brzucha u dziecka i ich objawy to:

• kolka niemowlęca – rozpoznaje się ją u niemowlęcia do 4 miesiąca życia, które ma napady płaczu z krzykiem, którego nie można ukoić; cechy charakterystyczne kolki niemowlęcej to brak uchwytnej przyczyny, czas trwania napadów minimum 3 godziny dziennie przez co najmniej 3 dni w tygodniu i trwające 1 lub więcej tygodni; bólowi brzucha i dziecka nie towarzyszą inne objawy – wzrastanie i rozwój dziecka są w normie;
• dyspepsja czynnościowa – to ból brzucha u dziecka głównie w wieku szkolnym, który trwa przewlekle lub nawraca przez minimum 2 miesiące, co najmniej raz w tygodniu; lokalizuje się głównie w nadbrzuszu, jest to ból brzucha u dziecka bez innych objawów – nie ma związku z wypróżnieniem, jedzeniem, wygląd stolca nie zmienia się; nie ma również innych przyczyn organicznych (np. chorób zapalnych, metabolicznych, wad anatomicznych), które mogłyby być przyczyną bólu; towarzyszyć mu mogą: uczucie nudności, wczesnej sytości po posiłku, wzdęcia i odbijania;
• zespół jelita drażliwego – jest to dyskomfort lub ból brzucha trwający przez minimum 2 miesiące, co najmniej raz w tygodniu, który zmniejsza się lub ustępuje po wypróżnieniu; jego pojawienie się dziecko wiąże ze zmianą wyglądu stolca lub częstości wypróżnień; mogą występować również wzdęcia brzucha; choroba dotyka głównie dzieci w wieku szkolnym i nastolatków.

Psychogenny ból brzucha u dziecka

Czasem u dziecka pojawia się ból brzucha bez innych objawów. Warto podkreślić, że ból brzucha u dziecka nie zawsze musi wiązać się z chorobą organiczną. Bardzo często problemy i trudności, z którymi styka się dziecko, objawiają się właśnie bólami brzucha. Nie są to bóle uświadomione, tzn. dziecko nie zdaje sobie sprawy, że jego organizm w taki właśnie sposób radzi sobie z obciążeniami psychicznymi.

Możliwe podłoże psychogennego bólu brzucha u dziecka

Dzieci, nie mając wykształconych umiejętności radzenia sobie ze stresem emocjonalnym, często cierpią z powodu bólu brzucha bez innych objawów. Przyczynami takiego stanu mogą być zarówno:

• problemy w szkole, np.:
  • trudności w nauce,
  • kłopoty w relacjach z rówieśnikami,
• problemy w domu, np.:
  • kłótnie między rodzicami,
  • rozwód rodziców,
  • śmierć kogoś bliskiego,
  • problemy finansowe w domu).

Może się również okazać, że pojawienie się młodszego rodzeństwa budzi w dziecku strach przed utratą dotychczasowego zainteresowania ze strony rodziców, co objawia się właśnie bólem brzucha u dziecka bez innych objawów. Jest to podświadomy sposób odzyskania uwagi mamy i taty. W takim przypadku bardzo ważna jest rola rodziców i opiekunów, ponieważ to oni mogą pomóc dziecku swoją obecnością, zainteresowaniem, rozmową. Konieczna i bardzo pomocna może okazać się w takich sytuacjach również konsultacja psychologa lub psychiatry dziecięcego.

Ból brzucha u dziecka – objawy alarmujące

Istnieje pojęcie tzw. "czerwonych flag", czyli objawów alarmujących, których obecność wskazuje na stan wymagający jak najszybszej konsultacji lekarskiej. Należą do nich:

• ból brzucha występujący w nocy, budzący dziecko ze snu,
• wymioty,
• wymioty z krwią,
• zaburzenia wypróżniania (biegunki, zaparcia),
• krew w stolcu,
• zaburzenia połykania,
• gorączka,
• utrata masy ciała lub załamanie wzrostu i masy ciała dziecka obserwowane na siatkach centylowych,
• zaburzenia dojrzewania,
• bolesne i obrzęknięte stawy,
• występujące w rodzinie przewlekłe choroby przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, nieswoiste choroby zapalne jelit).

Obecność któregokolwiek z tych objawów, gdy ból brzucha u dziecka wystąpił nagle bądź nawraca, powinna skłonić rodziców i opiekunów do wizyty u lekarza pediatry w celu diagnostyki przyczyn tego stanu.

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów to tzw. ból czynnościowy. Określa się tak dolegliwości bólowe, które nie ustępują, a wyniki badań nie wykazują odchyleń od normy. Ból brzucha u dziecka bez innych objawów są trudne w diagnostyce – ciężko jest znaleźć jego przyczyny.

Ból brzucha u dziecka bez innych objawów – jakie może mieć przyczyny?

Możliwe przyczyny bólu brzucha u dziecka bez innych objawów:

• przejedzenie,
• alergia pokarmowa,
• zaparcia nawykowe wynikające z błędów żywieniowych,
• stres.

Wypowiedź pediatry na temat przyczyn bólu brzucha u dziecka