Biegunka u dziecka – przyczyny, jak leczyć, domowe sposoby na rozwolnienie

Czym jest biegunka u dziecka?

O biegunce u dziecka mówimy wtedy, gdy zwiększa się ilość wypróżnień w ciągu dnia, stolce dziecka zmieniają konsystencję na wodnistą lub półpłynną oraz występują z domieszką śluzu lub krwi. W wyniku wydalania częstszych i bardziej płynnych stolców, dochodzi do nadmiernej utraty wody oraz zaburzeń elektrolitowych, zwłaszcza gdy biegunce towarzyszą gorączka i wymioty.

W zależności od tego, jaki jest czas trwania biegunki u dziecka, wyróżniamy następujące rodzaje biegunki:

• biegunka ostra trwająca do 14 dni,
• biegunka przewlekła trwająca ponad 2 tygodnie.

Jakie są przyczyny biegunek?

Przyczyny biegunki są różne – od infekcji, przez choroby alergiczne, po schorzenia jelit. Najczęstszą przyczyną ostrej biegunki u dzieci jest zakażenie wirusowe i bakteryjne.

U małych dzieci, zwłaszcza uczęszczających do żłobka, przedszkola czy szkoły podstawowej transmisja, czyli rozprzestrzenianie się drobnoustrojów, jest ułatwiona, ponieważ dzieci mają ze sobą duży kontakt, używają tych samych zabawek, na których mogą łatwo znaleźć się drobnoustroje i nie zawsze przestrzegają zasad higieny osobistej.

Infekcje powodujące biegunkę mogą przenosić się przez:

• brudne ręce,
• skażone pożywienie lub wodę,
• niektóre zwierzęta domowe,
• bezpośredni kontakt z odchodami (np. z brudnymi pieluchami lub zanieczyszczoną toaletą).

W sytuacji zakażenia bakteryjnego najczęściej przebieg choroby jest cięższy, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z zakażeniem Salmonellą, na przykład po zjedzeniu źle umytych kurzych jaj. Wówczas oprócz biegunki często pojawiają się gorączka czy wymioty.

Oprócz zakażenia wirusowego i bakteryjnego za biegunkę u dziecka odpowiadają pierwotniaki czy pasożyty układu pokarmowego.

Jak widać, przyczyny biegunki są różne, ale należy pamiętać również o tym, że alergie pokarmowe, takie jak alergia na białka mleka krowiego również objawiają się zmianą konsystencji stolca i nierzadko domieszką śluzu i krwi.

W przypadku biegunki, która utrzymuje się pomimo leczenia dłuższy czas, występuje domieszka śluzu i krwi w większych ilościach, należy udać się do lekarza celem badania fizykalnego oraz dalszej diagnostyki. Rzadziej u dzieci występują inne choroby, których objawem jest m.in. biegunka, takie jak nieswoiste zapalenia jelit czy alergiczne zapalenie jelit.

U starszych dzieci należy dodatkowo zwrócić uwagę na to, jak często chodzą do łazienki, ponieważ biegunka w tej grupie wiekowej może okazać się wstydliwym problemem i ukrywać ją przed rodzicami, co opóźnia diagnostykę zaburzeń układu pokarmowego.

Nieprawidłowa dieta, bogata w cukry proste, na przykład z dużą ilością soków owocowych, prowadzi do tak zwanej biegunki pędraków, dlatego unikajmy wysokosłodzonych napojów. Biegunka pędraków to przewlekła biegunka występująca przede wszystkim u dzieci w wieku 1–3 lat, związana z nieprawidłową dietą (zawierającą zbyt duże ilości cukrów, zwłaszcza obecnych w napojach słodzonych) przy niepełnej dojrzałości przewodu pokarmowego. Istotny jest fakt, że pomimo biegunki, dziecko prawidłowo się rozwija i przybiera na masie.

Zdarza się także biegunka po antybiotyku. Przyczyną jest zaburzenie naturalnej flory bakteryjnej jelit. Podczas antybiotykoterpaii zaleca się profilaktyczne przyjmowanie preparatów probiotycznych.

Biegunka u dziecka – video

Biegunka u dziecka – jak sprawdzić, czy dziecko nie jest odwodnione?

W ocenie stopnia odwodnienia bierzemy pod uwagę:

• stan ogólny dziecka (zaniepokoić powinna nas apatia, nadmierna senność, zaburzenia świadomości, utrata przytomności);
• ubytek masy ciała;
• objętość oddawanego moczu (niepokojącym sygnałem jest znamienne zmniejszenie ilości oddawanego moczu, aż do całkowitego bezmoczu);
• pragnienie (dziecko w umiarkowanym stopniu odwodnienia pije łapczywie, dziecko ciężko odwodnione nie ma siły pić);
• sprężystość skóry;
• wilgotność śluzówek jamy ustnej.

Dobrą metodą oceny, czy dziecko jest odwodnione, jest tzw. badanie powrotu włośniczkowego – ocenia się go, uciskając na płytkę paznokcia i obliczając czas powrotu pełnego ukrwienia. Normą jest czas do 1,5–2 sekund, w odwodnieniu powrót włośniczkowy będzie wydłużony.

Objawy towarzyszące biegunce

Bardzo często biegunce towarzyszą wymioty, nudności, ból brzucha, gorączka i odwodnienie. Takie objawy pojawiają się przy infekcjach i stanach zapalnych jelit. Ostra biegunka prowadzi do odchyleń w badaniach laboratoryjnych – zaburzeń w gospodarce wodno-elektrolitowej, głównie potasu oraz sodu. Przy utrzymującej się dłużej biegunce z krwią może dojść do powstania niedokrwistości.

Istotne jest, aby w porę rozpoznać objawy odwodnienia, takie jak:

• suchość w jamie ustnej,
• wzmożone pragnienie, intensywne picie wody,
• zapadnięte gałki oczne,
• płacz dziecka bez wydzielania łez,
• skąpe oddawanie moczu,
• zmiana zachowania dziecka – rozdrażnienie, senność, brak chęci do zabawy,
• liczne wodniste stolce, często tryskające – świadczą o dużej utracie płynów,
• intensywne wymioty,
• gorączka >38°C u niemowląt <3. miesiąca życia lub >39°C u dzieci starszych,
• brak możliwości napojenia doustnego dziecka, niechęć do jedzenia.

Kiedy pojawiają się takie niepokojące objawy odwodnienia, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Biegunka u dzieci, a szczególnie niemowląt, może mieć bardzo burzliwy przebieg, prowadzący do szybkiego pogorszenia się stanu dziecka.

Biegunka towarzyszy niekiedy grypie.

Biegunka przy grypie jelitowej u dziecka

Pospolitą przyczyną biegunki jest wirusowe zapalenie żołądka i jelit (często nazywane potocznie – grypą jelitową lub jelitówką). Zapalenie to może być przyczyną dokuczliwych nudności i wymiotów. Chorobę tę może wywołać wiele wirusów, szybko rozprzestrzeniających się w domu, szkole lub przedszkolu. Choć objawy infekcji utrzymują się zaledwie kilka dni, chore dzieci (szczególnie niemowlęta) nie otrzymujące odpowiedniej ilości płynów, mogą ulec odwodnieniu.

Częstą przyczyną wirusowego zapalenia żołądka i jelit są rotawirusy. Powodują one nagłą, wodnistą biegunkę, choć objawy te nie występują u wszystkich. Rotawirusy często wywołują epidemie biegunki w miesiącach zimowych i wczesnowiosennych, szczególnie w przedszkolach i szpitalach pediatrycznych. Od 2021 r. szczepienie przeciwko rotawirusm dla niemowląt jest obowiązkowe i bezpłatne. Zapobiega ono większości przypadków infekcji rotawirusowych lub zmniejsza ich objawy.

Inną grupą wirusów, które mogą powodować biegunkę u dziecka, są enterowirusy (np. wirus coxsackie). W przypadku wirusowego zapalenia żołądka i jelit, u dzieci często pojawiają się najpierw gorączka i wymioty, a dopiero potem biegunka.

Biegunka u dzieci a bakterie i pasożyty

Infekcje przewodu pokarmowego i biegunkę u dziecka może powodować wiele rodzajów bakterii i pasożytów.

Bakterie a biegunka u dziecka

Bakterie, które mogą wywoływać biegunkę u dziecka, to:

• E.coli – ta bakteria pojawia się w skażonym pożywieniu lub wodzie (np. w niewysmażonym mięsie lub na nieumytych owocach, które miały kontakt z nawozami pochodzenia zwierzęcego). Infekcje E.coli, zwykle występujące u dzieci w okresie kilku pierwszych lat życia, mogą się także rozprzestrzeniać w basenach publicznych i przez kontakt ze zwierzętami;
• Salmonella enteritidis – znajduje się w surowym lub niedogotowanym mięsie, a także w jajach, stanowiąc główną przyczynę zatruć pokarmowych;
• Campylobacter – infekcji tą bakterią najczęściej ulegają niemowlęta i dzieci, szczególnie latem. Drobnoustroje te najczęściej spotykane są w surowym lub niedogotowanym mięsie kurcząt;
• Shigella (szigeloza) – infekcja tą bakterią pojawia się głównie wśród osób przebywających wspólnie w szpitalach i wśród dzieci w żłobkach i przedszkolach. Prawdopodobieństwo infekcji jest najwyższe dla dzieci w wieku od 2 do 4 lat.

Pierwotniaki a biegunka u dziecka

Pierwotniaki, które mogą być przyczyną biegunki u dziecka, to:

• pasożyt Giardia – infekcja tymi pierwotniakami szczególnie łatwo rozprzestrzenia się w przedszkolach oraz za pośrednictwem skażonej wody, np w zbiornikach wodnych, basenach;
• pasożyt Cryptosporidium – najczęściej spotykany w wodzie, zarówno pitnej, jak i basenowej. Często jest przyczyną epidemii biegunki w przedszkolach i innych placówkach publicznych. Drobnoustrój ten powoduje wodnistą biegunkę, która może utrzymywać się przez wiele dni.

Jak postępować, gdy dziecko ma biegunkę?

Leczenie biegunki polega w głównej mierze na odpowiednim nawodnieniu dziecka. Należy zadbać nie tylko o standardowe zapotrzebowanie na doustne płyny nawadniające, ale również doliczyć zwiększoną utratę wody poprzez wodniste stolce, wymioty i gorączkę. Zaleca się podawanie dziecku płynów elektrolitowych, które nie tylko je nawodnią, ale również uzupełnią niedobory mikroelementów. Takie preparaty znajdziemy w każdej aptece. Nie wolno podawać do picia odwodnionym dzieciom soków i innych słodkich napojów (zawierają one dużą ilość cukrów, które ściągają wodę do przewodu pokarmowego).

Dziecko powinno pić tyle płynów, na ile ma ochotę, bez żadnych ograniczeń. Dla ułatwienia można przyjąć, że oprócz swojego dziennego zapotrzebowania, dziecko potrzebuje w razie biegunki:

• poniżej 2. r.ż. po oddaniu każdego wolnego stolca, dodatkowo 50–100 ml płynów;
• w wieku od 2 do 10 lat – 100–200 ml płynów.

Oczywiście w zależności od rozpoznania choroby niezbędne może okazać się bardziej specjalistyczne leczenie zwalczające przyczynę biegunki. Jednak w większości przypadków w ostrej biegunce bakteryjnej i wirusowej wystarczające jest odpowiednie nawadnianie organizmu. Pamiętajmy, że jeśli dziecko wymiotuje, to nadal należy podejmować próby pojenia doustnego.

Dieta dziecka nie powinna się różnić od diety stosowanej na co dzień, a dziecka nie powinno się głodzić.

W uzasadnionych przypadkach stosowane bywają leki na biegunkę zapierające (np. loperamid). Należy pamiętać jednak, że nie mogą być one podawane dzieciom do 6. roku życia, a także w przypadku chorób zapalnych jelit oraz bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego.

Wspomagająco w leczeniu biegunek bywają stosowane smektyny, probiotyki.

Jak leczyć biegunkę u dziecka w podróży i na wakacjach?

Biegunki dosyć często przytrafiają się w podróży. Mogą być one efektem zmiany wody (na wodę o innej florze bakteryjnej niż ta, do której jesteśmy przyzwyczajeni), innej żywności, stresu związanego z podróżą itd. Biegunka to częsty objaw w trakcie podróży do krajów o niskich standardach higienicznych, do krajów tropikalnych (mówimy wówczas o biegunce podróżnych).

Biegunki podróżnych w znaczącym odsetku wywołane są przez bakterie, zwłaszcza szczepy Escherichia coli (ETEC i EAEC). Aby nie doszło do zakażenia, konieczne jest przestrzeganie zasad higieny, a także picie wyłącznie butelkowanej wody (takiej samej wody należy używać do mycia zębów). W krajach o niskich standardach higienicznych, w tropikach, nie wolno pić wody z kranu, myć owoców pod wodą z kranu, pić napojów z lodem. Przed wyjazdem w kierunki egzotyczne zalecane jest zaszczepienie się na patogeny obecne w danych krajach.

W leczeniu biegunki w podróży, tak jak w przypadku innych biegunek, najważniejsze znaczenie ma nawodnienie. Celem powstrzymania biegunki, w niektórych sytuacjach, można stosować leki zapierające (loperamid). Zażywanie tego leku warto jednak skonsultować z lekarzem (loperamidu nie powinno się stosować w przypadku bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego, aby nie hamować wydalania toksyn z organizmu). Jeżeli istnieje silne podejrzenie bądź potwierdzona jest etiologia bakteryjna biegunki, stosowane bywają antybiotyki.

Diagnostyka biegunki u dziecka

Dzieci cierpiące na ostrą biegunkę nie potrzebują pogłębionej diagnostyki laboratoryjnej i mikrobiologicznej, ponieważ nie zmienia ona podstawowych zasad leczenia.

Bezwzględnym wskazaniami do przeprowadzenia badania bakteriologicznego stolca u dziecka chorego na ostrą biegunkę są sytuacje, gdy występuje krew w kale, przebieg choroby jest ciężki, dolegliwości nie ustępują z czasem lub poszukuje się przyczyny zachorowań w większej grupie dzieci.

Przewlekła biegunka u dziecka zawsze wymaga pogłębienia diagnostyki.

Jak zapobiec biegunce u dziecka?

Zachowanie podstawowych zasad higieny osobistej oraz przygotowania posiłków są wystarczającymi sposobami w prewencji biegunek.

By zapobiec wystąpieniu infekcji, należy:

• dopilnować, aby dziecko często myło ręce, szczególnie po wyjściu z toalety i przed jedzeniem;
• utrzymywać czystość w toalecie, co zapobiega roznoszeniu się zakaźnych drobnoustrojów;
• myć warzywa i owoce;
• unikać jedzenia owoców runa leśnego;
• wyrzucać produkty spożywcze, których termin przydatności do spożycia minął;
• unikać kontaktu z surowym mięsem;
• całkowicie wyeliminować z diety produkty na bazie surowego mięsa i surowych jaj;
• żywność przechowywać w lodówce;
• unikać picia wody ze strumieni, źródeł lub jezior;
• zachować ostrożność kupując potrawy przygotowane na ulicznych straganach.

współpraca: lek. Agnieszka Zaremba-Wilk, Aleksandra Adamczyk