Rogowacenie słoneczne – czy może prowadzić do powstania raka skóry?

Czym jest rogowacenie słoneczne (rogowacenie starcze)?

Rogowacenie słoneczne (po łacinie keratosis actinica), dawniej zwane rogowaceniem starczym, to zmiany na skórze, które powstają po nadmiernej ekspozycji skóry na promieniowanie słoneczne. Rogowacenie słoneczne uznawane jest za stan przednowotworowy, który może przekształcić się w raka skóry.

Zmiany pojawiają się często u osób starszych, które przez lata były narażone na promieniowanie ultrafioletowe. Przez to bywają określane jako rogowacenie starcze.

Jak wygląda rogowacenie słoneczne?

Rogowacenie słoneczne (rogowacenie starcze) to ściśle przylegające do skóry liczne warstwy nadmiernie zrogowaciałego, czyli zgrubiałego, twardego (hiperkeratotycznego) naskórka, o suchej, nierównej, chropowatej powierzchni, leżące w poziomie skóry lub nieznacznie wypukłe. Po usunięciu (np. zdrapaniu) tych nieprawidłowych warstw naskórka, odsłania się delikatnie krwawiąca powierzchnia. Skóra w tym miejscu pozbawiona jest naskórka. Zmiany na skórze, które są charakterystyczne dla rogowacenia słonecznego, mają kolor żółto-brunatny lub brązowy.

Wspomniane wykwity skórne w największej liczbie pojawiają się na czole lub na głowie, w miejscach gdzie pojawia się łysina, w okolicach skroni, na uszach. Mogą być obecne także na przedramionach i podudziach.

Rogowacenie starcze – kto jest najbardziej narażony?

U osób, które mają jasną karnację, które często wystawiane są na działanie promieni słonecznych (częste opalanie, ale też praca na słońcu), ryzyko rozwinięcia się rogowacenia słonecznego jest większe. Rogowacenie słoneczne rozwija się wtedy, kiedy skóra nie jest w stanie odbudować uszkodzeń powstałych na skutek częstej i nadmiernej ekspozycji na działanie promieniowania słonecznego.

Rogowacenie starcze – diagnostyka i badania

O rozpoznaniu rogowacenia słonecznego (rogowacenie starczego) decyduje badanie histologiczne wycinka. Gdybyśmy mogli obejrzeć zmianę pod mikroskopem, zauważylibyśmy komórki odbiegające wyglądem od reszty – mogłyby mieć powiększone jądro komórkowe, byłyby większe, z widocznym jąderkiem (ciemnym punktem) w jądrze komórkowym. Są to komórki atypowe.

W rogowaceniu słonecznym takie komórki znaleźlibyśmy jedynie w naskórku – nie wnikałyby poniżej błony podstawnej, która stanowi granicę między naskórkiem a skórą właściwą.

Czym jest fotostarzenie?

Przewlekłe naświetlanie promieniami słonecznymi (najbardziej szkodliwe są promienie powodujące utworzenie rumienia – UVB) prowadzi do powstania następujących zmian, charakterystycznych dla starzenia się słonecznego skóry (fotostarzenia).

• Skóra staje się szarożółta, bogata w odbarwienia i przebarwienia.
• Zmniejsza się sprężystość skóry.
• Skóra staje się sucha i łuszczy się.
• Na skórze obecne są grube zmarszczki i bruzdy (w starzeniu się endogennym zmarszczki są delikatne, drobne).
• Skóra grubieje (w skórze starczej zarówno skóra, jak i tkanka podskórna są cienkie).
• Powierzchowne naczynia krwionośne na skórze poszerzają się (powstają tzw. teleangiektazje).

Rogowacenie słoneczne a rak skóry

Rogowacenie słoneczne (rogowacenie starcze) może pojawić się na podłożu starzenia się słonecznego skóry oraz starzenia się endogennego skóry. Rogowacenie starcze rozwija się zazwyczaj kilkanaście do kilkudziesięciu lat po ekspozycji na słońce. Odpowiadają za nie gromadzące się uszkodzenia w materiale genetycznym komórek naskórka, charakterystyczne dla wpływu promieniowania słonecznego UV.

W zmianach obecnych w rogowaceniu słonecznym, nawet w 60% stwierdza się obecność niektórych wirusów należących do rodziny wirusów brodawczaka ludzkiego (u osób z prawidłową odpornością w 40%) – częściej niż w rakach kolczystokomórkowych.

Z powodu tych zaburzeń, rogowacenie słoneczne jest stanem przednowotworowym – pełny rozwój raka skóry następuje w 10-20% przypadków. Może to być:

• rak kolczystokomórkowy skóry,
• rak podstawnokomórkowy skóry,
• raki Bowena o basoidalnym charakterze proliferacji.

Jakie objawy wskazują na przekształcenie rogowacenia słonecznego w nowotwór?

Na potencjalne przekształcenie rogowacenia starczego w nowotwór wskazuje:

• powiększenie się zmiany,
• naciek podstawy,
• tendencja do tworzenia nadżerek lub powierzchownego rozpadu,
• delikatne krwawienie już przy lekkim zadrapaniu.

Rogowacenie starcze – jak rozpoznać i różnicować?

Przed rozpoznaniem rogowacenia słonecznego, należy wziąć pod uwagę inne choroby:

• wczesną brodawkę łojotokową (łac. verruca seborrhoica) – częściej jest na osłoniętej skórze, bardziej wyniosła, mniej chropowata;
• brodawki płaskie (łac. verrucae planae) – zazwyczaj występują u pacjentów w młodszym wieku, liczne, o gładszej powierzchni;
• hiperkeratotyczną postać tocznia rumieniowego przewlekłego (DLE) – zmianom towarzyszy większy odczyn zapalny, szybciej wzrastają obwodowo, mają skłonność do bliznowacenia,
• wczesnego raka i chorobę Bowena – rozstrzyga badanie histologiczne.

Leczenie rogowacenia słonecznego

W leczeniu rogowacenia starczego stosuje się:

• zamrażanie (krioterapię) przy użyciu ciekłego azotu,
• maści z retinoidami,
• elektrokoagulację – niszczenie zmian za pomocą prądu,
• usunięcie chirurgiczne zmian.

Jeśli badanie histologiczne nie wskazuje na przejście rogowacenia słonecznego w raka skóry, rogowacenie starcze można leczyć za pomocą:

• zamrażania ciekłym azotem,
• 0,1% kremu z tretinoiną przez kilka miesięcy,
• 5% maści 5-fluorouracylowej przez kilka tygodniu,
• 0,1% kremu z tretinoiną oraz 5% maści 5-fluorouracylowej (raz dziennie każdą z maści) w połączeniu z retinoidami,
• bardzo dobre wyniki otrzymuje się stosując 5% imikwimod w kremie, zależnie od nasilenia i zaawansowania zmian, przez 3 do 6 tygodni, co drugi dzień lub dwa razy na tydzień.

Terapia fotodynamiczna również przynosi pozytywne rezultaty. Jeśli obserwuje się cechy przejścia w nowotwór, należy głęboko zamrozić płynnym azotem lub wyciąć chirurgicznie zmianę.

Profilaktyka rogowacenia starczego

Czy można zapobiec rogowaceniu starczemu? Bardzo ważna jest profilaktyka rogowacenia słonecznego:

• osłona ciała przed promieniami słonecznymi,
• stosowanie kosmetyków przeciwsłonecznych, o wskaźniku protekcji (SPF), co najmniej 60.

Wypowiedź dermatologa na temat rogowacenia słonecznego