Pokrzywka fizykalna – rodzaje, objawy, metody diagnostyki i leczenia

Co to jest pokrzywka?

Pokrzywka jest chorobą skóry o dość charakterystycznych objawach, lecz o wielu przyczynach. W mechanizmie jej powstawania główną rolę odgrywa histamina – substancja uwalniania z krążących we krwi komórek, zwanych mastocytami. Po uwolnieniu z mastocytów (komórek tucznych) histamina poprzez specjalne receptory powoduje rozszerzenie naczyń i zwiększenie ich przepuszczalności dla wody.

Wszystko to dzieje się w górnych warstwach skóry i wywołuje powstanie zmiany skórnej charakterystycznej dla pokrzywki, zwanej bąblem pokrzywkowym.

Pokrzywka może mieć:

• mechanizm immunologiczny, kiedy kontakt z czynnikiem wywołującym powoduje produkcję przeciwciał, które są przyczyną uwalniania histaminy, oraz
• mechanizm nieimmunologiczny, kiedy wrzut histaminy z mastocyta następuje samoistnie, bez udziału przeciwciał.

Zobacz też: Alergia wziewna – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest bąbel pokrzywkowy?

Bąbel pokrzywkowy jest jedną z podstawowych zmian w dermatologii. Jest to wyniosły ponad powierzchnię skóry porcelanowy lub różowy wykwit, który szybko powstaje i stosunkowo szybko znika, bez pozostawiania przebarwień czy blizn. Bąbel pokrzywkowy zwykle swędzi, rzadziej piecze.

Jego powstanie wiąże się z wcześniej wspomnianym uwolnieniem histaminy z komórek tucznych, co powoduje ucieczkę płynu z naczyń i obrzęk jednej z warstw skóry, zwaną skórą właściwą.

Bąble pokrzywkowe osiągają przeróżne kształty i rozmiary. Możemy mieć do czynienia z pokrzywką olbrzymią, kiedy zajęte są rozległe obszary skóry. Czasem powstawaniu bąbli może towarzyszyć obrzęk błon śluzowych jamy ustnej i dróg oddechowych, co w zaawansowanych przypadkach może nawet prowadzić do śmierci. Czas trwania wysiewu bąbli pokrzywkowych to zazwyczaj kilkanaście godzin.

To też może Cię zainteresować: Swędząca wysypka na rękach – przyczyny, leczenie

Rodzaje pokrzywki

Najprostszy podział tego schorzenia to podział na pokrzywkę ostrą, kiedy objawy utrzymują się krócej niż 6 tygodni i pokrzywkę przewlekłą, kiedy okres 6 tygodni jest przekroczony. Przebieg tych dwóch rodzajów pokrzywki różni się między sobą:

• pokrzywka ostra – najczęstsza, występuje u dzieci i u dorosłych, najczęściej powstaje w mechanizmie alergicznym (z udziałem przeciwciał);
• pokrzywka przewlekła – rzadsza, częściej u dorosłych niż u dzieci, zazwyczaj niealergiczna (bez udziału przeciwciał). Często ma związek z ośrodkowym układem nerwowym – wywołują ją czynniki psychiczne, jak silne emocje czy stres – lub z układem wegetatywnym – wtedy często towarzyszą jej inne objawy z układu autonomicznego, na przykład zaburzenia krążenia, napady bólów głowy. W tym typie pokrzywki alergenami są nierzadko leki, zazwyczaj niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak kwas acetylosalicylowy.

Inny podział pokrzywki opiera się na czynnikach ją wywołujących:

• pokrzywka idiopatyczna – kiedy nie udaje się ustalić jej przyczyny;
• pokrzywka fizykalna – kiedy wywołują ją czynniki fizyczne, na przykład zimno, ciepło, ucisk, promieniowanie UV, wibracje;
• inne rodzaje pokrzywki:
  • cholinergiczna (na przykład po wysiłku fizycznym),
  • wodna,
  • pokarmowa,
  • polekowa,
  • kontaktowa,
  • w przebiegu infekcji,
  • po użądleniu przez owada,
  • w przebiegu ciąży,
  • w przebiegu nowotworu.

Czym jest pokrzywka fizykalna?

Pokrzywka fizykalna to rodzaj pokrzywki, który jest wywoływany działaniem czynników fizycznych. Mechanizm powstawania pokrzywki fizykalnej jest podobny jak w innych typach tego schorzenia – za powstawanie bąbli pokrzywkowych odpowiada głównie histamina, która jest uwalniania z komórek tucznych (zarówno z udziałem przeciwciał, jak i bez ich udziału) w odpowiedzi na kontakt z czynnikiem fizycznym – zimnem, ciepłem czy wibracją.

Objawy pokrzywki fizykalnej

Objawy pokrzywki fizykalnej także są podobne do innych rodzajów pokrzywki – podstawowym wykwitem jest bąbel, powstaje on szybko i nie utrzymuje się długo, wywołuje świąd, ustępuje bez pozostawiania śladu.

Pokrzywka cieplna, świetlna, wibracyjna – rodzaje pokrzywki fizykalnej

Wyróżniamy następujące rodzaje pokrzywki fizykalnej:

• pokrzywka z zimna – najczęstsza z grupy pokrzywek fizykalnych. Występuje po ochłodzeniu całego ciała lub jego fragmentu. Szczególne znaczenie w powstawaniu bąbli ma nagły spadek temperatury. Ten typ pokrzywki fizykalnej może mieć charakter immunologiczny lub nieimmunologiczny;
• pokrzywka cieplna – rzadki typ, pokrzywka cieplna powstaje głównie w mechanizmie nieimmunologicznym. Ciało musi zostać ogrzane do temperatury około 40 stopni Celsjusza, przy czym kontakt z ciepłem musi być utrzymany przez kilka minut;
• pokrzywka świetlna – w której czynnikiem wywołującym jest promieniowanie UV (słoneczne). Zwykle ma charakter immunologiczny. Ciekawostką jest fakt, że zmiany powstają także na skórze osłoniętej, niepoddanej bezpośredniemu działaniu słońca. Nieco częściej pojawia się u kobiet;
• pokrzywka wywołana mechanicznie (z ucisku) – zwana także dermografizmem, polega na pojawieniu się zmian chorobowych w miejscu ucisku skóry lub silnego potarcia;
• pokrzywka wibracyjna – rzadki typ pokrzywki fizykalnej spowodowanej wibracjami, na przykład u pracowników budowlanych stosujących młoty pneumatyczne.

Rozpoznawanie pokrzywki fizykalnej

Ogólnie rzecz biorąc, rozpoznanie każdego rodzaju pokrzywki opiera się na szczegółowej rozmowie z pacjentem dotyczącej czynników wywołujących wysiew bąbli pokrzywkowych oraz na badaniach dodatkowych, do których zaliczamy:

• różnorodne testy skórne – takie jak przy poszukiwaniu przyczyn alergii. Mogą to być:
  • skórne testy punktowe - gdy wywiad wskazuje na przyczynę wziewną lub pokarmową,
  • skórne testy płatkowe, gdy podejrzewamy pokrzywkę kontaktową;
• próby prowokacyjne – ukierunkowane na konkretnie podejrzewany typ pokrzywki. W przypadku pokrzywek fizykalnych będą to testy:
  • z lodem – przy podejrzeniu pokrzywki fizykalnej z zimna. Test polega na przyłożeniu do skóry worka z lodem lub włożeniu ręki do naczynia z wodą z lodem. Obserwuje się ewentualne pojawianie się bąbli pokrzywkowych podczas powolnego ogrzewania kończyny.
  • po przyłożeniu naczynka wypełnionego ciepłą wodą, analogicznie staramy się wykryć pokrzywkę cieplną;
  • powierzchowne zadrapanie skóry – kiedy wywiad sugeruje pokrzywkę fizykalną wywołaną mechanicznie. Obserwujemy wystąpienie dermografizmu. Podobnie wygląda test klockowy, w którym badamy, czy pokrzywka nie jest wywołana przez silniejszy ucisk;
  • próba wibracyjna – pozwala nam zdiagnozować pokrzywkę fizykalną wibracyjną. Specjalne przyrządy wprawione w ruch drgający są przykładane do skóry pacjenta, a lekarz obserwuje pojawienie się (lub nie) zmian charakterystycznych dla omawianej choroby;
  • próba świetlna – do rozpoznawania pokrzywki świetlnej. Polega na naświetlaniu skóry pacjenta promieniami UV o różnej długości fal;
• oznaczanie stężenia przeciwciał (głównie IgE) w surowicy – ma znaczenie w pokrzywce ostrej, kiedy podejrzewamy mechanizm immunologiczny. Można także oznaczać miana przeciwciał skierowanych przeciwko konkretnym alergenom (pyłkom, roztoczom, sierści zwierząt, pokarmom, lekom);
• test wysiłkowy w przypadku pokrzywki cholinergicznej, kiedy pobudzenie układu autonomicznego powodujące pocenie się skóry wywołuje pojawianie się zmian pokrzywkowych;
• w bardziej skomplikowanych i cięższych przypadkach może okazać się konieczna biopsja skóry w miejscu zmiany. Ma to miejsce przy podejrzeniu zapalenia naczyń, mastocytozy (choroby polegającej na powstawaniu zbyt dużej ilości komórek tucznych), a także przy obecności objawów ogólnoustrojowych z podwyższonymi wykładnikami stanu zapalnego we krwi oraz w opornej na leczenie przewlekłej pokrzywce idiopatycznej.

W pokrzywce fizykalnej główne znaczenie ma wywiad oraz wspomniane wyżej testy prowokacyjne (cieplny, z lodem, wibracyjny, test z zadrapaniem skóry, klockowy i świetlny– wykrycie pokrzywki cieplnej, z zimna, wibracyjnej, dermografizmu i pokrzywki świetlnej). Inne specjalistyczne badania zwykle nie są konieczne do rozpoznania.

Leczenie pokrzywki fizykalnej

W leczeniu pokrzywki fizykalnej ważne jest unikanie czynnika wyzwalającego. Czasem nie jest to łatwe (ciepło, promieniowanie słoneczne lub zimno – pokrzywka cieplna, świetlna, z zimna), dlatego stosuje się zapobiegawczo leki przeciwhistaminowe, które blokują receptory dla histaminy i łagodzą objawy pokrzywki fizykalnej. Aktualnie w użyciu są głównie tak zwane leki przeciwhistaminowe II generacji, które wywołują mniej działań niepożądanych, ponieważ działają bardziej swoiście niż leki starszej generacji.

W farmakologicznym leczeniu innych typów pokrzywki, poza pokrzywką fizykalną, pewne znaczenie mają także glikokortykosteroidy, które są jednak stosowane głównie w pokrzywce przewlekłej.

Ważne jest także unikanie sytuacji stresowych, mogących nasilać reakcje prowadzące do powstawania bąbli pokrzywkowych, a także leczenie chorób, które wtórnie mogą powodować pokrzywkę – zwykle chorób autoimmunologicznych czy infekcji.

Odczulanie

W niektórych przypadkach pokrzywki przewlekłej (między innymi w pokrzywce wywołanej alergenami pokarmowymi lub w pokrzywce fizykalnej świetlnej) stosuje się odczulanie. Polega ono na podawaniu pacjentami małymi porcjami wzrastających dawek substancji uczulającej, aby „przyzwyczaić” organizm do danego alergenu.

Odczulanie w pokrzywce fizykalnej świetlnej

Odczulanie w pokrzywce fizykalnej świetlnej polega na serii naświetlań coraz większymi dawkami promieniowania. W tej metodzie leczenia celem jest osiągnięcie zjawiska tachyfilaksji, czyli zmniejszonej odpowiedzi organizmu (skóry) na mediatory uwalniane przez czynniki wywołujące pokrzywkę fizykalną (głównie histaminę).

Niestety, niektórych postaci pokrzywki nie można leczyć w ten sposób i pozostaje leczenie dużymi dawkami leków przeciwhistaminowych oraz hydroksyzyną, która ma także działanie przeciwświądowe.

Wypowiedź dermatologa na temat pokrzywki