Próba wysiłkowa (EKG wysiłkowe) – jakie są przeciwwskazania i jak się przygotować?

EKG – badanie pracy serca

Badanie EKG, czyli elektrokardiografia, jest badaniem polegającym na pomiarze czynności elektrycznej serca i przedstawieniu jej w postaci serii wykresów. Pracę serca można porównać do pracy pompy, która kurcząc się i rozkurczając, zapewnia przepływ krwi przez naczynia krwionośne całego organizmu. Aby ten przepływ przebiegał prawidłowo, czynność serca musi odbywać się w odpowiednim tempie i regularnym rytmie. Zapewniają to grupy komórek należące do tzw. układu bodźcotwórczo-przewodzącego serca. W warunkach prawidłowych „górna” część tego układu położona w prawym przedsionku serca (tzw. węzeł zatokowy) generuje impulsy elektryczne w tempie i rytmie optymalnym dla funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego.

Dalsze części układu bodźcotwórczo-przewodzącego zapewniają przekazywanie owych impulsów w postaci fali elektrycznej obejmującej w charakterystyczny sposób całe serce i pobudzającej komórki mięśnia sercowego do skurczu. Przyłożenie elektrod EKG na skórę w okolicy serca oraz na kończynach umożliwia zarejestrowanie jej przepływu i ukazanie go w postaci linii, na której widoczne są tzw. załamki, odpowiadające przepływowi prądu przez kolejne części serca.

Rutynowo w badaniu EKG zbierany jest sygnał z 12 tzw. odprowadzeń, którym odpowiada 12 wykresów na wyniku badania. Wiele chorób serca (ale również ogólnoustrojowych prowadzących wtórnie do zaburzeń jego pracy) wiąże się z charakterystycznymi nieprawidłowościami w zapisie EKG w zakresie jednego, kilku lub wszystkich odprowadzeń, dlatego też badanie to stanowi podstawę diagnostyki chorób serca.

Co to jest próba wysiłkowa – EKG wysiłkowe?

EKG wysiłkowe (próba wysiłkowa serca) jest wariantem przeprowadzanego rutynowo EKG spoczynkowego. Celem próby wysiłkowej jest pomiar czynności elektrycznej serca w warunkach zwiększonego obciążenia wywołanego wysiłkiem fizycznym o znanym nasileniu. EKG wysiłkowe opiera się na fakcie, że niektóre stany patologiczne dotyczące serca ujawniają się lub nasilają dopiero w przypadku wytężonej pracy serca, kiedy wzrasta jego zapotrzebowanie na tlen. Wysiłek fizyczny wymusza przyspieszenie częstości i siły skurczów mięśnia sercowego, stwarzając tym samym odpowiednie warunki do przeprowadzenia badania.

Od EKG spoczynkowego badanie różni się sposobem umieszczenia elektrod pomiarowych na skórze pacjenta i koniecznością zastosowania bieżni mechanicznej z możliwością pomiaru prędkości i stopnia nachylenia lub roweru stacjonarnego z pomiarem obciążenia i częstości pedałowania (pozwala to na kontrolę ciężkości wysiłku). Podczas badania nasilenie wysiłku zwiększane jest stopniowo. W tym czasie zadaniem lekarza jest stała kontrola częstość i regularności pracy serca oraz zmian w liniach zapisu EKG. Jednocześnie mierzone jest ciśnienie tętnicze.

Jakie są wskazania do próby wysiłkowej?

Najważniejszym wskazaniem do EKG wysiłkowego jest podejrzenie choroby niedokrwiennej serca. Próbę wysiłkową wykonuje się ponadto w niżej opisanych problemach z sercem.

• Stany po zabiegach operacyjnych w obrębie serca i chorób zastawek serca.

Podobnie jak w przypadku osób po zawale serca, badanie wysiłkowe pomaga określić bezpieczny poziom wysiłku fizycznego.

• Niepokojące objawy pojawiających się w trakcie wysiłku fizycznego.

Zaburzenia pracy serca podczas wysiłku mogą objawiać się nagłym zmęczeniem, dusznością, zawrotami głowy, kołataniem serca, nagłymi zmianami częstości skurczów czy omdleniami. EKG wysiłkowe w wielu takich przypadkach wnosi ważne informacje konieczne do rozpoznania przyczyny.

• Oceny zdolności do uprawiania sportu

Próba wysiłkowa serca, a zwłaszcza tzw. próba maksymalna, daje wiele cennych danych przydatnych w ocenie bezpieczeństwa stosowania regularnego wysiłku fizycznego, w tym wysiłku o dużym nasileniu, jaki ma miejsce np. podczas zawodów sportowych. Warto przy tym pamiętać, że EKG wysiłkowe samo w sobie nie jest w tym przypadku wystarczające i powinno być poprzedzone innymi badaniami (np. badaniami krwi, EKG spoczynkowym, echokardiografią). Badanie to nie jest przeprowadzane rutynowo – stosuje się je u osób chcących uprawiać wysiłek fizyczny obciążonych zwiększonym ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca lub prezentujących odpowiadające jej objawy.

Wymienione wyżej przykłady nie wyczerpują zakresu wskazań do wykonania wysiłkowego EKG serca. We wszystkich przypadkach oceny konieczności wykonania badania powinien dokonywać specjalista.

Próba wysiłkowa serca – jak się przygotować?

EKG wysiłkowe, zwłaszcza przeprowadzane u osób z chorobą serca, wiąże się z pewnym ryzykiem wystąpienia powikłań, dlatego zawsze odbywa się pod kontrolą lekarza i w pomieszczeniu z szybkim dostępem do sprzętu ratunkowego. W celu zapewnienia jeszcze większego bezpieczeństwa, komfortu i wiarygodności wyniku badania, należy przestrzegać zasad przygotowania się.

Jak się przygotować do EKG wysiłkowego? W ciągu około 3 godzin przed badaniem może być konieczne powstrzymanie się od przyjmowania pokarmów. W tym czasie należy również unikać palenia papierosów. Aby uniknąć poważnych powikłań, niezwykle ważne jest dokładne poinformowanie lekarza o aktualnych i przebytych chorobach (szczególnie o wszystkich chorobach dotyczących układu sercowo-naczyniowego i o chorobach przewlekłych), o wszystkich przyjmowanych lekach (w tym o lekach przyjmowanych doraźnie, dostępnych bez recepty i suplementach diety), uczuleniach – szczególnie na leki oraz o ewentualnej ciąży lub o jej możliwości. W przypadku przyjmowania niektórych leków, przed EKG wysiłkowym może być konieczne ich odstawienie lub modyfikacja dawki – należy postępować zgodnie z instrukcjami lekarza.

Na badanie wysiłkowe serca warto przyjść w luźnym, nie krępującym ruchów stroju.

Jak wygląda i jak długo trwa EKG wysiłkowe?

Przed wykonaniem EKG wysiłkowego, w celu ostatecznej kwalifikacji przeprowadzane jest badanie lekarskie i EKG spoczynkowe. Jeśli nie ujawniają one przeciwwskazań, przechodzi się do następnego etapu – w okolicy przedsercowej, w dołkach podobojczykowych i pod łukami żebrowymi naklejane są elektrody pomiarowe, które za pomocą przewodów łączy się z komputerem. Na ramię zakłada się ponadto mankiet do mierzenia ciśnienia.

Po wykonaniu początkowych pomiarów w spoczynku rozpoczyna się właściwa część testu wysiłkowego – uruchamiana jest bieżnia lub pacjent proszony jest o rozpoczęcie pedałowania. W trakcie badania lekarz w sposób ciągły monitoruje zapis na monitorze, a co kilka minut wykonywany jest wydruk EKG i mierzenie ciśnienia tętniczego. W trakcie trwania badania w regularnych odstępach czasu następuje zwiększenie intensywności wysiłku, aż do osiągnięcia maksymalnej tolerowanej przez pacjenta wartości, wystąpienia objawów niepożądanych (np. bólu w klatce piersiowej, zawrotów głowy, nudności) lub wykazania istotnych nieprawidłowych zmian w EKG lub wartości ciśnienia tętniczego. Następnie intensywność jest stopniowo obniżana. Pomiary wykonuje się jeszcze przez jakiś czas po zakończeniu próby. Wynik poddawany jest następnie szczegółowej analizie i omawiany.

Czas trwania EKG wysiłkowego zależy od wydolności organizmu. Próba wysiłkowa trwa na ogół od kilku do kilkunastu minut.

EKG wysiłkowe w chorobie niedokrwiennej serca

Test wysiłkowy ma szczególną wartość w rozpoznawaniu nieprawidłowej odpowiedzi serca na zwiększony wysiłek fizyczny. Stąd też znajduje zastosowanie w przypadku choroby niedokrwiennej serca (choroba naczyń wieńcowych, choroba wieńcowa).

Pod pojęciem tym kryją się stany nieadekwatnego zaopatrzenia serca w krew (a tym samym – w tlen) wywołane w większości przypadków miażdżycą tętnic wieńcowych (czyli tętnic odżywiających mięsień sercowy). Odkładanie się blaszek miażdżycowych w ścianach tych tętnic powoduje ich zwężenie i ograniczenie przepływu krwi. W tzw. stabilnej chorobie wieńcowej objawy niedokrwienia serca (ból lub ściskanie w klatce piersiowej, duszność) pojawiają się dopiero w momencie zwiększonego zapotrzebowania na tlen, które nie może być pokryte z powodu zwężeń – a więc podczas wysiłku fizycznego, stresu i innych sytuacji wymuszających na sercu bardziej intensywną pracę.

Postęp choroby wieńcowej prowadzi do dalszych zwężeń tętnic wieńcowych i nieuchronnie zmierza do potencjalnie zagrażających życiu powikłań, z niewydolnością serca i zawałem mięśnia sercowego na czele. Badanie wysiłkowe serca znajduje zastosowanie na wszystkich etapach choroby niedokrwiennej serca – jest pomocne w postawieniu rozpoznania i ocenie jej nasilenia, stanowi etap w podejmowaniu decyzji o wdrożeniu leczenia inwazyjnego metodą koronarografii lub pomostowania (tzw. by-pass) i w ocenie efektu tych zabiegów, pomaga również określić bezpieczny poziom wysiłku fizycznego u osób po zawale serca.

Przeciwwskazania do EKG wysiłkowego (bezwzględne)

EKG wysiłkowe jest badaniem bezpiecznym pod warunkiem wykonywania go zgodnie z zasadami przygotowania i jego przeprowadzenia oraz ścisłym przestrzeganiem przeciwwskazań.

W próbie wysiłkowej przeciwwskazania bezwzględne, uniemożliwiające wykonanie badania to:

• świeży zawał serca (zwłaszcza okres 2 pierwszych dni po zawale);
• niestabilna choroba wieńcowa, nieleczona farmakologicznie lub leczona nieskutecznie (zwiększenie obciążenia serca może w tym przypadku wywołać zawał);
• ciężkie zwężenie zastawki aortalnej, przebiegające z objawami (ryzyko ostrej niewydolności lewej komory serca);
• niekontrolowane objawowe zaburzenia rytmu serca;
• niekontrolowana objawowa niewydolność serca;
• zapalenie mięśnia sercowego lub osierdzia;
• ostry tętniak rozwarstwiający aorty;
• świeży zator tętnicy płucnej i zawał płuca.

Zlekceważenie powyższych sytuacji wiąże się ze znacznym ryzykiem dla zdrowia osoby badanej.

Przeciwwskazania do próby wysiłkowej (względne)

Wyróżnia się ponadto tzw. przeciwwskazania względne, które nie wykluczają przeprowadzenia EKG wysiłkowego, ale nakazują zachowanie szczególnej ostrożności i przerwanie badania w przypadku wystąpienia najmniejszych odchyleń. Zalicza się tu między innymi:

• zwężenie lewej tętnicy wieńcowej;
• umiarkowane zwężenie zastawek serca (szczególnie zastawki aortalnej);
• ciężkie nadciśnienie tętnicze, definiowane jako ciśnienie skurczowe przekraczające 200 mmHg i/lub rozkurczowe przekraczające 110 mmHg;
• zaburzenia elektrolitowe;
• kardiomiopatia przerostowa (choroba mięśnia sercowego prowadząca do jego nieprawidłowego przerośnięcia);
• nieprawidłowości rytmu serca;
• tak zwany blok przedsionkowo-komorowy wysokiego stopnia;
• uwarunkowania fizyczne lub psychiczne uniemożliwiające prawidłowe przeprowadzenie próby.

Wykonanie badania jest ponadto nieuzasadnione u osób zdrowych, bez objawów ze strony układu sercowo naczyniowego – prawdopodobieństwo wykazania istotnych zmian jest u nich bardzo małe.

Próba wysiłkowa – interpretacja wyniku

W celu określenia prawdopodobieństwa obecności istotnych zmian w tętnicach wieńcowych (mogących być przyczyną choroby wieńcowej), bardzo ważne są zarówno informacje uzyskane od pacjenta przed testem (wiek, płeć, charakter bólu w klatce piersiowej), jak i wyniki EKG wysiłkowego. Określenie czynników ryzyka choroby wieńcowej (na podstawie wywiadu z pacjentem) pozwala na zakwalifikowanie osoby badanej do odpowiedniej grupy ryzyka. Z kolei określenie grupy ryzyka, w połączeniu z wynikami testu wysiłkowego, decyduje o wdrożeniu odpowiedniego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego:

• pacjenci z grupy wysokiego ryzyka z typowymi objawami mogą być kierowani (bez konieczności wykonywania testu wysiłkowego) bezpośrednio na koronarografię;
• pacjenci z grupy wysokiego ryzyka, jednak z nietypowymi objawami oraz pacjenci z grupy pośredniego ryzyka są typowymi kandydatami do wykonania testu; wynik próby wysiłkowej ma duże znaczenie przy ocenie wskazań do wykonania koronarografii;
• w pozostałej grupie (czyli tzw. grupie niskiego ryzyka) można wykonać próbę wysiłkową; jednak przed rozważeniem wskazań do koronarografii, z powodu dodatniego wyniku testu wysiłkowego, należy potwierdzić go innym badaniem obrazowym, np. scyntygrafią perfuzyjną serca lub echokardiograficzną próbą obciążeniową.

Dodatni wynik próby wysiłkowej oznacza, że objawy, które pojawiły się u pacjenta podczas testu w postaci np. bólu w klatce piersiowej, oraz nieprawidłowy zapis EKG, wskazują na chorobę niedokrwienną serca, której obecność należy potwierdzić w koronarografii. Ujemny wynik EKG wysiłkowego, a zatem brak niepokojących dolegliwości i zapis EKG w normie, oznacza, że chorobę wieńcową można z dużym prawdopodobieństwem wykluczyć.

Czytaj również: Scyntygrafia nerek – wskazania, przebieg badania, wyniki, cena

Próba wysiłkowa – video