Wpływ alkoholu na psychikę – jak picie alkoholu oddziałuje na umysł człowieka?

Zaburzenia psychiczne związane z piciem alkoholu

Alkohol wpływa bezpośrednio na układ nerwowy, powodując nie tylko zmiany czynnościowe mózgu, ale też zmiany organiczne. W Europie i Stanach Zjednoczonych jest najczęściej używaną substancją psychoaktywną. Zdrowie psychiczne osób uzależnionych jest mocno nadwyrężone. Powód? Alkohol prowadzić może do zaburzeń psychicznych.

Wszystkie zaburzenia psychiczne związane z piciem alkoholu są opisane w klasyfikacji ICD-11 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów – ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) pod kodem 6C40 – zaburzenia związane z używaniem alkoholu podzielono na cztery główne grupy:

• ostre zatrucie (np. stan ostrego upojenia alkoholem),
• uzależnienie od alkoholu – ciągłe i epizodyczne oraz uzależnienie z różnymi postaciami remisji;
• zaburzenia psychiczne i zachowania, będące skutkiem epizodycznego lub długotrwałego picia;
• zaburzenia epizodyczne lub powtarzające się szkodliwe wzorce używania alkoholu.

Ostre zatrucie alkoholem

Ostra intoksykacja alkoholem jest przemijającym stanem przejawiającym się zaburzeniami świadomości, nastroju, zachowania, funkcji poznawczych i odczuwania bodźców.

Jednym z pierwszych objawów zatrucia jest upośledzona koordynacja ruchów spowodowana zaburzeniem funkcjonowania móżdżku. Większe ilości spożytego alkoholu powodują kolejno zmniejszenie funkcji intelektualnych, aż do ilościowych zaburzeń świadomości, ze śpiączką włącznie. Najgroźniejszym powikłaniem zatrucia alkoholem jest porażenie ośrodka oddechowego znajdującego się w pniu mózgu.

Mimo iż alkohol wywiera depresyjne (hamujące) działanie na układ nerwowy, osoby po jego spożyciu – czasem nawet po relatywnie niskich dawkach – sprawiają wrażenie pobudzonych, a często również agresywnych. To niekorzystne skutki psychospołeczne picia. Z czasem podwyższony nastrój, obniżenie krytycyzmu wobec własnej osoby ulega zmniejszeniu, a chory oprócz zaburzonej percepcji bodźców odczuwa w końcu senność i znużenie.

Depresja a choroba alkoholowa

Depresje alkoholowe są bardzo częstym powikłaniem zespołu zależności alkoholowej (uzależnienia od alkoholu). Podobną frekwencję zaburzeń nastroju spotyka się także u osób pijących w sposób szkodliwy. Czas trwania takiej reakcji depresyjnej nie przekracza zazwyczaj dwóch tygodni, ale czasami może ulec wydłużeniu i sprawiać problem w różnicowaniu z depresją pochodzenia endogennego.

Depresja alkoholowa stanowi istotny czynnik ryzyka samobójstwa. Chorzy z obniżonym nastrojem, niemożnością cieszenia się z rzeczy, które do tej pory sprawiały przyjemność, a także z poczuciem wyczerpania i utraty energii, a jednocześnie przewlekle spożywający alkohol, powinni zostać objęci opieką medyczną i psychoterapeutyczną.

Nadużywanie alkoholu a zespół abstynencyjny

Alkoholowy zespół abstynencyjny (AZA) jest zespołem objawów somatycznych i psychicznych, występujących kilka godzin po zaprzestaniu lub znacznym zredukowaniu długotrwałego spożywania alkoholu w wysokiej dawce. Objawy utrzymują się przez kilka godzin lub dni, a następnie spontanicznie mijają. Zespół abstynencyjny może być powikłany napadem drgawek lub stanem majaczeniowym.

Sam AZA przebiega pod postacią:

• drżeń mięśniowych (np. wyciągniętych rąk), z towarzyszącym pobudzeniem układu autonomicznego:
  • nadmierna potliwość,
  • nudności i/lub wymioty,
  • tachykardia,
  • podwyższone ciśnienie tętnicze,
• ogólnego złego samopoczucia,
• bólu głowy,
• rozbicia i osłabienia.

Osoba wykazuje pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości niepokój, a także nadwrażliwość na bodźce. Mogą pojawić się przemijające złudzenia lub iluzje wzrokowe, słuchowe. Ponadto chory skarży się na zaburzenia snu i bezsenność.

Majaczenie alkoholowe ( delirium tremens ) to ostra psychoza przebiegająca z zaburzeniami świadomości, spostrzegania, pobudzeniem psychoruchowym i lękiem, którym towarzyszą iluzje i omamy (głównie wzrokowe, słuchowe i/lub dotykowe). Taki stan może trwać od kilku godzin do kilku dni i stanowi zagrożenie dla życia. Najczęściej jest poprzedzony objawami AZA.

Chorzy w stanie majaczenia alkoholowego mają:

• zaburzenia świadomości z dezorientacją co do czasu i miejsca, w którym się obecnie znajdują (allopsychiczna), ze względnie zachowaną orientacją co do własnej osoby (autopsychiczna);
• obserwuje się u nich silne drżenie mięśniowe;
• zaburzenia świadomości wykazują charakter falujący, nasilają się w nocy;
• podobnie iluzje i omamy osiągają większe natężenie wieczorem.

Osoby takie mogą interpretować drżenie mięśni jako gryzienie przez robaki (iluzje czuciowe), a cienie w dali opisywać jako czyhających na nich prześladowców (iluzje wzrokowe). Wizja obrazów z daleka może wydawać się nieproporcjonalnie duża do rzeczywistości (makropsja) lub odwrotnie (mikropsja). U chorych można często stwierdzić tzw. objaw białej kartki – pacjent po odpowiedniej sugestii przez lekarza czyta z niezapisanej, białej kartki. Poprzez uciśnięcie gałek ocznych można wyzwolić również omamy wzrokowe.

Podtypem majaczenia alkoholowego jest ostra halucynoza alkoholowa, która objawia się przede wszystkim omamami słuchowymi. Chorzy słyszą głosy o treściach często przerażających jego osobę. Mogą mu grozić, wulgarnie się wyrażać, a także spiskować za jego plecami. Omamom towarzyszą także urojenia prześladowcze (zaburzenia treści myślenia).

Majaczenie alkoholowe wymaga pilnej interwencji medycznej.

Przewlekłe alkoholowe zaburzenia psychotyczne

Czasem w wyniku długotrwałego spożywania alkoholu rozwijają się psychozy, które mogą trwać miesiącami, a często latami. Do przewlekłych zaburzeń psychotycznych zaliczamy:

• halucynozę alkoholową,
• paranoję alkoholową.

Przewlekła halucynoza alkoholowa przebiega najczęściej pod postacią omamów słuchowych (głosów), które rozmawiają o chorym w trzeciej osobie. Często krytykują go i wypowiadają się negatywnie na jego temat. Głosy mogą także doprowadzić chorego do urojeń prześladowczych.

Paranoja alkoholowa (inaczej alkoholowy zespół Otella lub alkoholowy obłęd zazdrości) obejmuje urojenia zdrady małżeńskiej połączone z agresją, które często okazują się absurdalne. Chory opisuje zarzuty niewiary współmałżonka, któremu towarzyszy podejrzliwość, śledzenie tej osoby, kontrolowanie torebek, bielizny itd. Wraz z urojeniami współwystępują zachowania agresywne, które mają na celu wymuszenie przyznania się do winy osoby podejrzanej o zdradę.

Zespół amnestyczny

Alkoholowy zespół amnestyczny (zespół Korsakowa) ma związek z organicznym uszkodzeniem mózgu spowodowanym alkoholem. W tej chorobie dominują najczęściej zaburzenia pamięci świeżej z nieprawidłowym, fałszywym wypełnianiem luk pamięci, tzw. konfabulacje. Chorzy okres pokryty niepamięcią uzupełniają sytuacjami, które w rzeczywistości nie miały miejsca.

Encefalopatia i otępienie alkoholowe stanowią ciężkie zaburzenia psychiczne związane z wieloletnim piciem alkoholu. W obrazie tych schorzeń dominują zmiany osobowości pod postacią rozwlekłości, gubienia wątków podczas rozmowy, impulsywności, agresywności, zmian nastroju, a także niestosowania się do ogólnie przyjętych norm społecznych. Otępienie alkoholowe z kolei obejmuje dodatkowo istotne obniżenie intelektu.

Alkohol i zmiany w psychice – można temu zapobiec?

Zarówno długotrwałe, jak i krótkie, intensywne spożywanie alkoholu wywołuje zmiany w psychice człowieka. W zależności od czasu trwania picia, może dochodzić do zmian czynnościowych lub organicznych w mózgu, a te z kolei bardzo słabo poddają się leczeniu. Tylko zaprzestanie nadużywania alkoholu może zatrzymać proces degeneracji układu nerwowego.

Należy jednak pamiętać, że zarówno nagłe odstawienie alkoholu, jak i duża redukcja spożywanej dawki, mogą wywołać abstynencyjny zespół alkoholowy (AZA). Dlatego tak ważna jest wczesna interwencja medyczna i specjalistyczna opieka psychoterapeutyczna chorego z zespołem zależności alkoholowej (ZZA), aby ograniczyć występujące u niego zaburzenia psychiczne.