Dlaczego nastolatek zaczyna palić?

Pierwszy papieros już w podstawówce?

Nietrudno wyobrazić sobie grupkę ósmoklasistów chowających się na przerwie za murami szkoły, eksperymentujących z pierwszym w swoim życiu papierosem. Z pewnością towarzyszy im śmiech, uczucie podniecenia wiązane ze smakiem dorosłości. Wielu z nas traktuje takie zjawisko zupełnie normalnie, sądząc, że „z tego się wyrasta”.

Podobnego zdania bywa niekiedy część rodziców dających przyzwolenie na palenie. Sami przecież też byli młodzi. Nie pamiętają jednak o jednym – albo próbowali rzucić nałóg kilkanaście razy, często bezskutecznie, albo też zaczynają dzień od papierosa, mimo świadomości zgubnego wpływu nałogu na organizm.

Młody człowiek w większości przypadków jest przekonany o tym, że jego konspiracja jest w pełni skuteczna, a występek nigdy nie wyjdzie na jaw. Ten aspekt nie ma jednak żadnego znaczenia. Ważne jest to, że moment przed zapaleniem pierwszego papierosa może być ostatnią chwilą zdrowia. Często zapoczątkowuje jeden z najgroźniejszych znanych ludzkości nałogów prowadzących do chorób przewlekłych, kalectwa i śmierci.

Większość ludzi, w młodości palących regularnie, nie potrafi skutecznie i trwale zerwać z nałogiem tytoniowym przez całe swoje dorosłe życie. Zauważono, że jeśli nie rozpocznie się palenia papierosów do czasu ukończenia szkoły średniej, zdecydowanie maleje prawdopodobieństwo sięgnięcia po nie w okresie dorosłości.

Obecnie dziecko dorasta w czasach, w których wszechobecne są zakazy palenia, odbywają się szkolne spotkania i pogadanki zniechęcające do sięgnięcia po papierosa. W przestrzeni publicznej obecne są drastyczne, określane przez niektórych jako odrażające plakaty i zdjęcia ukazujące realny wpływ palenia na stan zdrowia.

Mimo to udowodniono, że prawie 9 z 10 dorosłych palaczy zaczęło sięgać po wyroby tytoniowe przed 18. urodzinami, a prawie wszyscy – zanim ukończyli 26. rok życia.

Z jakiego powodu zatem, pomimo świadomości dotyczącej szkodliwości palenia, młodzi ludzie w ogóle zaczynają palić papierosy? Dlaczego są zupełnie niewrażliwi na racjonalne argumenty świadczące o ich wyniszczającej sile?

Dlaczego nastolatek sięga po papierosy?

Historia każdego nałogowego palacza wydaje się indywidualna. Naukowcy, w oparciu o szereg analiz, wskazują jedną główną prawidłowość – niezależnie od bezpośredniej przyczyny sięgnięcia po wyroby tytoniowe, im młodszy wiek osoby rozpoczynającej palenie, tym większe prawdopodobieństwo, że w przyszłości uzależni się ona od nikotyny.

Wykazano, że dzieci bardziej impulsywne (w tym ekstrawertycy) są bardziej narażone na wczesny kontakt z nałogiem.

1. Rodzina – już od pierwszych dni życia dziecko poznaje świat, podpatrując swoich najbliższych. To właśnie od opiekunów uczymy się wszystkich zachowań, nie tylko tych pozytywnych. Gdy najbliżsi (rodzice, dziadkowie) palą wyroby tytoniowe, młody człowiek dorasta w przekonaniu, że nałóg tytoniowy nie jest niczym negatywnym. Co gorsza, udowodniono, że gdy jedno lub dwoje rodziców jest regularnym palaczem, znacznie wzrasta ryzyko sięgnięcia po wyroby tytoniowe u ich dziecka.
2. Ciekawość – w miarę poznawania świata w każdym człowieku pojawia się chęć spróbowania wszystkiego, co nowe. Dotyczy to każdej sfery życia, zwłaszcza gdy ze społecznego punktu widzenia jest to „zarezerwowane” tylko dla dorosłych. Nie dziwi zatem liczba nastolatków wypalających pierwszego papierosa z wypiekami na twarzy i w tajemnicy przed rodzicami. Zakazany owoc smakuje najlepiej.
3. Presja otoczenia – im jesteśmy młodsi, tym większy wpływ na nasze zachowania mają osoby, w towarzystwie których spędzamy najwięcej czasu. Gdy zatem wśród kolegów i koleżanek ze szkolnej ławki jest ten, kto pali wyroby tytoniowe (nawet okazjonalnie, nieregularnie), istotnie wzrasta ryzyko, że dziecko też spróbuje. Chęć naśladowania rówieśników, nawet pomimo wiedzy o negatywnych skutkach postępowania, z reguły zwycięża.
4. Podniesienie poczucia własnej wartości – część nastolatków upatruje w paleniu papierosów elementu zwiększającego ich samoocenę. We własnym mniemaniu i w oczach rówieśników stają się przez to bardziej dorośli, są postrzegani jako odważni, czym zyskują pozorny autorytet.
5. Łamanie zakazów – niekiedy młodzież sięga po papierosy w ramach buntu, sprzeciwu i z chęci pokazania własnej niezależności. Im bardziej opiekunowie pilnują, strofują, stosują zakazy wobec nastolatka, tym większa u niego chęć na postępowanie wbrew narzuconym regułom.
6. Chęć odchudzania się – wśród młodzieży (zwłaszcza dziewcząt) powszechne jest postrzeganie palenia papierosów jako świetnego środka odchudzającego. Dorastające dziewczyny, by zrzucić dodatkowe kilogramy, zaczynają regularnie sięgać po wyroby tytoniowe, traktując je jako środek zmniejszający uczucie głodu.
7. Walka ze stresem – nastolatkowie, podobnie jak dorośli, mylnie postrzegają palenie papierosów jako skuteczny środek łagodzący niepokój i rozładowujący stres. Nikotyna wdychana przy każdorazowym zaciąganiu się aktywuje obszary mózgu odpowiedzialne za odczuwanie przyjemności, tworząc złudne uczucie odprężenia, co szybko wyrabia nałóg. W rzeczywistości palenie papierosów to bardzo silny bodziec stresowy dla organizmu.
8. Aktualne trendy – młodzież jest niezwykle podatna na obecnie panujące mody. Gdy zatem w mediach – telewizji, internetowych portalach społecznościowych, radiu – powszechnie obecne będą osoby nałogowo palące wyroby tytoniowe, wzrośnie liczba ich naśladowców.

Młody szybciej się uzależni i szybciej zachoruje

„Wypalę tylko jednego”, „rzucam od poniedziałku” – coraz częściej stwierdzenia takie padają z ust nastolatków. Chcąc być „cool”, grać role dorosłych i inspirując się dialogami z filmów, sądzą, że to gra, nad którą sprawują pełną kontrolę. Tymczasem młody człowiek uzależnia się znacznie szybciej od dorosłego.

Oprócz czysto chemicznego nałogu dochodzi ten behawioralny, czyli wyuczenie się palenia i kojarzenie go z przerwą na papierosa, ze spotkaniem z kolegą, z wieczornym „wyskoczeniem na fajkę”. Czy młodzi ludzie rzucą nałóg u progu dorosłego i samodzielnego życia, jeżeli już teraz traktują palenie jako przerwę na chwilę przyjemności i walkę ze stresem? To mało prawdopodobne.

Czy którykolwiek z przyłapanych na papierosie nastolatków uwierzyłby, że za 10, 20 lub 30 lat nadal będzie palił, mając przy tym wyniszczony organizm i kilka tysięcy złotych mniej w portfelu każdego roku? Należy wątpić, by pojawiła się choć jedna odpowiedź twierdząca.

Młodzi zazwyczaj nie chcą przyjąć pewnych prawd, podobnie jak wtedy, kiedy słyszą od swoich rodziców o wszystkich trudach dorosłości. Bezrefleksyjnie przyglądają i przysłuchują się niewłaściwie prowadzonym kampaniom społecznym, które – ukazując szkodliwość palenia z perspektywy dorosłego – nie są w stanie dotrzeć do źródeł ich motywacji.

Organizm nastolatka na te same dawki nikotyny i toksycznych substancji zawartych w dymie tytoniowym zareaguje inaczej niż ustrój osoby dorosłej. Nikotyna silniej uzależnia w młodym wieku, wpływa znacząco na czynność układu nerwowego (euforyczne działanie jest chwilowe). Przyjmowana regularnie stanie się przyczyną problemów z nauką, kłopotów z zasypianiem. Udowodniono, że palenie sprzyja skłonności do sięgania po inne używki – np. alkohol, narkotyki.

U palacza-nastolatka częściej rozwijają się choroby układu oddechowego, a zwykłe, sezonowe infekcje trwają dłużej. W dorosłym życiu szybciej pojawiają się objawy choroby niedokrwiennej serca, podobnie jak nowotwory w różnych lokalizacjach. W konsekwencji palenia młodzi mężczyźni częściej cierpią na zaburzenia erekcji, młode kobiety zaś mają problem z regularnym miesiączkowaniem.

Niepokojący jest fakt, że na młodych palących czyhają nowe niebezpieczeństwa – elektroniczne papierosy, papierosy bezdymne i aromatyzowane. To niestety daje możliwości eksperymentowania. Główne zagrożenie jest wciąż to samo – silnie uzależniająca nikotyna.

Co robić, by pomóc dziecku?

Jak zatem prawidłowo reagować, gdy nasze dziecko zaczyna popalać papierosy? Jak uchronić młodzież przed skutkami nikotynizmu? Nie ma niestety idealnego rozwiązania.

Przede wszystkim potrzebne jest uświadamianie młodemu człowiekowi, że jego bieżące postępowanie przyniesie negatywne efekty nie tylko w tak odległej dla niego przyszłości, ale także już teraz, w okresie dojrzewania. Najlepiej zatem być dobrym przykładem dla najmłodszych, czyli samemu nie palić lub starać się zerwać z nałogiem.

Gdy zaczynamy podejrzewać, że młody człowiek sięga po papierosy, nie należy tego ignorować, udawać, że nie dzieje się nic złego. Rozmowa na temat skutków nałogu tytoniowego to istotny element edukacyjny. Należy przy tym unikać krzyku, awantur oraz stosowania kategorycznych zakazów i kar – mogą one wywołać efekt zdecydowanie odwrotny od zamierzonego.

Niekiedy zastosowanie metody awersyjnej, poprzez np. wypalenie kilku papierosów w krótkim czasie do momentu pojawienia się nieprzyjemnych objawów czy pokazywanie zdjęć osób cierpiących na choroby odtytoniowe, może trwale zniechęcić młodzież do dalszego eksperymentowania z papierosami.

Gdy jednak rodzicom nie uda się samodzielnie oduczyć dojrzewającego dziecka palenia wyrobów tytoniowych, warto powoływać się na rozpowszechniane medialnie kampanie społeczne, które w zrozumiały i nowoczesny sposób trafiają do młodych odbiorców. Nieoceniona może też okazać się fachowa pomoc specjalisty ds. terapii uzależnień.

Bibliografia:

• https://www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/sgr/50th-anniversary/index.htm
• https://www.who.int/tobacco/research/youth/health_effects/en/
• https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/tobacco-and-cancer/why-people-start-using-tobacco.html
• https://www.helpwithsmoking.com/why-people-smoke.php